Quae spectandae sint qualita<te>s in eo solo quod uineis
destinaueris
  Igitur si rerum naturam, Publi Siluine, uelut acrioribus mentis 3.8.1.1
oculis intueri uelimus, reperiamus parem legem fecunditatis eam
dixisse uirentibus atque hominibus ceterisque animalibus nec sic
aliis nationibus regionibusue proprias tribuisse dotes, ut aliis in
totum similia munera denegaret: quibusdam gentibus numerosam 5
generandi subolem dedit, ut Aegyptiis et Afris, quibus gemini
partus familiares ac paene sollemnes sunt, sed et Italici generis esse
uoluit eximiae fecunditatis Albanas <S>iciniae familiae trigemino-
rum matres;
Germaniam decorauit altissimorum hominum 2.1
exercitibus, sed et alias gentes non in totum fraudauit praecipuae
staturae uiris: nam et Cicero testis est Romanum olim fuisse ciuem
Naeuium Pollionem pede[m] longiorem quam quemquam longissi-
mum, et nuper ipsi uidere potuimus in adparatu pompae circensium 5
ludorum Iudaeae gentis hominem proceriorem celsissimo Germano.
  Transeo ad pecudes. armentis sublimibus insignis Meuania est, 3.1
Liguria paruis, sed et Meuaniae bos humilis et Liguriae nonnum-
quam taurus eminentis staturae conspicitur; India perhibetur
molibus ferarum mirabilis; pares tamen in hac terra uastitate beluas
progenerari quis neget, cum intra moenia nostra natos animaduer- 5
tamus elephantos?
  Sed ad genera frugum redeo. Mysiam Libyamque largis aiunt 4.1
abundare frumentis, nec tamen Apulos Campanosque agros optimis
defici segetibus, Tmolon et Corycon flore croceo, Iudaeam et
Arabiam pretiosis odoribus inlustrem haberi, sed nec nostram
ciuitatem praedictis egere stirpibus: quippe conpluribus locis urbis 5
iam casiam frondentem conspicimus, iam tuream plantam, florentis-
que hortos murra et croco.
  His tamen exemplis nimirum admonemur curae mortalium 5.1
obsequentissimam esse Italiam, quae paene totius orbis fruges adhi-
bito studio colonorum ferre didicerit. quo minus addubitemus de eo
fructu, qui uelut indigena peculiarisque et uernaculus est huius soli.
neque enim dubium Massici Surrentinique et Albani atque Caecubi 5
agri uitis omnium, quas terra sustinet, nobilitate uini principes esse.
  Fecunditas ab his forsitan desideretur, sed et haec adiuuari 9.1.1
potest cultoris industria; nam si[c], ut paulo ante rettuli, benignis-
sima rerum omnium parens natura quasque gentis atque terras ita
muneribus propriis ditauit, ut tamen ceteras non in uniuersum
similibus dotibus fraudaret, cur ea<m> dubitemus etiam in uitibus 5
praedictam legem seruasse, ut, quamuis earum genus aliquod
praecipue fecundum esse uoluerit, tamquam Bituricum aut baliscum,
non tamen sic Aminneum sterile reddiderit, ut ex multis milibus
eius ne paucissimae quidem uites fecundae, tamquam in Italicis
hominibus Albanae illae sorores, reperiri possint? 10
  Id autem cum sit uerisimile, tum etiam uerum esse nos docuit 2.1
experimentum, cum et in Ardeatino agro, quem multis temporibus
ipsi possedimus, et in Carseolano itemque Albano generis Aminnei
uitis notatas habuerimus, numero quidem perpaucas, uerum ita
fertiles, ut in iugo singulae ternas urnas praeberent, in pergulis 5
autem singulae denas amphoras peraequarent.
nec incredibilis 3.1
debet in Aminneis haec uideri fecunditas; nam quemadmodum
Varro Terentius et ante eum Marcus Cato posset adfirmare sescenas
urnas priscis cultoribus singula uinearum iugera fudisse, si fecun-
ditas Aminneis defuisset, quas plerumque solas antiqui nouerant, 5
nisi si putamus ea, quae nuper ac modo palae e longinquis regionibus
accersita notitiae nostrae sunt tradita, Biturici generis aut balisci,
uineta eos coluisse, cum uetustissimas quasque uineas adhuc existi-
memus Aminneas?
  Si quis ergo talis, qualis paulo ante possedisse me rettuli, 4.1
Aminneas pluribus uindemiis exploratas notet, ut ex iis malleolos
feracissimos eligat, possit pariter generosas uineas et uberes efficere.
nihil enim dubium est, quin ipsa natura subolem matri similem esse
uoluerit, unde etiam pastor ille in Bucolicis ait: 5
    sic canibus catulos similes, sic matribus haedos.
  Unde sacrorum certaminum studiosi pernicissimarum quadri- 5.1
garum semina diligenti obseruatione custodiunt et spem futurarum
uictoriarum concipiunt propagata subole generosi armenti. nos
quoque pari ratione, uelut Olympionicarum equarum, ita feracissi-
marum Aminnearum seminibus electis largae uindemiae spem 5
capiamus. neque est, quod temporis tarditas quemquam deterreat;
nam quicquid morae est, in exploratione surculi absumitur. 6.1
ceterum, cum fecunditas uitis conprobata est, celerrime insitionibus
ad maximum numerum perducitur. eius rei testimonium tu praeci-
pue, Siluine, perhibere nobis potes, cum pulchre memineris a me
duo iugera uinearum intra tempus bienni ex una praecoque uite, 5
quam in Caeretano tuo possides, insitione facta consummata.
  Quemnam igitur existimas uitium numerum intra tantundem 7.1
temporis interseri posse duorum iugerum malleolis, cum sint ipsa
duo iugera unius uitis progenies? quare, si, ut dixi, laborem et
curam uelimus adhibere, facile praedicta ratione tam feraces Aminnei
generis uineas constituemus quam Biturici aut balisci; tantum 5
retulerit, ut in transferendis seminibus similem statum caeli locique
et ipsius uitis habitum obseruemus, quoniam plerumque degenerat
surculus, si aut situs agri aut aeris qualitas repugnat aut etiam si ex
arbore in iugum defertur.
  Itaque de frigidis in frigida, de calidis in similia, de uinetis in 8.1
uineas transferemus. magis tamen ex frigido statu stirpis Aminnea
potest calidum sustinere quam ex calido frigidum, quoniam cum
omne uitis genus, tum maxime praedictum naturaliter laetatur
tepore potius quam frigore. 5
sed et qualitas soli plurimum iuuat, 9.1
ut ex macro aut mediocri transducatur in melius; nam quod adsue-
tum est pingui, nullo modo maciem terrae patitur, nisi saepius
stercores.
  Atque haec de cura eligendi malleoli generatim praecepimus; 5
nunc illud proprie specialiter, ut non solum ex fecundissima uite sed
et uitis parte feracissima semina eligantur.
  Feracissima autem semina sunt non, ut ueteres auctores credi- 10.1.1
derunt, extrema parte[st], quod caput uitis appellant, id est ultimum
et productissimum flagellum. nam in eo quoque falluntur agri-
colae, sed erroris est causa prima species et numerus uuarum, qui
plerumque conspicitur in productissimo sarmento. quae res nos 5
decipere non debet: id enim adcidit non palmitis ingenita fertilitate
sed loci opportunitate, quia reliquas trunci partes umor omnis et
alimentum, quod a solo ministratur, transcurrit, dum ad ultimum
perueniat.
naturali enim spiritu omne alimentum uirentis quasi 2.1
quaedam anima per medullam trunci ueluti sifone, quem diabeten
uocant mechanici, trahitur in summum, quo cum peruenit, ibi
consistit atque consumitur. unde etiam materiae uehementissimae
reperiuntur aut in capite uitis aut in crure uicino radicibus. 5
sed 3.1
et hae steriles, quae e duro citantur, ac duplici ex causa robustae
sunt, quod a fetu uacant quodque ex proximo terrae integro atque
inlibato suco aluntur; et illae fertiles ac firmae, quia e tenero prore-
punt, et quicquid, ut supra dixi, ad eas alimenti peruenit, indiui- 5
duum est. mediae sunt macerrimae, quas transcurrit hinc parte
aliqua interceptus, illinc ad se tractus umor.
  Non debet igitur ultimum flagellum quasi fecundum obseruari, 4.1
etiam cum plurimum adferat, siquidem loci ubertate in fructum
cogitur, sed id sarmentum, quod media uite situm ne inportuna
quidem parte deficit ac numeroso fetu benignitatem suam ostendit.
hic surculus translatus rarius degenerat, quoniam ex deteriore statu 5
meliorem sortitur; siue enim pastinato deponitur siue trunco in-
seritur, largioribus satiatur alimentis, quam prius, cum esset in
egeno.
itaque custodiemus, ut e praedictis locis, quos umeros 5.1
rustici uocant, semina legamus, eaque tamen tulisse fructum animad-
uertemus; nam si fetu uacua sint, quamuis laudabilem partem uitis
nihil censemus ad feracitatem conferre malleolo; quare uitiosissima
est eorum agricolarum opinio, qui minimum referre credunt, quod 5
uuas sarmentum habuerit, dum ex uite fertili legatur et non ex duro
trunco enatum, quod pampinarium uocant.
haec autem opinio, 6.1
quae est orta ex inscientia seminum eligendorum, primum parum
fecundas uineas, deinde etiam nimis steriles reddit. quis enim
omnino iam per tam longam seriem annorum agricola malleolum
legentibus praecepit ea, quae paulo ante rettulimus, immo quis non 5
inprudentissimum quemque et eum, qui nihil aliud operis facere
ualeat, huic negotio delegat? itaque ex hac consuetudine ueniunt
inprudentissimi ad rem maxime necessariam, deinde etiam infirmis-
simi; nam inutilissimus quisque, ut dixi, qui nullum alium laborem
ferre queat, huic officio adplicatur. 10
is porro, etiam si quam 7.1
scientiam eligendi malleoli habet, eam propter infirmitatem dissi-
mulat ac superponit, et, ut numerum, quem uilicus imperauit, ex-
plere possit, nihil curiose, nihil religiose administrat; unumque est
ei propositum peragere laboris sui pensum, cum tamen, ut et sciat et, 5
quod sciat, exsequatur, hoc solum praeceptum a magistris accipit,
ne pampinariam uirgam deplantet, cetera omnia ut seminibus
contribuat.
  Nos autem primo rationem secuti, nunc etiam longi temporis 8.1
experimentum, non aliud semen eligimus nec frugiferum esse duci-
mus, nisi quod in parte genitali fructum attulerit. nam illud quidem,
quod loco sterili laetum robustumque sine fetu processit, fallacem
fecunditatis imaginem praefert, nec ullam generandi uim possidet. 5
id procul dubio uerum esse ratio nos admonet, si modo, ut in 9.1
corporibus nostris propria sunt officia cuiusque membri, sic et
frugiferarum stirpium partibus propria munia: uidemus hominibus
inspiratam uelut aurigam rectricemque membrorum animam, sensus
iniectos ad ea discernenda, quae tactu quaeque naribus auribusque 5
et oculis indagantur, pedes ad gressum conpositos, brachia ad con-
plexum; ac ne per omnes uices ministeriorum uagetur insolenter
oratio, nihil aures agere ualent, quod est oculorum, nihil oculi, quod
est aurium.
ne generandi quidem data est facultas manibus aut 10.1
plantis, sed quod hominibus ignotum uoluit esse genitor uniuersi,
uentre protexit, ut diuina praedita ratione rerum aeterna opifex
quasi quibusdam secretis corporis in arcano atque operto sacra illa
spiritus elementa cum terrenis primordiis misceret atque hoc ani- 5
mantis machinae speciem effingeret.
hac lege pecudes, hac 11.1
uirgulta progenuit, hac uitium genera figurauit, quibus eadem ipsa
mater ac parens primum radices uelut quaedam fundamenta iecit, ut
is quasi pedibus insisteret, truncum deinde superposuit uelut
quandam staturam corporis et habitus, mox ramis diffudit quasi 5
brachiis, tum pampinos elicuit uelut palmas eorumque alios fructu
donauit, alios fronde sola uestiuit ad protegendos tutandosque
partus.
  Ex iis igitur, ut supra diximus, si non ipsa membra genitalia 12.1
conceptu atque fetu grauida sed tamquam tegumina et umbracula
eorum, quae fructibus uidua sunt, legerimus, umbrae scilicet, non
uindemiae laborauerimus.
quid ergo est? cur, quamuis non sit 13.1
e duro pampinus sed e tenero natus, si tamen orbus est, etiam in
futurum quasi sterilis damnatur a nobis? modo enim disputatio
nostra colligebat unicuique corporis parti proprium esse adtributum
officium, quod scilicet ei conuenit, ut malleolo quoque, qui oppor- 5
tuno loco natus est, fecunditatis uis adsit, etiam si interim cesset a
partu.
nec ego abnuerim hoc me instituisse argumentari, sed 14.1
et illud maxime profiteor palmitem quamuis frugifera parte enatum,
si fructum non adtulerit, ne uim quidem fecunditatis habere. nec
hoc illi sententiae repugnat: nam et homines quosdam non posse
generare quamuis omni membrorum numero constante manifestum 5
est, ne sit incredibile, si genitali loco uirga nata fructu careat, cari-
turam quoque fetu.
  Itaque, ut ad consuetudinem agricolarum reuertar, eiusmodi 15.1
surculos, qui nihil tulerint, spadones appellant, quod non facerent,
nisi eos suspicarentur inhabiles frugibus; quae et ipsa appellatio
rationem mihi subiecit non eligendi malleolos quamuis probabili
parte uitis enatos, si fructum non tulissent, quamquam et hos ipsos 5
sciam non in totum sterilitate adfectos. nam confiteor pampinarios
quoque, cum e duro processerint, tempore anni sequentis adquirere
fecunditatem et ideo in resicem summitti, ut progenerare possit.
uerum eiusmodi partum conperimus non tam ipsius resicis quam 16.1
materni esse muneris; nam quia inhaeret stirpi suae, quae est natura
ferax, mixtus adhuc parentis elementis et fecundis pastus seminibus
ac uelut altricis uberibus eductus, paulatim fructum ferre condiscit.
at quae citra naturae quandam pubertatem immatura atque intem- 5
pestiua planta, direpta trunco, uel terrae uel etiam stirpi recisae
inseritur, quasi puerilis aetas ne ad coitum quidem, nedum ad con-
ceptum habilis, uim generandi uel in totum perdit uel certe minuit.
  Quare magno opere censeo in eligendis seminibus adhibere 17.1
curam, ut e fructuosa parte uitis palmites legamus eos, qui futuram
fecunditatem iam dato fructu promittunt, nec tamen contenti simus
singulis uuis, maximeque probemus, qui numerosissimis fetibus
conspiciuntur. an opilionem laudabimus ex ea matre subolem pro- 5
pagantem, quae geminos enixa sit, et caprarium summittentem
fetus earum pecudum, quae trigemino partu commendantur, uide-
licet quia speret parentium fecunditati prolem responsuram?
  Et nos sequemur in uitibus hanc ipsam rationem tanto quidem 18.1
magis, quod compertum habemus naturali quadam malignitate
desciscere interdum quamuis diligenter probata semina; idque nobis
poeta uelut surdis ueritatis inculcet dicendo:
    uidi lecta diu et multo spectata labore 5
    degenerare tamen, ni uis humana quotannis
    maxima quaeque manu legeret. sic omnia fatis
    in peius ruere ac retro sublapsa referri.
quod non tantum de seminibus leguminum sed in tota agricolationis
ratione dictum esse intellegendum est, 10
si modo longi temporis 19.1
obseruatione conperimus, quod certe comperimus, eum malleolum,
qui quattuor uuas tulerit, deputatum et in terra depositum a fecun-
ditate materna sic degenerare, ut interdum singulis, nonnumquam
etiam binis uuis minus adferat. 5
in quantum autem censemus 20.1
defecturos eos, qui binos aut fere singulos fetus in matre tulerint,
cum etiam feracissimi translationem saepe reformident? itaque
huius rationis demonstratorem magis esse me quam inuentorem
libenter profiteor, ne quis existimet fraudari maiores nostros laude 5
merita. nam id ipsum sensisse eos non dubium est, quamuis nullo
alio sit scripto proditum, exceptis, quos rettuli, numeris Vergili, et
sic tamen, ut de seminibus leguminum praecipiatur.
  Cur enim aut e duro natam uirgam aut etiam ex fecundo 21.1
malleolo, quem ipsi probassent, decisam sagittam repudiabant, si
nihil interesse ducebant, ex quo loco semina legerentur? nunc, quia
uim fecunditatis certis quasi membris inesse non dubitabant, idcirco
pampinarium et sagittam uelut inutiles ad deponendum prudentis- 5
sime damnauerunt. quod si ita est, nihil dubium est multo magis ab
his improbatum esse etiam illum palmitem, qui frugifero loco natus
fructum non attulisset.
nam si sagittam, id est superiorem 22.1
partem malleoli, uituperandam censebant, cum esset eadem pars
surculi frugiferi, quanto magis uel ex optima uitis parte natum
flagellum, si est sterile, inprobatum ab his ratio ipsa declarat, nisi si
tamen, quod est absurdum, crediderunt eum translatum et abscisum 5
a sua stirpe destitutumque materno alimento frugi fore, qui <i>n
ipsa matre nequam fuisse<t>.
  Atque haec et forsitan pluribus dicta sint, quam exigebat ratio
ueritatis, minus tamen multis, quam postulabat praue detorta et
inueterata opinio rusticorum. 10