De situ horti
  Locum autem prius eligi conueniet, si permittit agri 11.3.8.3
situs, iuxta uillam praecipue pinguem quique adueniente
riuo uel, si non sit fluens aqua, fonte puteali possit rigari. 5
sed ut certam perennitatis puteus habeat fidem, tum demum
effodiendus est, cum sol ultimas partes Virginis obtinebit,
id est mense Septembri ante aequinoctium autumnale, si-
quidem maxime explorantur uires fontium, cum ex longa
siccitate aestatis terra caret umore pluuiatili. prouidendum 9.1
est autem, ne hortus areae subiaceat neue per trituram
uenti possint paleas aut puluerem in eum perferre; nam
utraque sunt holeribus inimica. mox ordinandi pastinandi-
que soli duo sunt tempora, quoniam duae quoque holerum 5
sationes; nam et autumno et uere plurima seruntur, melius
tamen uere riguis locis, quoniam et nascentis anni clemen-
tia excipit prodeuntia semina et sitis aestatis restinguitur
fontibus. at ubi loci natura neque manu inlatam neque 10.1
suae spontis aquam ministrari patitur, nullum quidem aliud
auxilium est quam hiemales pluuiae. potest tamen etiam
in siccissimis locis opus custodiri, si depressius pastinetur
solum, eiusque abunde est gradum effodere tribus pedibus, 5
ut in quattuor consurgat regestum. at ubi copia est rigandi, 11.1
satis erit non alto bipalio, id est minus quam duos pedes
ferramento nouale conuerti. sed curabimus, ut ager, quem
uere conseri oportet, autumno circa Kalendas Nouembres
pastinetur; quem deinde uelimus autumno instruere, mense 5
Maio conuertamus, ut aut hiemis frigoribus aut aestiuis
solibus et gleba soluatur et radices herbarum necentur.
nec multo ante stercorare debebimus, sed cum sationis
adpropinquabit tempus, ante quintum diem exherbandus
erit locus stercorandusque et ita diligenter fossione iteran- 10
dus, ut fimo terra conmisceatur. optimum uero stercus 12.1
est ad hunc usum asini, quia minimum herbarum creat,
proximum uel armenti uel ouium, si sit anno maceratum;
nam quod homines faciunt, quamuis habeatur excellentis-
simum, non tamen necesse est adhibere, nisi aut nudae 5
glareae aut sine ullo robore solutissimae harenae, cum maior
scilicet uis alimenti desideratur. igitur solum, quod con- 13.1
serere uere destinauerimus, post autumnum patiemur effos-
sum iacere brumae frigoribus et pruinis inurendum; quippe
e contrario sicut calor aestatis ita uis frigoris excoquit
terram fermentatamque soluit. quare peracta bruma tum 5
demum stercus inicietur, et circa Idus Ianuarias humus
refossa in areas diuiditur; quae tamen sic informandae sunt,
ut facile runcantium manus ad dimidiam partem latitudinis
earum perueniant, ne, qui prosequuntur herbas, semina pro-
culcare cogantur, sed potius per semitas ingrediantur et 10
alterna uice dimidias areas eruncent.
  Haec, ante sationem quae facienda sunt, dixisse abunde 14.1
est; nunc quid quoque tempore uel colendum uel serendum
sit, praecipiamus, et primum de his generibus loquendum
est, quae possunt duobus seri temporibus, id est autumno
et uere. sunt autem semina brassicae et lactucae, cinarae, 5
erucae, nasturcii, coriandri, caerefolii, anethi, pastinacae,
siseris, papaueris; haec enim uel circa Kalendas Septembres
uel melius ante Kalendas Martias Februario seruntur. locis 15.1
uero siccis aut tepidis, qualia sunt Calabriae et Apuliae
maritima, possunt circa Idus Ianuarias terrae conmitti.
rursus quae tantum autumno conseri debent, si tamen uel
maritimum uel apricum agrum incolimus, haec fere sunt: 5
alium, cepae capitula, ulpicum, sinape. sed iam potius, quo
quidque tempore terrae mandari plerumque conueniat, per
menses digeramus.
  Ergo post Kalendas Ianuarias confestim recte ponetur 16.1
lepidium. mense autem Februario uel planta uel semine
ruta atque asparagus et iterum cepae semen et porri; nec
minus si uernum et aestiuum fructum uoles habere, syriacae
radicis et rapae napique semina obrues. nam alii et ulpici 5
ultima est huius temporis positio. at circa Kalendas Mar- 17.1
tias locis apricis licet porrum, si iam ingranduit, transferre;
item panacem ultima parte Martii mensis. deinde circa
Kalendas Apriles aeque porrum atque inulam et serotinam
plantam rutae. item ut maturius enascatur, cucumis, cucur- 5
bita, capparis serenda est. nam semen betae, cum Puni-
cum malum florebit, tum demum optime seritur. porri 18.1
autem caput circa Idus Maias tolerabiliter adhuc transfertur.
post hoc nihil ingruente aestate obrui debet nisi semen
apii, si tamen rigaturus es; sic enim optime per aestum
prouenit. ceterum Augusto circa Vulcanalia tertia satio est 5
eaque optima radicis et rapae itemque napi et siseris nec
minus holeris atri.
  Atque haec sunt sationum tempora. nunc de iis, quae 19.1
aliquam curam desiderant, singulis loquar, quaeque praete-
riero intellegi oportebit nullam postulare operam nisi run-
catoris; de qua semel hoc dicendum est, omni tempore
consulendum esse, ut herbae exterminentur. 5
  Vlpicum, quod quidam alium Punicum uocant, Graeci 20.1
autem ἀφροσκόρδον appellant, longe maioris est incrementi
quam alium, idque circa Kalendas Octobres, antequam
deponatur, ex uno capite in plura diuidetur. habet enim
uelut alium plures cohaerentis spicas, eaeque cum sint di- 5
uisae, liratim seri debent, ut in puluinis positae minus in- 21.1
festentur hiemis aquis. est autem lira similis ei porcae,
quam in sationibus campestribus rustici faciunt, ut uliginem
uitent; sed haec in hortis minor est facienda, et per sum-
mam partem eius, id est in dorso inter palmaria spatia, 5
spicae ulpici uel alii (nam id quoque similiter conseritur)
disponendae sunt. sulci lirarum inter se distent semipedali
spatio. deinde cum ternas fibras emiserunt spicae, sarian-
tur. nam quo saepius id factum est, maius semina capiunt
incrementum. deinde ante quam caulem faciant, omnem 10
uiridem superficiem intorquere et in terram prosternere con-
ueniet, quo uastiora capita fiant. regionibus autem pruinosis 22.1
neutrum horum per autumnum seri debet, nam brumali
tempore corrumpuntur; quod fere mense Ianuario mitescit,
et idcirco frigidis locis tempus optimum est alium uel ul-
picum ponendi circa Idus praedicti mensis. sed quandoque 5
uel conseremus uel iam matura in tabulatum reponemus,
seruabimus, ut iis horis, quibus aut obruentur aut eruentur,
luna infra terram sit. nam sic sata et rursus sic fere con-
dita existimantur neque acerrimi saporis exsistere neque
mandentium halitus inodorare. multi tamen haec ante Ka- 23.1
lendas Ianuarias mediis diebus serunt mense Decembri, si
caeli tepor et situs terrae permittit.
  Brassica, cum sex foliorum erit, transferri debet, ita ut
radix eius liquido fimo prius inlita et inuoluta tribus algae 5
taeniolis pangatur. haec enim res efficit, ut in coctura cele-
rius madescat et uiridem colorem sine nitro conseruet. est 24.1
autem frigidis et pluuiis regionibus positio eius optima post
Idus Apriles; cuius depressae plantae cum tenuerint, quan-
tum holitoris ratio patitur, saepius sarta et stercorata melius
conualescit pleniorisque incrementi et coliculum facit et 5
cymam. nonnulli hanc eandem locis apricioribus a Kalendis
Martiis deponunt; sed maior pars eius in cymam prosilit nec
postea hibernum caulem amplum facit, cum est semel de-
secta. possis autem uel maximos caules bis transferre, idque
si facias, plus seminis et maioris incrementi praebere dicuntur. 10
  Lactuca totidem foliorum quot brassica transferri debet. 25.1
locis quidem apricis et maritimis optime autumno ponitur,
mediterraneis et frigidis contra; hieme non aeque commode
dispangitur. sed et huius quoque radix fimo liniri debet
maioremque copiam desiderat aquae, si quo tenerioris folii. 5
sunt autem conplura lactucae genera, quae suo quidque 26.1
tempore seri oportet. eorum, quae fusci est uel purpurei aut
etiam uiridis coloris et crispi folii, uti Caeciliana, mense
Ianuario recte differtur, at Cappadocia, quae pallido et
pexo densoque folio uiret, mense Februario; quae deinde 5
candida est et crispissimi folii, ut in prouincia Baetica est
finibus Gaditani municipii, mense Martio recte pangitur.
est et Cyprii generis ex albo rubicunda, leui et tenerrimo 27.1
folio, quae usque in Idus Octobres commode disponitur.
fere tamen aprico caeli statu, quibus locis aquarum copia
est, pene toto anno lactuca seri potest. quae quo tardius
caulem faciat, cum aliquod incrementum habuerit, exiguam 5
testam media parte accipiat; eo quasi onere coercita in
latitudinem se diffundit. eadem est ratio etiam intubi, nisi
quod hiemem magis sustinet ideoque uel frigidis regionibus
primo autumno seri potest.
  Cinarae subolem melius per autumni aequinoctium 28.1
disponemus; semen commodius circa Kalendas Martias
seremus, eiusque plantam ante Kalendas Nouembres de-
primemus et multo cinere stercorabimus. id enim genus
stercoris huic holeri uidetur aptissimum. 5
  Sinape atque coriandrum nec minus eruca et ocimum 29.1
ita, uti sata sunt, sua sede inmota permanent, neque est
eorum cultus alius, quam ut stercorata runcentur. possunt
autem non solum autumno, sed et uere conseri. plantae
quoque sinapis prima hieme translatae plus cymae uere 5
adferunt.
  Panax utroque tempore leui et subacta terra rarissime
disseritur, quo maius incrementum capiat; melior tamen
eius uerna satio est.
  Porrum si sectiuum facere uelis, densius satum prae- 30.1
ceperunt priores relinqui et ita, cum increuerit, secari. sed
nos docuit usus longe melius fieri, si differas et eodem
more quo capitatum modicis spatiis, id est inter quaternos
digitos, depangas et, cum conualuerit, deseces. in eo autem, 31.1
quod magni capitis efficere uoles, seruandum est, ut ante
quam translatum deponas, omnis radiculas amputes et fibra-
rum summas partes intondeas; tum testulae uel conchae
quasi sedes singulis subiectae seminibus adobruuntur, ut 5
fiant capita latioris incrementi. cultus autem porri capitati 32.1
adsidua sartio et stercoratio est, nec aliud tamen sectiui, nisi
quod totiens rigari et stercorari saririque debet, quotiens
demetitur. semen eius locis calidis mense Ianuario, frigidis
Februario seritur; cuius incrementum quo maius fiat, raris 5
linteolis conplura grana inligantur atque ita obruuntur.
enatum autem differri debet in iis locis, quibus aqua sub-
ministrari non potest, circa aequinoctium autumni; at qui-
bus possis umorem praebere, mense Maio recte transferuntur.
  Apium quoque possis plantis serere nec minus semine, 33.1
sed praecipue aqua laetatur et ideo secundum fontem com-
modissime ponitur. quod si quis id uelit lati folii facere,
quantum seminis possint tres digiti conprehendere, raro
linteolo inliget et ita in areolas dispositum liget. uel si 5
crispae frondis id fieri maluerit, semen eius inditum pilae
et saligneo palo pinsitum expoliatumque similiter linteolis
ligatum obruat. potest etiam citra hanc operam fieri cris- 34.1
pum qualitercunque satum, si, cum est natum, incrementum
eius superuoluto cylindro coërceas. satio eius est optima
post Idus Maias usque in solstitium; nam teporem desiderat.
  Fere etiam his diebus ocima seruntur, quorum cum 5
semen obrutum est, diligenter inculcatur pauicula uel cy-
lindro. nam si terram suspensam relinquas, plerumque
corrumpitur.
  Pastinaca et siser atque inula conualescunt alte pasti- 35.1
nato et stercorato loco, sed quam rarissime ponenda sunt,
ut maiora capiant incrementa. inulam uero interuallo trium
pedum seri conuenit, quoniam uastos facit frutices et radi-
cibus ut oculus harundinis serpit. nec est alius cultus 5
horum omnium, nisi ut sartionibus herbae tollantur. com-
modissime autem deponentur prima parte Septembris uel
ultima Augusti parte.
  Atrum holus, quod Graecorum quidam uocant πετρο- 36.1
σέλινον, nonnulli σμύρναιον, pastinato loco semine debet
conseri, maxime iuxta maceriam, quoniam et umbra gaudet
et qualicunque conualescit loco; idque cum semel seueris, si
non totum radicitus tollas, sed alternos frutices in semen 5
submittas, aeuo manet paruamque sartionis exigit culturam.
seritur a Vulcanalibus usque in Kalendas Septembres, sed
etiam mense Ianuario.
  Menta dulcem desiderat uliginem; quam ob causam 37.1
iuxta fontem mense Martio recte ponitur. cuius si forte
semina defecerunt, licet de noualibus siluestre mentastrum
conligere atque ita inuersis cacuminibus disponere; quae
res feritatem detrahit et edomitam reddit. 5
  Rutam autumno semine satam mense Martio differre 38.1
oportet in apricum et cinerem aggerare runcareque, donec
conualescat, ne herbis enecetur. sed uelata manu debet
runcari; quam nisi contexeris, perniciosa nascuntur ulcera.
si tamen per ignorantiam nuda manu runcaueris et prurigo 5
atque tumor incesserit, oleo subinde perungito. eiusdem
frutex pluribus annis manet innoxius, nisi si mulier, quae
est in menstruis, contigerit eum et ob hoc exaruerit.
  Thymum et transmarina cunela et serpyllum, sicut 39.1
priore libro iam rettuli, magis aluaria curantibus quam ho-
litoribus studiose conseruntur. sed nos ea condimentorum
causa (nam sunt quibusdam esculentis aptissima) non alie-
num putamus etiam in hortis habere. locum neque pinguem 5
neque stercoratum, sed apricum desiderant, ut quae ma-
cerrimo solo per se maritimis plerumque regionibus nascan-
tur. eae res et semine et plantis circa aequinoctium uer- 40.1
num seruntur. melius tamen est thymi nouellas plantas
disponere. quae cum subacto solo depressae fuerint, ne
tarde conprehendant, aridi thymi fruticem contundi oportet
atque ita pinsito illo pridie, quam uolueris uti, aquam me- 5
dicare; quae cum sucum eius perceperit, depositis fruticibus
infunditur, donec eos recte confirmet. ceterum cunela uiua- 41.1
cior est, quam ut inpensius curanda sit.
  Lepidium cum ante Kalendas Martias habueris dispo-
situm uelut porrum sectiuum demetere poteris, rarius ta-
men. nam post Kalendas Nouembres secandum non erit 5
quoniam frigoribus uiolatum emoritur; biennio tamen suffi-
ciet, si diligenter sartum et stercoratum fuerit. multis etiam
locis uiuacitatem suam usque in annos decem prorogat.
  Beta florenti Punico malo semine obruitur et simul 42.1
atque quinque foliorum est, ut brassica, differtur aestate,
si riguus est locus; at si siccaneus, autumno, cum iam plu-
uiae incesserint, disponi debebit.
  Chaerephyllum itemque holus atriplicis, quod Graeci 5
uocant ἀνδράφαξιν, circa Kalendas Octobres obrui oportet
non frigidissimo loco. nam si regio saeuas hiemes habet,
post Idus Februarias semina disserenda sunt suaque sede
patienda.
  Papauer et anethum eandem habent conditionem sa- 10
tionis quam chaerephyllum et ἀνδράφαξις.
  Satiui asparagi, quam corrudam rustici uocant, se- 43.1
mina fere biennio praeparantur. ea cum pingui et ster-
coroso loco post Idus Februarias sic obrueris, ut quantum
tres digiti seminis conprehendere queunt, singulis fossulis
deponas, fere post quadragensimum diem inter se inpli- 5
cantur et quasi unitatem faciunt; quas radiculas sic inliga-
tas atque connexas holitores sphongeas appellant. eas post
quattuor et uiginti menses in locum apricum et bene ma-
didum stercorosumque transferri conuenit. sulci autem 44.1
inter se pedali mensura distantes fiunt non amplius dodran-
talis altitudinis, in quam ita sphongiolae deprimuntur, ut
facile superposita terra germinent. sed in locis siccis par-
tibus sulcorum imis disponenda sunt semina, ut tamquam 5
in alueolis maneant. at uliginosis e contrario in summo
porcae dorso conlocanda, ne umore nimio laedantur. primo 45.1
deinde anno, cum ita consita sunt, asparagum, quem emi-
serunt, infringi oportet. nam si ab imo uellere uolueris,
uix adhuc ualidis teneris radiculis, tota sphongiola sequetur.
reliquis annis non erit decerpendus, sed radicitus uellendus. 5
nam nisi ita fiat, stirpes praefractae angunt oculos sphon-
giarum et quasi excaecant nec patiuntur asparagum emit-
tere. ceterum stilus, qui nouissime autumnali tempore
nascitur, non omnis est tollendus, sed aliqua pars eius in
semen submittenda. deinde cum spinam fecerit, electis 46.1
seminibus ipsis, scopiones ita, uti sunt, in suo loco peru-
rendi sunt et deinde sulci omnes consariendi herbaeque
eximendae; mox uel stercus uel cinis iniciendus, ut tota
hieme sucus eius cum pluuiis manans ad radicem perueniat. 5
uere deinde prius quam coeperit germinare, capreolis,
quod genus bicornis ferramenti est, terra commoueatur, ut
et facilius stilus emicet et relaxata humo plenioris crassitu-
dinis fiat radix.
  Raphani radix bis anno recte seritur, Februario mense, 47.1
cum uernum fructum expectamus, et Augusto mense circa
Vulcanalia, cum maturum. sed haec satio sine dubio me-
lior habetur. cura est eius, ut terra stercorata et subacta
obruatur; post ubi ceperit aliquod incrementum, subinde 5
aggeretur. nam si super terram emerserit, dura et fun-
gosa fiet.
  Cucumis et cucurbita, cum copia est aquae, minorem 48.1
curam desiderant; nam plurimum iuuantur umore. sin
autem sicco loco seri debuerint, quo rigationem ministrare
non expediat, mense Februario sesquipedali altitudine fossa
facienda est. post Idus deinde Martias, quasi tertia pars 5
altitudinis sulci stramentis inditis tegenda, mox stercorata
terra usque in dimidium sulcum adgerenda, positisque se-
minibus tam diu est aqua praebenda, donec enascantur,
atque ubi conualescere coeperint, adiecta humo incrementa
eorum prosequenda sunt, donec sulcus coaequetur; sic ex- 10
culta semina sine rigatione tota aestate satis ualebunt
fructumque iucundioris saporis quam rigua praebebunt.
aquosis autem locis primo quoque tempore, non tamen 49.1
ante Kalendas Martias semen ponendum est, ut differri
possit aequinoctio confecto, idque de media parte cucurbitae
semen inuerso cacumine ponito, ut fiat incrementi uastioris;
nam sunt ad usum uasorum satis idoneae, sicut Alexandrinae 5
cucurbitae, cum exaruerunt. at si esculentae merci praeparabis, 50.1
recto cacumine de collo cucurbitae sumptum semen serendum
erit, quo prolixior et tenuior fructus eius enascatur, qui scilicet
maius aeris inuenit pretium. sed custodiendum est, ut quam
minime ad eum locum, in quo uel cucumeres aut curcurbitae 5
consitae sunt, mulier admittatur. nam fere contactu eius lan-
guescunt incrementa uirentium. si uero etiam in menstruis
fuerit, uisu quoque suo nouellos fetus necabit. cucumis 51.1
tener et iucundissimus fit, si, ante quam seras, semen eius
lacte maceres. nonnulli etiam quo dulcior exsistat, aqua
mulsa idem faciunt. sed qui praematurum fructum cucu-
meris habere uolet, confecta bruma stercoratam terram 5
inditam cophinis obferat modicumque praebeat umorem.
deinde cum enata semina fuerint, tepidis diebus et insola-
tis iuxta aedificium sub diuo ponat, ita ut ab omni adflatu
protegantur. ceterum frigoribus ac tempestatibus sub tec-
tum referat idque tam diu faciat, dum aequinoctium uer- 10
num confiat. postea totos cophinos demittat in terram;
sic enim praecoquem fructum habebit. possunt etiam, si 52.1
sit operae pretium, uasis maioribus rotulae subici, quo
minore labore producantur et rursus intra tecta recipiantur.
sed nihilo minus specularibus integi debebunt, ut etiam
frigoribus serenis diebus tuto producantur ad solem. hac 53.1
ratione fere toto anno Tiberio Caesari cucumis praebebatur.
nos autem leuiore opera istud fieri apud Aegyptiae gentis
Bolum Mendesium legimus, qui praecipit aprico et ster-
coroso loco alternis ordinibus ferulas, alternis rubos in 5
hortis consitas habere; deinde eas confecto aequinoctio
paululo infra terram secare et ligneo stilo laxatis uel rubi
uel ferulae medullis stercus inmittere atque ita semina
cucumeris inserere, quae scilicet incremento suo coeant
rubis et ferulis (namque non sua, sed quasi materna ra- 10
dice aluntur); sic insitam stirpem frigoribus quoque cucu-
meris praebere fructum. satio secunda eius seminis fere
Quinquatribus obseruatur.
  Capparis plurimis prouinciis sua sponte noualibus 54.1
nascitur. sed quibus locis eius inopia est, si serenda fuerit,
siccum locum desiderabit, isque debebit ante circumdari
fossula, quae repleatur lapidibus et calce uel Punico luto,
ut sit quasi quaedam lorica, ne possint eam perrumpere 5
praedicti seminis frutices, qui fere per totum agrum uagan-
tur, nisi munimento aliquo prohibiti sunt. quod tamen 55.1
non tantum incommodum est (subinde enim possunt ex-
stirpari) quantum quod noxium uirus habent sucoque suo
sterile solum reddunt. cultu aut nullo aut leuissimo con-
tenta est, quippe quae res etiam in desertis agris citra 5
rustici operam conualescat. seritur utroque aequinoctio.
  Cepina magis frequenter subactam postulat terram 56.1
quam altius conuersam. itaque ex Kalendis Nouembribus
proscindi solum debet, ut hiemis frigoribus et gelicidiis
putrescat, intermissisque quadraginta diebus tum demum
iterari et interpositis uno ac uiginti diebus tertiari et pro- 5
tinus stercorari, mox bidentibus aequaliter perfossum in
areas disponi deletis radicibus omnibus. deinde ad Ka- 57.1
lendas Februarias sereno die conueniat semina spargi;
quibus aliquid satureiae semen intermiscendum erit, ut
eam quoque habeamus. nam et uiridis esui est iucunda
nec arida inutilis ad pulmentaria condienda. sed cepina 5
uel saepius, certe non minus debet quam quater sariri.
cuius si semen excipere uoles, capita maxima generis
Ascalonii, quod est optimum, mense Februario disponito
quaternorum uel etiam quinum digitorum spatiis distantia,
et cum coeperint uirere, ne minus ter consarito; deinde 58.1
cum fecerint caulem, humilioribus quasi cantheriolis inter-
positis rigorem stilorum conseruato. nam nisi harundines
transuersas in modum iugatae uineae crebre disposue-
ris, thalli ceparum uentis prosternuntur totumque semen 5
excutietur; quod scilicet non ante legendum est, quam
cum maturescere coeperit coloremque nigrum habere. sed
nec patiendum est, ut perarescat, ut totum decidat, uerum
integri thalli uellendi sunt et sole siccandi.
  Napus et rapa duas sationes habent et eandem cul- 59.1
turam quam raphanus. melior est tamen satio mensis
Augusti. iugerum agri quattuor sextarios seminis eorum
poscit, sed ita ut radicis Syriacae super hanc mensuram
paulo plus quam heminam seminis recipiat. qui aestate 60.1
ista seret, caueat, ne propter siccitates pulix adhuc tenera
folia prorepentia consumat, idque ut uitetur, puluis, qui
supra cameram inuenitur, uel etiam fuligo, quae supra
focos tectis inhaeret, conligi debet; deinde pridie quam 5
satio fiat, conmisceri cum seminibus et aqua conspargi, ut
tota nocte sucum trahat. nam sic macerata postero die
recte obserentur. ueteres quidem auctores, ut Democritus, 61.1
praecipiunt semina omnia suco herbae, quae sedum ap-
pellatur, medicare eodemque remedio aduersus bestiolas
uti; quod uerum esse nos experientia docuit. sed frequen-
tius tamen, quoniam eius herbae larga non est facultas, 5
fuligine et puluere praedicto utimur satisque commode
tuemur his incolumitatem plantarum. rapae semina Hy- 62.1
ginus putat post trituram iacentibus adhuc in area paleis
inspargi debere, quoniam fiant laetiora capita, cum subia-
cens soli duritia non patiatur in altum descendere. nos
istud saepe frustra temptauimus; itaque sicut raphanum 5
et napum melius existimamus subacta terra obrui, seruant-
que adhuc antiquorum consuetudinem religiosiores agricolae,
qui cum ea serunt, precantur, ut et sibi et uicinis nascantur.
locis frigidis, ubi timor est, ne autumnalis satio hiemis 63.1
gelicidiis peruratur, harundinibus humiles cantherii fiunt uir-
gaeque et uirgis stramenta supra iaciuntur, et sic a pruinis
semina defenduntur. ubi uero apricis regionibus post plu-
uias noxia incesserunt animalia, quae a nobis appellantur 5
urucae, Graece autem κάμπαι nominantur, uel manu conligi
debent uel matutinis temporibus frutices holerum concuti.
sic enim dum adhuc torpent nocturno frigore, si deciderint,
non amplius in superiorem partem prorepunt. id tamen 64.1
superuacuum est facere, si ante sationem semina, uti iam
praedixi, suco herbae sedi macerata sunt. nihil enim sic
medicatis nocent urucae. sed Democritus in eo libro, qui
Graece inscribitur περὶ ἀντιπαθῶν, adfirmat has ipsas be- 5
stiolas enecari, si mulier, quae in menstruis est, solutis
crinibus et nudo pede unamquamque aream ter circumeat;
post hoc enim decidere omnes uermiculos et ita emori.
  Hactenus praecipiendum existimaui de cultu hortorum 65.1
et officiis uilici, quem quamuis instructum atque eruditum
omni opere rustico esse oportere prima parte huius exor-
dii censuerim, quoniam tamen plerumque euenit, ut eorum,
quae didicerimus, memoria nos deficiat eaque saepius ex 5
commentariis renouanda sint, omnium librorum meorum
argumenta subieci, ut cum res exegisset, facile reperiri
possit, quid in quoque quaerendum et qualiter quidque
faciendum sit.