ORATIO LEPIDI CONS. AD POPVLVM ROMANVM
Codex Vaticanus 3864
  'Clementia et probitas vostra, Quirites, quibus per ce- Lep.1
teras gentis maxumi et clari estis, plurumum timoris
mihi faciunt advorsum tyrannidem L. Sullae, ne, quae
ipsi nefanda aestumatis, ea parum credundo de aliis cir-
cumveniamini—praesertim quom illi spes omnis in 5
scelere atque perfidia sit neque se aliter tutum putet,
quam si peior atque intestabilior metu vostro fuerit, quo
captis libertatis curam miseria eximat—aut, si provi-
deritis, in tutandis periculis magis quam ulciscundo
teneamini. satellites quidem eius, homines maxumi no- 10
minis, optumis maiorum exemplis, nequeo satis mirari,
qui dominationis in vos servitium suom mercedem dant
et utrumque per iniuriam malunt quam optumo iure
liberi agere: praeclara Brutorum atque Aemiliorum et
Lutatiorum proles, geniti ad ea, quae maiores virtute 15
peperere, subvortunda. nam quid a Pyrrho, Hannibale
Philippoque et Antiocho defensum est aliud quam li-
bertas et suae quoique sedes, neu quoi nisi legibus pare-
remus? quae cuncta scaevos iste Romulus quasi ab ex-
ternis rapta tenet, non tot exercituum clade neque con- 20
sulum et aliorum principum, quos fortuna belli con-
sumpserat, satiatus, sed tum crudelior, quom plerosque
secundae res in miserationem ex ira vortunt. quin solus
omnium post memoriam humani <generis> supplicia in
post futuros conposuit, quis prius iniuria quam vita certa 25
esset, pravissumeque per sceleris inmanitatem adhuc
tutus fuit, dum vos metu gravioris serviti a repetunda
libertate terremini.
  Agundum atque obviam eundum est, Quirites, ne spo-
lia vostra penes illos sint, non prolatandum neque votis 30
paranda auxilia; nisi forte speratis taedium iam aut pu-
dorem tyrannidis Sullae esse et eum per scelus occupata
periculosius dimissurum. at ille eo processit, ut nihil
gloriosum nisi tutum et omnia retinendae dominationis
honesta aestumet. itaque illa quies et otium cum liber- 35
tate, quae multi probi potius quam laborem cum hono-
ribus capessebant, nulla sunt; hac tempestate serviun-
dum aut imperitandum, habendus metus est aut faciun-
dus, Quirites. nam quid ultra? quaeve humana superant
aut divina inpolluta sunt? populus Romanus, paulo ante 40
gentium moderator, exutus imperio gloria iure, agi-
tandi inops despectusque ne servilia quidem alimenta
relicua habet. sociorum et Lati magna vis civitate pro
multis et egregiis factis a vobis data per unum prohi-
bentur, et plebis innoxiae patrias sedes occupavere pauci 45
satellites mercedem scelerum. leges iudicia aerarium
provinciae reges penes unum, denique necis civium et
vitae licentia. simul humanas hostias vidistis et sepulcra
infecta sanguine civili. estne viris relicui aliud quam
solvere iniuriam aut mori per virtutem? quoniam qui- 50
dem unum omnibus finem natura vel ferro saeptis sta-
tuit, neque quisquam extremam necessitatem nihil ausus
nisi muliebri ingenio expectat.
  Verum ego seditiosus, uti Sulla ait, qui praemia tur-
barum queror, et bellum cupiens, qui iura pacis repeto; 55
scilicet quia non aliter salvi satisque tuti in imperio
eritis, nisi Vettius Picens et scriba Cornelius aliena bene
par[a]ta prodegerint, nisi adprobaritis omnes proscrip-
tionem innoxiorum ob divitias, cruciatus virorum inlu-
strium, vastam urbem fuga et caedibus, bona civium 60
miserorum quasi Cimbricam praedam venum aut dono
datam. at obiectat mihi possessiones ex bonis proscrip-
torum. quod quidem scelerum illius vel maxumum est,
non me neque quemquam omnium satis tutum fuisse, si
recte faceremus. atque illa, quae tum formidine mercatus 65
sum, pretio soluto, iure dominus, tamen restituo, neque
pati consilium est ullam ex civibus praedam esse. satis
illa fuerint, quae rabie contracta toleravimus, manus
conserentis inter se Romanos exercitus et arma ab ex-
ternis in nosmet vorsa. scelerum et contumeliarum om- 70
nium finis sit; quorum adeo Sullam non paenitet, ut et
facta in gloria numeret et, si liceat, avidius fecerit.
  Neque iam, quid existumetis de illo, sed quantum
audeatis, vereor, ne alius alium principem expectantes
ante capiamini, non opibus eius, quae futiles et conrup- 75
tae sunt, sed vostra socordia, qua[m] raptum ire licet et,
quam audeas, tam videri felicem. nam praeter satellites
conmaculatos quis eadem volt aut quis non omnia mu-
tata praeter victoriam? scilicet milites, quorum sanguine
Tarulae Scirtoque, pessumis servorum, divitiae partae 80
sunt! an quibus praelatus in magistratibus capiundis
Fufidius, ancilla turpis, honorum omnium dehonesta-
mentum? itaque maxumam mihi fiduciam parit victor
exercitus, quoi per tot volnera et labores nihil praeter
tyrannum quaesitum est. nisi forte tribuniciam potesta- 85
tem evorsum profecti sunt per arma, conditam a maio-
ribus suis, utique iura et iudicia sibimet extorquerent:
egregia scilicet mercede, quom relegati in paludes et sil-
vas contumeliam atque invidiam suam, praemia penes
paucos intellegerent. quare igitur tanto agmine atque 90
animis incedit? quia secundae res mire sunt vitiis ob-
tentui, quibus labefactis, quam formidatus est, tam con-
temnetur; nisi forte specie concordiae et pacis, quae
sceleri et parricidio suo nomina indidit. neque aliter rem
publicam et belli finem ait, nisi maneat expulsa agris 95
plebes, praeda civilis acerbissuma, ius iudiciumque om-
nium rerum penes se, quod populi Romani fuit. quae si
vobis pax et conposita intelleguntur, maxuma turbamenta
rei publicae atque exitia probate, adnuite legibus in-
positis, accipite otium cum servitio et tradite exemplum 100
posteris ad rem publicam suimet sanguinis mercede cir-
cumveniundam. mihi quamquam per hoc summum im-
perium satis quaesitum erat nomini maiorum, dignitati
atque etiam prae<si>dio, tamen non fuit consilium pri-
vatas opes facere, potiorque visa est periculosa libertas 105
quieto servitio. quae si probatis, adeste, Quirites, et
bene iuvantibus divis M. Aemilium consulem ducem et
auctorem sequimini ad recipiundam libertatem.'