Quod solum cuique legumini conueniat
|
|
Quoniam de frumentis abunde praecepimus, de legu-
|
2.10.1.1
|
minibus deinceps disseremus. lupini prima ratio est, quod
|
|
et minimum operarum absumit et uilissime emitur et maxi-
|
|
me ex iis, quae seruntur, iuuat agrum. nam uineis iam
|
|
emaciatis et aruis optimum stercus praebet ac uel effeto
|
5
|
solo prouenit uel repositum in granario patitur aeuum.
|
|
boues per hiemem coctum maceratumque probe alit, fa-
|
|
mem quoque, si sterilitas annorum incessit, hominibus com-
|
|
mode propulsat. spargitur statim ex area, atque id solum
|
2.1
|
omnium leguminum non desiderat requiem in horreo, siue
|
|
Septembri mense ante aequinoctium seu protinus a Ka-
|
|
lendis Octobribus crudis noualibus ingeras, et qualiter-
|
|
cumque obruas, sustinet coloni neglegentiam. teporem
|
5
|
tamen autumni desiderat, ut celeriter confirmetur, nam si
|
|
non ante hiemem conualuit, frigoribus adfligitur. reliquum
|
3.1
|
quod semini superest, in tabulatum, quo fumus peruenit,
|
|
optime reponas, quoniam si umor inuasit, uermes gignit;
|
|
qui simul atque oscilla lupinorum adederunt, reliqua pars
|
|
enasci non potest. id, ut dixi, exilem amat terram et ru-
|
5
|
bricam praecipue, nam cretam reformidat limosoque non
|
4.1
|
exit agro. iugerum decem modiis occupat. ab hoc recte
|
|
phaselus terrae mandabitur uel in uetereto uel melius pin-
|
|
gui et restibili agro, nec amplius quattuor modiis iugerum
|
|
obseretur. similis quoque ratio est pisi, quod tamen faci-
|
5
|
lem et solutam terram desiderat tepidumque locum et
|
|
caelum frequentis umoris. eadem mensura iugerum uel
|
|
modio minus quam phaselum licet obserere primo tempore
|
|
sementis ab aequinoctio autumnali.
|
|
Fabae pinguissimus locus uel stercoratus destinetur et
|
5.1
|
si ueteretum erit in ualle situm, quod a superiore parte
|
|
sucum accipit. prius autem iaciemus semina, deinde pro-
|
|
scindemus terram proscissamque in liram reuocabimus occa-
|
|
bimusque, quo altius largiore humo contegatur; nam id
|
5
|
plurimum refert, ut radices enatorum seminum penitus de-
|
|
mersae sint. sin autem proximae messis occupandum erit
|
6.1
|
restibile, desectis stramentis quattuor et uiginti uehes ster-
|
|
coris in iugerum disponemus dissipabimusque et similiter,
|
|
cum semen crudo solo ingesserimus, inarabimus inporci-
|
|
tumque occabimus; quamuis sint, qui negent locis frigidis
|
5
|
oportere occari fabam, quia exstantes glaebae a gelicidiis
|
|
adhuc eam teneram uindicent et aliquem teporem frigore
|
|
laboranti praebeant. sunt etiam, qui putent in aruis hanc
|
7.1
|
eandem uice stercoris fungi; quod sic ego interpretor, ut
|
|
existimem non sationibus eius pinguescere humum, sed
|
|
minus hanc quam cetera semina uim terrae consumere.
|
|
nam certum habeo frumentis utiliorem agrum esse, qui
|
5
|
nihil quam qui istam spicam proximo anno tulerit. iuge-
|
8.1
|
rum agri, ut Tremelio quattuor, ut nobis uidetur, fabae sex
|
|
occupant modii, si solum pingue sit, si mediocre, paulo
|
|
amplius, eaque nec macrum nec nebulosum locum patitur,
|
|
densa tamen humo saepe commode respondet. media se-
|
5
|
menti pars seri et pars ultima debet, quae septimontialis
|
|
satio dicitur; tempestiua frequentius, non numquam tamen
|
|
sera melior est. post brumam parum recte seritur, pessime
|
9.1
|
uere; quamuis sit etiam trimestris faba, quae mense Fe-
|
|
bruario seratur, quinta parte amplius quam matura, sed
|
|
exiguas paleas nec multam siliquam facit. ueteres itaque
|
|
rusticos plerumque dicentis audio malle se maturae fabalia
|
5
|
quam fructum trimestris. sed quocumque tempore anni
|
10.1
|
seretur, opera danda erit, ut quantum destinauerimus in
|
|
sationem, tantum quinta decima luna, si tamen ea non
|
|
transcurret eo die solis radios, quod Graeci ἀπόκρουσιν
|
|
uocant, si minus, quarta decima utique adhuc lunae cre-
|
5
|
scente lumine spargatur, etiam si confestim totum semen
|
|
operiri non poterit. nihil enim nocebitur ei nocturnis rori-
|
|
bus aliisue ex causis, dum a pecore et auibus uindicetur.
|
|
priscis autem rusticis nec minus Vergilio prius amurga uel
|
11.1
|
nitro macerari eam et ita seri placuit,
|
|
laetior ut fetus siliquis fallacibus esset
|
|
et quamuis igni exiguo properata maderent.
|
|
nos quoque sic medicatam conperimus, cum ad maturi-
|
5
|
tatem perducta sit, minus a curculione infestari. sed et
|
|
illud, quod deinceps dicturi sumus, experti praecipimus.
|
|
silente luna fabam uellito ante lucem, deinde cum in area
|
12.1
|
exaruerit, confestim, prius quam luna incrementum capiat,
|
|
excussam refrigeratamque in granarium conferto; sic con-
|
|
dita a curculionibus erit innoxia, maximeque ex legumini-
|
|
bus ea sine iumentis teri, sine uento purgari expeditissime
|
5
|
sic poterit. modicus fasciculorum numerus resolutus in
|
13.1
|
extrema parte areae conligetur, quem per longissimum
|
|
eius mediumque spatium tres uel quattuor homines pro-
|
|
moueant pedibus et baculis furcisue contundant; deinde
|
|
cum ad alteram partem areae peruenerint, in aceruum cul-
|
5
|
mos regerant. nam semina excussa in area iacebunt, su-
|
14.1
|
perque ea paulatim eodem modo reliqui fasciculi excutientur,
|
|
ac durissimae quidem acus reiectae separataeque erunt a
|
|
cudentibus, minutae uero, quae de siliquis cum faba rese-
|
|
derint, aliter secernentur. nam cum aceruos paleis granis-
|
5
|
que mixtus in unum fuerit congestus, paulatim ex eo uenti-
|
|
labris per longius spatium iactetur, quo pacto palea, quae
|
|
leuior est, citra decidet, faba, quae longius emittitur, pura
|
|
eo perueniet, quo uentilator eam iaculabitur.
|
|
Lentim modo semediata luna usque in duodeci-
|
15.1
|
mam solo tenui et resoluto uel pingui, sed sicco maxime
|
|
loco seri conuenit; nam in flore facile luxuria et umore
|
|
corrumpitur. quae ut celeriter prodeat et ingrandescat,
|
|
ante quam seritur, fimo arido permisceri debet, et cum ita
|
5
|
quatriduo aut quinque diebus requieuerit, spargi. sationes
|
|
eius duas seruamus, alteram maturam per mediam sementim,
|
|
seriorem alteram mense Februario. iugerum agri paulo plus
|
16.1
|
quam modius occupat. ea ne curculionibus absumatur—
|
|
nam etiam dum est in siliqua, exestur—curandum erit, ut
|
|
cum extrita sit, in aquam dimittatur et ab inani, quae pro-
|
|
tinus innatat, separetur solida; tum in sole siccetur et radice
|
5
|
silphi trita cum aceto adspargatur defriceturque atque ita
|
|
rursus in sole siccata et mox refrigerata recondatur, si maior
|
|
est modus, in horreo, si minor, in uasis oleariis salsamentariis-
|
|
que; quae repleta cum confestim gypsata sunt, quandoque
|
|
in usus prompserimus, integram lentim repperiemus. potest
|
10
|
tamen etiam citra istam medicationem cineri mixta com-
|
|
mode seruari.
|
|
Lini semen, nisi si magnus est eius in ea regione, quam
|
17.1
|
colis, prouentus et pretium proritat, serendum non est;
|
|
agris enim praecipue noxium est. itaque pinguissimum
|
|
locum et modice umidum poscit. seritur a Kalendis Octo-
|
|
bribus in ortum Aquilae, qui est vii Idus Decembris. iu-
|
5
|
gerum agri octo modiis obseritur. non nullis placet macro
|
|
solo et quam spississimum semen eius conmitti, quo tenuius
|
|
linum proueniat. idem etiam, si laeto solo seratur mense
|
|
Februario, decem modios in iugerum iaci oportere dicunt.
|
|
Sesama, quae rigantur, maturius, quae carent umore,
|
18.1
|
ab aequinoctio autumnali serenda sunt in Idus Octobres.
|
|
putre solum, quod Campani pullum uocant, plerumque de-
|
|
siderant; non deterius tamen etiam pinguibus harenis uel
|
|
congesticia humo proueniunt, tantumque seminis quantum
|
5
|
milium panicumque, interdum etiam duobus sextariis am-
|
|
plius in iugerum spargitur. sed hoc idem semen Ciliciae
|
|
Syriaeque regionibus ipse uidi mense Iunio Iulioque con-
|
|
seri et per autumnum, cum permaturuit, tolli.
|
|
Cicer aut cicercula, quae piso est similis, mense Ianuario
|
19.1
|
aut Februario seri debet laeto loco caelo umido; quibusdam
|
|
tamen Italiae locis ante Kalendas Nouembris seritur. tres
|
|
modii iugerum inplent. nec ullum legumen minus agro
|
|
nocet, sed raro respondet, quoniam nec siccitates nec
|
5
|
austros in flore sustinet; quae utraque incommoda fere
|
|
eo tempore anni sunt, quo deflorescit. cicer, quod arie-
|
20.1
|
tillum uocatur, itemque alterius generis, quod Punicum, seri
|
|
mense Martio toto potest caelo humido loco quam laetis-
|
|
simo, nam etiam id terram laedit atque ideo inprobatur
|
|
a callidioribus agricolis; quod tamen si seri debeat, pri-
|
5
|
die macerandum erit, ut celerius enascatur. iugero modii
|
|
tres abunde sunt.
|
|
Cannabis solum pingue stercoratumque et riguum uel
|
21.1
|
planum atque umidum et alte subactum deposcit. in qua-
|
|
dratum pedem seruntur grana sex eius seminis Arcturo
|
|
exoriente, quod est ultimo mense Februario, circa sextum
|
|
aut quintum Kalendas Martias, nec tamen usque in aequi-
|
5
|
noctium uernum, si sit pluuius caeli status, inprobe se-
|
|
retur.
|
|
Ab his leguminibus ratio est habenda napi raparum-
|
22.1
|
que, nam utraque rusticos inplent. magis tamen utilia
|
|
rapa sunt, quia et maiore incremento proueniunt et non
|
|
hominem solum, uerum etiam boues pascunt, praecipue in
|
|
Gallia, ubi hiberna cibaria praedictis pecudibus id holus
|
5
|
praebet. solum putre et solutum res utraque desiderat
|
|
nec densa nascitur humo. sed rapa campis et locis umi-
|
23.1
|
dis laetantur, napus deuexam amat et siccam tenuique pro-
|
|
piorem terram; itaque glareosis sabulosisque aruis melior
|
|
exit, locique proprietas utriusque semen conmutat; nam-
|
|
que in alio solo rapa biennio sata conuertuntur in napum,
|
5
|
in alio napus raporum accipit speciem. riguis locis ut-
|
|
rumque recte ab solstitio seritur, siccis ultima parte mensis
|
|
Augusti uel prima Septembris. subactum solum pluribus
|
|
iterationibus aratri uel rastri largoque stercore satiatum
|
|
postulant; nam id plurimum refert, non solum quod me-
|
24.1
|
lius ea proueniunt, sed quod etiam post fructum eorum
|
|
sic tractatum etiam solum segetes opimas facit. iugerum
|
|
agri non amplius quattuor sextariis raporum seminis obse-
|
|
rendum est; quarta parte amplius napi spargendum, quia
|
5
|
non in uentrem latescit, sed tenuem radicem deorsum agit.
|
|
Atque haec hominum causa serenda censemus, illa
|
|
deinde pecudum pabulorum genera conplura, sicut Medi-
|
|
cam, uiciam, farraginem quoque hordeaciam et auenam,
|
|
faenum Graecum nec minus eruum et ciceram; nam cetera
|
10
|
neque enumerare et minus serere dignamur, excepta tamen
|
|
cytiso, de qua dicemus in iis libris, quos de generibus surcu-
|
|
lorum conscripsimus. sed ex iis, quae placent, eximia est
|
25.1
|
herba Medica, quod semel seritur, decem annis omnibus deinde
|
|
recte quater, interdum etiam sexiens demetitur, quod agrum
|
|
stercorat, quod omne emaciatum armentum ex ea pin-
|
|
guescit, quod aegrotanti pecori remedium est, quod iuge-
|
5
|
rum eius toto anno tribus equis abunde sufficit; seritur,
|
26.1
|
ut deinceps praecipiemus. locum, in quo Medicam pro-
|
|
ximo uere saturus es, proscindito circa Kalendas Octobris
|
|
et eum tota hieme putrescere sinito, deinde Kalendis
|
|
Februariis diligenter iterato et lapides omnes elegito glae-
|
5
|
basque obfringito, postea circa Martium mensem tertiato
|
|
et occato. cum sic terram subegeris, in morem horti
|
|
areas latas pedum denum, longas pedum quinquagenum
|
|
facito, ut per semitas aqua ministrari possit aditusque utra-
|
|
que parte runcantibus pateat. deinde uetus stercus inicito
|
10
|
atque ita mense ultimo Aprili serito tantum, quantum ut
|
27.1
|
singuli cyathi seminis locum occupent decem pedum longum
|
|
et quinque latum. quod ubi feceris, ligneis rastris—id
|
|
enim multum confert—statim iacta semina obruantur; nam
|
|
celerrime sole aduruntur. post sationem ferro tangi locus
|
5
|
non debet atque, ut dixi, ligneis rastris sariendus et
|
|
identidem runcandus est, ne alterius generis herba inuali-
|
|
dam Medicam peremat. tardius messim primam eius facere
|
28.1
|
oportebit, cum iam seminum aliquam partem eiecerit. post-
|
|
ea quam uoles teneram, cum prosiluerit, deseces licet et
|
|
iumentis praebeas, sed inter initia parcius, dum consue-
|
|
scant, ne nouitas pabuli noceat; inflat enim et multum
|
5
|
creat sanguinem. cum secueris autem, saepius eam rigato,
|
|
paucos deinde post dies, ubi coeperit fruticare, omnis
|
|
alterius generis herbas eruncato. sic culta sexiens anno
|
|
demeti poterit et permanebit annis decem.
|
|
Viciae autem duae sationes sunt: prima, qua pabuli
|
29.1
|
causa circa aequinoctium autumnale serimus septem modios
|
|
eius in unum iugerum, secunda, qua sex modios mense
|
|
Ianuario uel etiam serius iacimus semini progenerando.
|
|
utraque satio potest cruda terra fieri, sed melius proscissa,
|
5
|
idque genus praecipue non amat rores, cum seritur. ita-
|
30.1
|
que post secundam diei horam uel tertiam spargendum
|
|
est, cum iam omnis umor sole uentoue detersus est, neque
|
|
amplius proici debet, quam quod eodem die possit operiri;
|
|
nam si nox incessit, quantulocumque umore, prius quam
|
5
|
obruatur, corrumpitur. obseruandum erit, ne ante quintam
|
|
et uicesimam lunam terrae mandetur; aliter satae fere
|
|
limacem nocere conperimus.
|
|
Farraginem in restibili stercoratissimo loco et altero
|
31.1
|
sulco serere conuenit. ea fit optima, cum cantherini hordei
|
|
decem modiis iugerum obseritur circa aequinoctium autum-
|
|
nale, sed inpendentibus pluuiis, ut consita rigataque imbri-
|
|
bus celeriter prodeat et confirmetur ante hiemis uiolentiam.
|
5
|
nam frigoribus cum alia pabula defecerunt, ea bubus cete-
|
|
risque pecudibus optime desecta praebetur, et si depascere
|
|
saepius uoles, usque in mensem Maium sufficit. quod si
|
32.1
|
etiam semen uoles ex ea percipere, a Kalendis Martiis
|
|
pecora depellenda et ab omni noxa defendenda est, ut
|
|
sit idonea frugibus. similis ratio auenae est, quae autumno
|
|
sata partim caeditur in faenum uel pabulum, dum adhuc
|
5
|
uiret, partim semini custoditur.
|
|
Faenum Graecum, quod siliquam uocant rustici, duo
|
33.1
|
tempora sationum habet, quorum alterum est Septembris
|
|
mensis, cum pabuli causa seritur, isdem diebus, quibus
|
|
uicia circa aequinoctium, alterum autem mensis Ianuarii
|
|
ultimi uel primi Februarii, cum in semen seminatur; sed
|
5
|
hac satione iugerum sex modiis, illa septem occupamus.
|
|
utraque cruda terra non incommode fit, daturque opera,
|
|
ut spisse aretur, nec tamen alte, nam si plus quattuor
|
|
digitis adobrutum est semen eius, non facile prodit; propter
|
|
quod non nulli prius quam serant, minimis aratris proscin-
|
10
|
dunt atque ita iaciunt semina et sarculis adruunt.
|
|
Eruum autem laetatur loco macro nec umido, quia
|
34.1
|
luxuria plerumque corrumpitur. potest autumno seri nec
|
|
minus post brumam Ianuarii parte nouissima uel toto Fe-
|
|
bruario, dum ante Kalendas Martias, quem mensem uniuer-
|
|
sum negant agricolae huic legumini conuenire, quod eo
|
5
|
tempore satum pecori sit noxium et praecipue bubus, quos
|
|
pabulo suo cerebrosos reddat. quinque modiis iugerum
|
|
obseritur.
|
|
Cicera bubus erui loco fresa datur in Hispania Baetica;
|
35.1
|
quae cum suspensa mola diuisa est, paulum aqua macera-
|
|
tur, dum inlentescat, atque ita mixta paleis succretis
|
|
pecori praebetur. sed erui duodecim librae satisfaciunt
|
|
uni iugo, cicerae sedecim. eadem hominibus non inutilis
|
5
|
neque iniucunda est; sapori certe nihilo differt a cicer-
|
|
cula, colore tantum discernitur, nam est obsoletior et nigro
|
|
propior. seritur primo uel altero sulco mense Martio, ita
|
|
ut postulat soli laetitia, quod eadem quattuor modiis, non
|
|
numquam et tribus, interdum etiam duobus ac semodio
|
10
|
iugerum occupat.
|
|