DE LINGVA LATINA
LIBER V EXPLICIT INCIPIT
LIBER VI
  origines verborum qua<e> sunt locorum et ea quae in his in 6.1.1
priore libro scripsi. in hoc dicam de vocabulis temporum et earum
rerum quae in agendo fiunt aut dicuntur cum tempore aliquo ut se-
detur, ambulatur, loquontur; atque si qua erunt ex diverso genere
adiuncta, potius cognationi verborum quam auditori calumnianti gere- 5
mus morem. huius rei auctor satis mihi Chrysippus et 2.1
Antipater et illi in quibus, si non tantum acuminis, at plus
litterarum, in quo est Aristophanes et Apollodorus,
qui omnes verba ex verbis ita declinari scribunt,
ut verba litteras alia assumant, alia mittant, alia commutent, ut fit in 5
turdo [in] turdario et turdelice. sic declinantes Graeci nostra nomina
dicunt L[e]uci[en]um Λεύκι[εν]ον et Quin[c]tium Κοΐντιον, et <nostri
illorum> Ἀρίσταρχον Aristarchum et Δίωνα Dionem; sic, inquam, con-
suetudo nostra multa declinavit [ut] a vetere ut ab †solu solum, ab loebeso
liberum, ab lasibus lares: quae obruta vetustate ut potero eruere conabor. 10
  dicemus primo de temporibus quam quae per ea fiunt, sed 3.1
ita ut ante de natura eorum: ea enim dux fuit ad vocabula imponenda
homini. tempus esse dicunt in<ter>vallum mundi [et] motus. id divi-
sum in partes aliquot maxime ab solis et lunae cursu. itaque ab
eorum tenore temperato tempus dictum, unde tempestiva; et a motu 5
eorum qui toto caelo coniunctus mundus. duo motus * * * casu venit, 4.1
quo tempus id ab hoc deo dies appellatur. meridies ab eo quod
medius dies. D antiqui, non R in hoc dicebant, ut Praeneste incisum
in solario vidi. solarium dictum id, in quo horae in sole inspicie-
bantur, quod Cornelius in basilica Aemilia et Fulvia inumbravit. diei 5
principium mane, quod tum manat dies ab oriente, nisi potius quod
bonum antiqui dicebant manum, ad cuiusmodi religionem Graeci quo-
que cum lumen affertur, solent dicere φῶς ἀγαθόν. suprema summum 5.1
diei, id ab superrimo. hoc tempus XII tabulae dicunt
occasum esse solis; sed postea lex Plaetoria id quoque tempus esse
iubet supremum quo praetor in comitio supremam pronuntiavit po-
pulo. secundum hoc dicitur crepusculum a crepero: id vocabulum 5
sumpserunt a Sabinis, unde veniunt Crepusci nominati Amiterno, qui
eo tempore erant nati, ut Luci<i> prima luce in Reatino; crepusculum
significat dubium; ab eo res dictae dubiae creperae, quod crepusculum
dies etiam nunc sit an iam nox multis dubium. nox, quod, ut Catulus 6.1
ait, 'omnia nisi interveniat sol pruina
obriguerint', quod nocet, nox, nisi quod graece νύξ nox. cum stella
prima exorta (eum Graeci vocant ἕσπερον, nostri vesperuginem ut
Plautus: 'neque vesperugo neque vergiliae occidunt') id 5
tempus dictum a Graecis ἑσπέρα, latine vesper; ut ante solem ortum
quod eadem stella vocatur iubar, quod iubata, Pacui dicit
pastor: 'exorto iubare, noctis decurso itinere'; Enni[us] Aiax:
'lumen iubarne in caelo cerno?' inter vesperuginem et iubar dicta 7.1
nox intempesta, ut in Bruto Cassii quod dicit Lu-
cretia: 'nocte intempesta nostram devenit domum'. intempestam Aelius
dicebat cum tempus agendi est nullum, quod alii
†inconcubium appellarunt, quod omnes fere tunc cuba- 5
rent; alii ab eo quod sileretur silentium noctis, quod idem Plautus
tempus conticinium: scribit enim 'uidebimus, factum volo.
redito conticinio'.