GEORGICA
|
|
LIBER I
|
|
Quid faciat laetas segetes, quo sidere terram
|
1.1
|
uertere, Maecenas, ulmisque adiungere uitis
|
|
conueniat, quae cura boum, qui cultus habendo
|
|
sit pecori, apibus quanta experientia parcis,
|
|
hinc canere incipiam. uos, o clarissima mundi
|
5
|
lumina, labentem caelo quae ducitis annum;
|
|
Liber et alma Ceres, uestro si munere tellus
|
|
Chaoniam pingui glandem mutauit arista,
|
|
poculaque inuentis Acheloia miscuit uuis;
|
|
et uos, agrestum praesentia numina, Fauni
|
10
|
(ferte simul Faunique pedem Dryadesque puellae:
|
|
munera uestra cano); tuque o, cui prima frementem
|
|
fudit equum magno tellus percussa tridenti,
|
|
Neptune; et cultor nemorum, cui pinguia Ceae
|
|
ter centum niuei tondent dumeta iuuenci;
|
15
|
ipse nemus linquens patrium saltusque Lycaei
|
|
Pan, ouium custos, tua si tibi Maenala curae,
|
|
adsis, o Tegeaee, fauens, oleaeque Minerua
|
|
inuentrix, uncique puer monstrator aratri,
|
|
et teneram ab radice ferens, Siluane, cupressum:
|
20
|
dique deaeque omnes, studium quibus arua tueri,
|
|
quique nouas alitis non ullo semine fruges
|
|
quique satis largum caelo demittitis imbrem.
|
|
tuque adeo, quem mox quae sint habitura deorum
|
|
concilia incertum est, urbisne inuisere, Caesar,
|
25
|
terrarumque uelis curam, et te maximus orbis
|
|
auctorem frugum tempestatumque potentem
|
|
accipiat cingens materna tempora myrto;
|
|
an deus immensi uenias maris ac tua nautae
|
|
numina sola colant, tibi seruiat ultima Thule,
|
30
|
teque sibi generum Tethys emat omnibus undis;
|
|
anne nouum tardis sidus te mensibus addas,
|
|
qua locus Erigonen inter Chelasque sequentis
|
|
panditur (ipse tibi iam bracchia contrahit ardens
|
|
Scorpius et caeli iusta plus parte reliquit);
|
35
|
quidquid eris (nam te nec sperant Tartara regem,
|
|
nec tibi regnandi ueniat tam dira cupido,
|
|
quamuis Elysios miretur Graecia campos
|
|
nec repetita sequi curet Proserpina matrem),
|
|
da facilem cursum atque audacibus adnue coeptis,
|
40
|
ignarosque uiae mecum miseratus agrestis
|
|
ingredere et uotis iam nunc adsuesce uocari.
|
|
Vere nouo, gelidus canis cum montibus umor
|
|
liquitur et Zephyro putris se glaeba resoluit,
|
|
depresso incipiat iam tum mihi taurus aratro
|
45
|
ingemere et sulco attritus splendescere uomer.
|
|
illa seges demum uotis respondet auari
|
|
agricolae, bis quae solem, bis frigora sensit;
|
|
illius immensae ruperunt horrea messes.
|
|
ac prius ignotum ferro quam scindimus aequor,
|
50
|
uentos et uarium caeli praediscere morem
|
|
cura sit ac patrios cultusque habitusque locorum,
|
|
et quid quaeque ferat regio et quid quaeque recuset.
|
|
hic segetes, illic ueniunt felicius uuae,
|
|
arborei fetus alibi atque iniussa uirescunt
|
55
|
gramina. nonne uides, croceos ut Tmolus odores,
|
|
India mittit ebur, molles sua tura Sabaei,
|
|
at Chalybes nudi ferrum uirosaque Pontus
|
|
castorea, Eliadum palmas Epiros equarum?
|
|
continuo has leges aeternaque foedera certis
|
60
|
imposuit natura locis, quo tempore primum
|
|
Deucalion uacuum lapides iactauit in orbem,
|
|
unde homines nati, durum genus. ergo age, terrae
|
|
pingue solum primis extemplo a mensibus anni
|
|
fortes inuertant tauri, glaebasque iacentis
|
65
|
puluerulenta coquat maturis solibus aestas;
|
|
at si non fuerit tellus fecunda, sub ipsum
|
|
Arcturum tenui sat erit suspendere sulco:
|
|
illic, officiant laetis ne frugibus herbae,
|
|
hic, sterilem exiguus ne deserat umor harenam.
|
70
|
Alternis idem tonsas cessare noualis
|
|
et segnem patiere situ durescere campum;
|
|
aut ibi flaua seres mutato sidere farra,
|
|
unde prius laetum siliqua quassante legumen
|
|
aut tenuis fetus uiciae tristisque lupini
|
75
|
sustuleris fragilis calamos siluamque sonantem.
|
|
urit enim lini campum seges, urit auenae,
|
|
urunt Lethaeo perfusa papauera somno;
|
|
sed tamen alternis facilis labor, arida tantum
|
|
ne saturare fimo pingui pudeat sola neue
|
80
|
effetos cinerem immundum iactare per agros.
|
|
sic quoque mutatis requiescunt fetibus arua,
|
|
nec nulla interea est inaratae gratia terrae.
|
|
saepe etiam sterilis incendere profuit agros
|
|
atque leuem stipulam crepitantibus urere flammis:
|
85
|
siue inde occultas uiris et pabula terrae
|
|
pinguia concipiunt, siue illis omne per ignem
|
|
excoquitur uitium atque exsudat inutilis umor,
|
|
seu pluris calor ille uias et caeca relaxat
|
|
spiramenta, nouas ueniat qua sucus in herbas,
|
90
|
seu durat magis et uenas astringit hiantis,
|
|
ne tenues pluuiae rapidiue potentia solis
|
|
acrior aut Boreae penetrabile frigus adurat.
|
|
multum adeo, rastris glaebas qui frangit inertis
|
|
uimineasque trahit cratis, iuuat arua, neque illum
|
95
|
flaua Ceres alto nequiquam spectat Olympo;
|
|
et qui, proscisso quae suscitat aequore terga,
|
|
rursus in obliquum uerso perrumpit aratro
|
|
exercetque frequens tellurem atque imperat aruis.
|
|
Vmida solstitia atque hiemes orate serenas,
|
100
|
agricolae; hiberno laetissima puluere farra,
|
|
laetus ager: nullo tantum se Mysia cultu
|
|
iactat et ipsa suas mirantur Gargara messis.
|
|
quid dicam, iacto qui semine comminus arua
|
|
insequitur cumulosque ruit male pinguis harenae,
|
105
|
deinde satis fluuium inducit riuosque sequentis,
|
|
et, cum exustus ager morientibus aestuat herbis,
|
|
ecce supercilio cliuosi tramitis undam
|
|
elicit? illa cadens raucum per leuia murmur
|
|
saxa ciet, scatebrisque arentia temperat arua.
|
110
|
quid qui, ne grauidis procumbat culmus aristis,
|
|
luxuriem segetum tenera depascit in herba,
|
|
cum primum sulcos aequant sata, quique paludis
|
|
collectum umorem bibula deducit harena?
|
|
praesertim incertis si mensibus amnis abundans
|
115
|
exit et obducto late tenet omnia limo,
|
|
unde cauae tepido sudant umore lacunae.
|
|
Nec tamen, haec cum sint hominumque boumque labores
|
|
uersando terram experti, nihil improbus anser
|
|
Strymoniaeque grues et amaris intiba fibris
|
120
|
officiunt aut umbra nocet. pater ipse colendi
|
|
haud facilem esse uiam uoluit, primusque per artem
|
|
mouit agros, curis acuens mortalia corda
|
|
nec torpere graui passus sua regna ueterno.
|
|
ante Iouem nulli subigebant arua coloni:
|
125
|
ne signare quidem aut partiri limite campum
|
|
fas erat; in medium quaerebant, ipsaque tellus
|
|
omnia liberius nullo poscente ferebat.
|
|
ille malum uirus serpentibus addidit atris
|
|
praedarique lupos iussit pontumque moueri,
|
130
|
mellaque decussit foliis ignemque remouit
|
|
et passim riuis currentia uina repressit,
|
|
ut uarias usus meditando extunderet artis
|
|
paulatim, et sulcis frumenti quaereret herbam,
|
|
ut silicis uenis abstrusum excuderet ignem.
|
135
|
tunc alnos primum fluuii sensere cauatas;
|
|
nauita tum stellis numeros et nomina fecit
|
|
Pleiadas, Hyadas, claramque Lycaonis Arcton.
|
|
tum laqueis captare feras et fallere uisco
|
|
inuentum et magnos canibus circumdare saltus;
|
140
|
atque alius latum funda iam uerberat amnem
|
|
alta petens, pelagoque alius trahit umida lina.
|
|
tum ferri rigor atque argutae lammina serrae
|
|
(nam primi cuneis scindebant fissile lignum),
|
|
tum uariae uenere artes. labor omnia uicit
|
145
|
improbus et duris urgens in rebus egestas.
|
|
prima Ceres ferro mortalis uertere terram
|
|
instituit, cum iam glandes atque arbuta sacrae
|
|
deficerent siluae et uictum Dodona negaret.
|
|
mox et frumentis labor additus, ut mala culmos
|
150
|
esset robigo segnisque horreret in aruis
|
|
carduus; intereunt segetes, subit aspera silua
|
|
lappaeque tribolique, interque nitentia culta
|
|
infelix lolium et steriles dominantur auenae.
|
|
quod nisi et adsiduis herbam insectabere rastris
|
155
|
et sonitu terrebis auis et ruris opaci
|
|
falce premes umbras uotisque uocaueris imbrem,
|
|
heu magnum alterius frustra spectabis aceruum
|
|
concussaque famem in siluis solabere quercu.
|
|
Dicendum et quae sint duris agrestibus arma,
|
160
|
quis sine nec potuere seri nec surgere messes:
|
|
uomis et inflexi primum graue robur aratri,
|
|
tardaque Eleusinae matris uoluentia plaustra,
|
|
tribulaque traheaeque et iniquo pondere rastri;
|
|
uirgea praeterea Celei uilisque supellex,
|
165
|
arbuteae crates et mystica uannus Iacchi;
|
|
omnia quae multo ante memor prouisa repones,
|
|
si te digna manet diuini gloria ruris.
|
|
continuo in siluis magna ui flexa domatur
|
|
in burim et curui formam accipit ulmus aratri.
|
170
|
huic a stirpe pedes temo protentus in octo,
|
|
binae aures, duplici aptantur dentalia dorso.
|
|
caeditur et tilia ante iugo leuis altaque fagus
|
|
stiuaque, quae currus a tergo torqueat imos,
|
|
et suspensa focis explorat robora fumus.
|
175
|
Possum multa tibi ueterum praecepta referre,
|
|
ni refugis tenuisque piget cognoscere curas.
|
|
area cum primis ingenti aequanda cylindro
|
|
et uertenda manu et creta solidanda tenaci,
|
|
ne subeant herbae neu puluere uicta fatiscat,
|
180
|
tum uariae inludant pestes: saepe exiguus mus
|
|
sub terris posuitque domos atque horrea fecit,
|
|
aut oculis capti fodere cubilia talpae,
|
|
inuentusque cauis bufo et quae plurima terrae
|
|
monstra ferunt, populatque ingentem farris aceruum
|
185
|
curculio atque inopi metuens formica senectae.
|
|
contemplator item, cum se nux plurima siluis
|
|
induet in florem et ramos curuabit olentis:
|
|
si superant fetus, pariter frumenta sequentur
|
|
magnaque cum magno ueniet tritura calore;
|
190
|
at si luxuria foliorum exuberat umbra,
|
|
nequiquam pinguis palea teret area culmos.
|
|
semina uidi equidem multos medicare serentis
|
|
et nitro prius et nigra perfundere amurca,
|
|
grandior ut fetus siliquis fallacibus esset
|
195
|
et quamuis igni exiguo properata maderent.
|
|
uidi lecta diu et multo spectata labore
|
|
degenerare tamen, ni uis humana quotannis
|
|
maxima quaeque manu legeret: sic omnia fatis
|
|
in peius ruere ac retro sublapsa referri,
|
200
|
non aliter quam qui aduerso uix flumine lembum
|
|
remigiis subigit, si bracchia forte remisit,
|
|
atque illum in praeceps prono rapit alueus amni.
|
|
Praeterea tam sunt Arcturi sidera nobis
|
|
Haedorumque dies seruandi et lucidus Anguis,
|
205
|
quam quibus in patriam uentosa per aequora uectis
|
|
Pontus et ostriferi fauces temptantur Abydi.
|
|
Libra die somnique pares ubi fecerit horas
|
|
et medium luci atque umbris iam diuidit orbem,
|
|
exercete, uiri, tauros, serite hordea campis
|
210
|
usque sub extremum brumae intractabilis imbrem;
|
|
nec non et lini segetem et Cereale papauer
|
|
tempus humo tegere et iamdudum incumbere aratris,
|
|
dum sicca tellure licet, dum nubila pendent.
|
|
uere fabis satio; tum te quoque, medica, putres
|
215
|
accipiunt sulci et milio uenit annua cura,
|
|
candidus auratis aperit cum cornibus annum
|
|
Taurus et auerso cedens Canis occidit astro.
|
|
at si triticeam in messem robustaque farra
|
|
exercebis humum solisque instabis aristis,
|
220
|
ante tibi Eoae Atlantides abscondantur
|
|
Cnosiaque ardentis decedat stella Coronae,
|
|
debita quam sulcis committas semina quamque
|
|
inuitae properes anni spem credere terrae.
|
|
multi ante occasum Maiae coepere; sed illos
|
225
|
exspectata seges uanis elusit auenis.
|
|
si uero uiciamque seres uilemque phaselum
|
|
nec Pelusiacae curam aspernabere lentis,
|
|
haud obscura cadens mittet tibi signa Bootes:
|
|
incipe et ad medias sementem extende pruinas.
|
230
|
Idcirco certis dimensum partibus orbem
|
|
per duodena regit mundi sol aureus astra.
|
|
quinque tenent caelum zonae: quarum una corusco
|
|
semper sole rubens et torrida semper ab igni;
|
|
quam circum extremae dextra laeuaque trahuntur
|
235
|
caeruleae, glacie concretae atque imbribus atris;
|
|
has inter mediamque duae mortalibus aegris
|
|
munere concessae diuum, et uia secta per ambas,
|
|
obliquus qua se signorum uerteret ordo.
|
|
mundus, ut ad Scythiam Riphaeasque arduus arces
|
240
|
consurgit, premitur Libyae deuexus in Austros.
|
|
hic uertex nobis semper sublimis; at illum
|
|
sub pedibus Styx atra uidet Manesque profundi.
|
|
maximus hic flexu sinuoso elabitur Anguis
|
|
circum perque duas in morem fluminis Arctos,
|
245
|
Arctos Oceani metuentis aequore tingi.
|
|
illic, ut perhibent, aut intempesta silet nox
|
|
semper et obtenta densentur nocte tenebrae;
|
|
aut redit a nobis Aurora diemque reducit,
|
|
nosque ubi primus equis Oriens adflauit anhelis
|
250
|
illic sera rubens accendit lumina Vesper.
|
|
hinc tempestates dubio praediscere caelo
|
|
possumus, hinc messisque diem tempusque serendi,
|
|
et quando infidum remis impellere marmor
|
|
conueniat, quando armatas deducere classis,
|
255
|
aut tempestiuam siluis euertere pinum;
|
|
nec frustra signorum obitus speculamur et ortus
|
|
temporibusque parem diuersis quattuor annum.
|
|
Frigidus agricolam si quando continet imber,
|
|
multa, forent quae mox caelo properanda sereno,
|
260
|
maturare datur: durum procudit arator
|
|
uomeris obtunsi dentem, cauat arbore lintres,
|
|
aut pecori signum aut numeros impressit aceruis.
|
|
exacuunt alii uallos furcasque bicornis
|
|
atque Amerina parant lentae retinacula uiti.
|
265
|
nunc facilis rubea texatur fiscina uirga,
|
|
nunc torrete igni fruges, nunc frangite saxo.
|
|
quippe etiam festis quaedam exercere diebus
|
|
fas et iura sinunt: riuos deducere nulla
|
|
religio uetuit, segeti praetendere saepem,
|
270
|
insidias auibus moliri, incendere uepres
|
|
balantumque gregem fluuio mersare salubri.
|
|
saepe oleo tardi costas agitator aselli
|
|
uilibus aut onerat pomis, lapidemque reuertens
|
|
incusum aut atrae massam picis urbe reportat.
|
275
|
Ipsa dies alios alio dedit ordine luna
|
|
felicis operum. quintam fuge: pallidus Orcus
|
|
Eumenidesque satae; tum partu Terra nefando
|
|
Coeumque Iapetumque creat saeuumque Typhoea
|
|
et coniuratos caelum rescindere fratres.
|
280
|
ter sunt conati imponere Pelio Ossam
|
|
scilicet atque Ossae frondosum inuoluere Olympum;
|
|
ter pater exstructos disiecit fulmine montis.
|
|
septima post decimam felix et ponere uitem
|
|
et prensos domitare boues et licia telae
|
285
|
addere. nona fugae melior, contraria furtis.
|
|
Multa adeo gelida melius se nocte dedere
|
|
aut cum sole nouo terras inrorat Eous.
|
|
nocte leues melius stipulae, nocte arida prata
|
|
tondentur, noctes lentus non deficit umor.
|
290
|
et quidam seros hiberni ad luminis ignis
|
|
peruigilat ferroque faces inspicat acuto.
|
|
interea longum cantu solata laborem
|
|
arguto coniunx percurrit pectine telas,
|
|
aut dulcis musti Volcano decoquit umorem
|
295
|
et foliis undam trepidi despumat aëni.
|
|
at rubicunda Ceres medio succiditur aestu
|
|
et medio tostas aestu terit area fruges.
|
|
nudus ara, sere nudus. hiems ignaua colono:
|
|
frigoribus parto agricolae plerumque fruuntur
|
300
|
mutuaque inter se laeti conuiuia curant.
|
|
inuitat genialis hiems curasque resoluit,
|
|
ceu pressae cum iam portum tetigere carinae,
|
|
puppibus et laeti nautae imposuere coronas.
|
|
sed tamen et quernas glandes tum stringere tempus
|
305
|
et lauri bacas oleamque cruentaque myrta,
|
|
tum gruibus pedicas et retia ponere ceruis
|
|
auritosque sequi lepores, tum figere dammas
|
|
stuppea torquentem Balearis uerbera fundae,
|
|
cum nix alta iacet, glaciem cum flumina trudunt.
|
310
|
Quid tempestates autumni et sidera dicam,
|
|
atque, ubi iam breuiorque dies et mollior aestas,
|
|
quae uigilanda uiris? uel cum ruit imbriferum uer,
|
|
spicea iam campis cum messis inhorruit et cum
|
|
frumenta in uiridi stipula lactentia turgent?
|
315
|
saepe ego, cum flauis messorem induceret aruis
|
|
agricola et fragili iam stringeret hordea culmo,
|
|
omnia uentorum concurrere proelia uidi,
|
|
quae grauidam late segetem ab radicibus imis
|
|
sublimem expulsam eruerent: ita turbine nigro
|
320
|
ferret hiems culmumque leuem stipulasque uolantis.
|
|
saepe etiam immensum caelo uenit agmen aquarum
|
|
et foedam glomerant tempestatem imbribus atris
|
|
collectae ex alto nubes; ruit arduus aether
|
|
et pluuia ingenti sata laeta boumque labores
|
325
|
diluit; implentur fossae et caua flumina crescunt
|
|
cum sonitu feruetque fretis spirantibus aequor.
|
|
ipse pater media nimborum in nocte corusca
|
|
fulmina molitur dextra, quo maxima motu
|
|
terra tremit, fugere ferae et mortalia corda
|
330
|
per gentis humilis strauit pauor; ille flagranti
|
|
aut Atho aut Rhodopen aut alta Ceraunia telo
|
|
deicit; ingeminant Austri et densissimus imber;
|
|
nunc nemora ingenti uento, nunc litora plangunt.
|
|
hoc metuens caeli mensis et sidera serua,
|
335
|
frigida Saturni sese quo stella receptet,
|
|
quos ignis caelo Cyllenius erret in orbis.
|
|
in primis uenerare deos, atque annua magnae
|
|
sacra refer Cereri laetis operatus in herbis
|
|
extremae sub casum hiemis, iam uere sereno.
|
340
|
tum pingues agni et tum mollissima uina,
|
|
tum somni dulces densaeque in montibus umbrae.
|
|
cuncta tibi Cererem pubes agrestis adoret:
|
|
cui tu lacte fauos et miti dilue Baccho,
|
|
terque nouas circum felix eat hostia fruges,
|
345
|
omnis quam chorus et socii comitentur ouantes
|
|
et Cererem clamore uocent in tecta; neque ante
|
|
falcem maturis quisquam supponat aristis
|
|
quam Cereri torta redimitus tempora quercu
|
|
det motus incompositos et carmina dicat.
|
350
|
Atque haec ut certis possemus discere signis,
|
|
aestusque pluuiasque et agentis frigora uentos,
|
|
ipse pater statuit quid menstrua luna moneret,
|
|
quo signo caderent Austri, quid saepe uidentes
|
|
agricolae propius stabulis armenta tenerent.
|
355
|
continuo uentis surgentibus aut freta ponti
|
|
incipiunt agitata tumescere et aridus altis
|
|
montibus audiri fragor, aut resonantia longe
|
|
litora misceri et nemorum increbrescere murmur.
|
|
iam sibi tum a curuis male temperat unda carinis,
|
360
|
cum medio celeres reuolant ex aequore mergi
|
|
clamoremque ferunt ad litora, cumque marinae
|
|
in sicco ludunt fulicae, notasque paludes
|
|
deserit atque altam supra uolat ardea nubem.
|
|
saepe etiam stellas uento impendente uidebis
|
365
|
praecipitis caelo labi, noctisque per umbram
|
|
flammarum longos a tergo albescere tractus;
|
|
saepe leuem paleam et frondes uolitare caducas
|
|
aut summa nantis in aqua conludere plumas.
|
|
at Boreae de parte trucis cum fulminat et cum
|
370
|
Eurique Zephyrique tonat domus, omnia plenis
|
|
rura natant fossis atque omnis nauita ponto
|
|
umida uela legit. numquam imprudentibus imber
|
|
obfuit: aut illum surgentem uallibus imis
|
|
aëriae fugere grues, aut bucula caelum
|
375
|
suspiciens patulis captauit naribus auras,
|
|
aut arguta lacus circumuolitauit hirundo
|
|
et ueterem in limo ranae cecinere querelam.
|
|
saepius et tectis penetralibus extulit oua
|
|
angustum formica terens iter, et bibit ingens
|
380
|
arcus, et e pastu decedens agmine magno
|
|
coruorum increpuit densis exercitus alis.
|
|
iam uariae pelagi uolucres et quae Asia circum
|
|
dulcibus in stagnis rimantur prata Caystri—
|
|
certatim largos umeris infundere rores,
|
385
|
nunc caput obiectare fretis, nunc currere in undas
|
|
et studio incassum uideas gestire lauandi.
|
|
tum cornix plena pluuiam uocat improba uoce
|
|
et sola in sicca secum spatiatur harena.
|
|
ne nocturna quidem carpentes pensa puellae
|
390
|
nesciuere hiemem, testa cum ardente uiderent
|
|
scintillare oleum et putris concrescere fungos.
|
|
Nec minus ex imbri soles et aperta serena
|
|
prospicere et certis poteris cognoscere signis:
|
|
nam neque tum stellis acies obtunsa uidetur,
|
395
|
nec fratris radiis obnoxia surgere Luna,
|
|
tenuia nec lanae per caelum uellera ferri;
|
|
non tepidum ad solem pennas in litore pandunt
|
|
dilectae Thetidi alcyones, non ore solutos
|
|
immundi meminere sues iactare maniplos.
|
400
|
at nebulae magis ima petunt campoque recumbunt,
|
|
solis et occasum seruans de culmine summo
|
|
nequiquam seros exercet noctua cantus.
|
|
apparet liquido sublimis in aëre Nisus,
|
|
et pro purpureo poenas dat Scylla capillo:
|
405
|
quacumque illa leuem fugiens secat aethera pennis,
|
|
ecce inimicus atrox magno stridore per auras
|
|
insequitur Nisus; qua se fert Nisus ad auras,
|
|
illa leuem fugiens raptim secat aethera pennis.
|
|
tum liquidas corui presso ter gutture uoces
|
410
|
aut quater ingeminant, et saepe cubilibus altis
|
|
nescio qua praeter solitum dulcedine laeti
|
|
inter se in foliis strepitant; iuuat imbribus actis
|
|
progeniem paruam dulcisque reuisere nidos.
|
|
haud equidem credo, quia sit diuinitus illis
|
415
|
ingenium aut rerum fato prudentia maior;
|
|
uerum ubi tempestas et caeli mobilis umor
|
|
mutauere uias et Iuppiter uuidus Austris
|
|
denset erant quae rara modo, et quae densa relaxat,
|
|
uertuntur species animorum, et pectora motus
|
420
|
nunc alios, alios dum nubila uentus agebat,
|
|
concipiunt: hinc ille auium concentus in agris
|
|
et laetae pecudes et ouantes gutture corui.
|
|
Si uero solem ad rapidum lunasque sequentis
|
|
ordine respicies, numquam te crastina fallet
|
425
|
hora, neque insidiis noctis capiere serenae.
|
|
luna reuertentis cum primum colligit ignis,
|
|
si nigrum obscuro comprenderit aëra cornu,
|
|
maximus agricolis pelagoque parabitur imber;
|
|
at si uirgineum suffuderit ore ruborem,
|
430
|
uentus erit: uento semper rubet aurea Phoebe.
|
|
sin ortu quarto (namque is certissimus auctor)
|
|
pura neque obtunsis per caelum cornibus ibit,
|
|
totus et ille dies et qui nascentur ab illo
|
|
exactum ad mensem pluuia uentisque carebunt,
|
435
|
uotaque seruati soluent in litore nautae
|
|
Glauco et Panopeae et Inoo Melicertae.
|
|
sol quoque et exoriens et cum se condet in undas
|
|
signa dabit; solem certissima signa sequentur,
|
|
et quae mane refert et quae surgentibus astris.
|
440
|
ille ubi nascentem maculis uariauerit ortum
|
|
conditus in nubem medioque refugerit orbe,
|
|
suspecti tibi sint imbres: namque urget ab alto
|
|
arboribusque satisque Notus pecorique sinister.
|
|
aut ubi sub lucem densa inter nubila sese
|
445
|
diuersi rumpent radii, aut ubi pallida surget
|
|
Tithoni croceum linquens Aurora cubile,
|
|
heu, male tum mitis defendet pampinus uuas:
|
|
tam multa in tectis crepitans salit horrida grando.
|
|
hoc etiam, emenso cum iam decedit Olympo,
|
450
|
profuerit meminisse magis; nam saepe uidemus
|
|
ipsius in uultu uarios errare colores:
|
|
caeruleus pluuiam denuntiat, igneus Euros;
|
|
sin maculae incipiunt rutilo immiscerier igni,
|
|
omnia tum pariter uento nimbisque uidebis
|
455
|
feruere: non illa quisquam me nocte per altum
|
|
ire neque a terra moneat conuellere funem.
|
|
at si, cum referetque diem condetque relatum,
|
|
lucidus orbis erit, frustra terrebere nimbis
|
|
et claro siluas cernes Aquilone moueri.
|
460
|
denique, quid Vesper serus uehat, unde serenas
|
|
uentus agat nubes, quid cogitet umidus Auster,
|
|
sol tibi signa dabit. solem quis dicere falsum
|
|
audeat? ille etiam caecos instare tumultus
|
|
saepe monet fraudemque et operta tumescere bella;
|
465
|
ille etiam exstincto miseratus Caesare Romam,
|
|
cum caput obscura nitidum ferrugine texit
|
|
impiaque aeternam timuerunt saecula noctem.
|
|
tempore quamquam illo tellus quoque et aequora ponti,
|
|
obscenaeque canes importunaeque uolucres
|
470
|
signa dabant. quotiens Cyclopum efferuere in agros
|
|
uidimus undantem ruptis fornacibus Aetnam,
|
|
flammarumque globos liquefactaque uoluere saxa!
|
|
armorum sonitum toto Germania caelo
|
|
audiit, insolitis tremuerunt motibus Alpes.
|
475
|
uox quoque per lucos uulgo exaudita silentis
|
|
ingens, et simulacra modis pallentia miris
|
|
uisa sub obscurum noctis, pecudesque locutae
|
|
(infandum!); sistunt amnes terraeque dehiscunt,
|
|
et maestum inlacrimat templis ebur aeraque sudant.
|
480
|
proluit insano contorquens uertice siluas
|
|
fluuiorum rex Eridanus camposque per omnis
|
|
cum stabulis armenta tulit. nec tempore eodem
|
|
tristibus aut extis fibrae apparere minaces
|
|
aut puteis manare cruor cessauit, et altae
|
485
|
per noctem resonare lupis ululantibus urbes.
|
|
non alias caelo ceciderunt plura sereno
|
|
fulgura nec diri totiens arsere cometae.
|
|
ergo inter sese paribus concurrere telis
|
|
Romanas acies iterum uidere Philippi;
|
490
|
nec fuit indignum superis bis sanguine nostro
|
|
Emathiam et latos Haemi pinguescere campos.
|
|
scilicet et tempus ueniet, cum finibus illis
|
|
agricola incuruo terram molitus aratro
|
|
exesa inueniet scabra robigine pila,
|
495
|
aut grauibus rastris galeas pulsabit inanis
|
|
grandiaque effossis mirabitur ossa sepulcris.
|
|
di patrii Indigetes et Romule Vestaque mater,
|
|
quae Tuscum Tiberim et Romana Palatia seruas,
|
|
hunc saltem euerso iuuenem succurrere saeclo
|
500
|
ne prohibete. satis iam pridem sanguine nostro
|
|
Laomedonteae luimus periuria Troiae;
|
|
iam pridem nobis caeli te regia, Caesar,
|
|
inuidet atque hominum queritur curare triumphos,
|
|
quippe ubi fas uersum atque nefas: tot bella per orbem,
|
505
|
tam multae scelerum facies, non ullus aratro
|
|
dignus honos, squalent abductis arua colonis,
|
|
et curuae rigidum falces conflantur in ensem.
|
|
hinc mouet Euphrates, illinc Germania bellum;
|
|
uicinae ruptis inter se legibus urbes
|
510
|
arma ferunt; saeuit toto Mars impius orbe,
|
|
ut cum carceribus sese effudere quadrigae,
|
|
addunt in spatia, et frustra retinacula tendens
|
|
fertur equis auriga neque audit currus habenas.
|
|