Quae spectandae sint qualita<te>s in eo solo quod uineis
|
|
destinaueris
|
|
Igitur si rerum naturam, Publi Siluine, uelut acrioribus mentis
|
3.8.1.1
|
oculis intueri uelimus, reperiamus parem legem fecunditatis eam
|
|
dixisse uirentibus atque hominibus ceterisque animalibus nec sic
|
|
aliis nationibus regionibusue proprias tribuisse dotes, ut aliis in
|
|
totum similia munera denegaret: quibusdam gentibus numerosam
|
5
|
generandi subolem dedit, ut Aegyptiis et Afris, quibus gemini
|
|
partus familiares ac paene sollemnes sunt, sed et Italici generis esse
|
|
uoluit eximiae fecunditatis Albanas <S>iciniae familiae trigemino-
|
|
rum matres;
|
|
Germaniam decorauit altissimorum hominum
|
2.1
|
exercitibus, sed et alias gentes non in totum fraudauit praecipuae
|
|
staturae uiris: nam et Cicero testis est Romanum olim fuisse ciuem
|
|
Naeuium Pollionem pede[m] longiorem quam quemquam longissi-
|
|
mum, et nuper ipsi uidere potuimus in adparatu pompae circensium
|
5
|
ludorum Iudaeae gentis hominem proceriorem celsissimo Germano.
|
|
Transeo ad pecudes. armentis sublimibus insignis Meuania est,
|
3.1
|
Liguria paruis, sed et Meuaniae bos humilis et Liguriae nonnum-
|
|
quam taurus eminentis staturae conspicitur; India perhibetur
|
|
molibus ferarum mirabilis; pares tamen in hac terra uastitate beluas
|
|
progenerari quis neget, cum intra moenia nostra natos animaduer-
|
5
|
tamus elephantos?
|
|
Sed ad genera frugum redeo. Mysiam Libyamque largis aiunt
|
4.1
|
abundare frumentis, nec tamen Apulos Campanosque agros optimis
|
|
defici segetibus, Tmolon et Corycon flore croceo, Iudaeam et
|
|
Arabiam pretiosis odoribus inlustrem haberi, sed nec nostram
|
|
ciuitatem praedictis egere stirpibus: quippe conpluribus locis urbis
|
5
|
iam casiam frondentem conspicimus, iam tuream plantam, florentis-
|
|
que hortos murra et croco.
|
|
His tamen exemplis nimirum admonemur curae mortalium
|
5.1
|
obsequentissimam esse Italiam, quae paene totius orbis fruges adhi-
|
|
bito studio colonorum ferre didicerit. quo minus addubitemus de eo
|
|
fructu, qui uelut indigena peculiarisque et uernaculus est huius soli.
|
|
neque enim dubium Massici Surrentinique et Albani atque Caecubi
|
5
|
agri uitis omnium, quas terra sustinet, nobilitate uini principes esse.
|
|
Fecunditas ab his forsitan desideretur, sed et haec adiuuari
|
9.1.1
|
potest cultoris industria; nam si[c], ut paulo ante rettuli, benignis-
|
|
sima rerum omnium parens natura quasque gentis atque terras ita
|
|
muneribus propriis ditauit, ut tamen ceteras non in uniuersum
|
|
similibus dotibus fraudaret, cur ea<m> dubitemus etiam in uitibus
|
5
|
praedictam legem seruasse, ut, quamuis earum genus aliquod
|
|
praecipue fecundum esse uoluerit, tamquam Bituricum aut baliscum,
|
|
non tamen sic Aminneum sterile reddiderit, ut ex multis milibus
|
|
eius ne paucissimae quidem uites fecundae, tamquam in Italicis
|
|
hominibus Albanae illae sorores, reperiri possint?
|
10
|
Id autem cum sit uerisimile, tum etiam uerum esse nos docuit
|
2.1
|
experimentum, cum et in Ardeatino agro, quem multis temporibus
|
|
ipsi possedimus, et in Carseolano itemque Albano generis Aminnei
|
|
uitis notatas habuerimus, numero quidem perpaucas, uerum ita
|
|
fertiles, ut in iugo singulae ternas urnas praeberent, in pergulis
|
5
|
autem singulae denas amphoras peraequarent.
|
|
nec incredibilis
|
3.1
|
debet in Aminneis haec uideri fecunditas; nam quemadmodum
|
|
Varro Terentius et ante eum Marcus Cato posset adfirmare sescenas
|
|
urnas priscis cultoribus singula uinearum iugera fudisse, si fecun-
|
|
ditas Aminneis defuisset, quas plerumque solas antiqui nouerant,
|
5
|
nisi si putamus ea, quae nuper ac modo palae e longinquis regionibus
|
|
accersita notitiae nostrae sunt tradita, Biturici generis aut balisci,
|
|
uineta eos coluisse, cum uetustissimas quasque uineas adhuc existi-
|
|
memus Aminneas?
|
|
Si quis ergo talis, qualis paulo ante possedisse me rettuli,
|
4.1
|
Aminneas pluribus uindemiis exploratas notet, ut ex iis malleolos
|
|
feracissimos eligat, possit pariter generosas uineas et uberes efficere.
|
|
nihil enim dubium est, quin ipsa natura subolem matri similem esse
|
|
uoluerit, unde etiam pastor ille in Bucolicis ait:
|
5
|
sic canibus catulos similes, sic matribus haedos.
|
|
Unde sacrorum certaminum studiosi pernicissimarum quadri-
|
5.1
|
garum semina diligenti obseruatione custodiunt et spem futurarum
|
|
uictoriarum concipiunt propagata subole generosi armenti. nos
|
|
quoque pari ratione, uelut Olympionicarum equarum, ita feracissi-
|
|
marum Aminnearum seminibus electis largae uindemiae spem
|
5
|
capiamus. neque est, quod temporis tarditas quemquam deterreat;
|
|
nam quicquid morae est, in exploratione surculi absumitur.
|
6.1
|
ceterum, cum fecunditas uitis conprobata est, celerrime insitionibus
|
|
ad maximum numerum perducitur. eius rei testimonium tu praeci-
|
|
pue, Siluine, perhibere nobis potes, cum pulchre memineris a me
|
|
duo iugera uinearum intra tempus bienni ex una praecoque uite,
|
5
|
quam in Caeretano tuo possides, insitione facta consummata.
|
|
Quemnam igitur existimas uitium numerum intra tantundem
|
7.1
|
temporis interseri posse duorum iugerum malleolis, cum sint ipsa
|
|
duo iugera unius uitis progenies? quare, si, ut dixi, laborem et
|
|
curam uelimus adhibere, facile praedicta ratione tam feraces Aminnei
|
|
generis uineas constituemus quam Biturici aut balisci; tantum
|
5
|
retulerit, ut in transferendis seminibus similem statum caeli locique
|
|
et ipsius uitis habitum obseruemus, quoniam plerumque degenerat
|
|
surculus, si aut situs agri aut aeris qualitas repugnat aut etiam si ex
|
|
arbore in iugum defertur.
|
|
Itaque de frigidis in frigida, de calidis in similia, de uinetis in
|
8.1
|
uineas transferemus. magis tamen ex frigido statu stirpis Aminnea
|
|
potest calidum sustinere quam ex calido frigidum, quoniam cum
|
|
omne uitis genus, tum maxime praedictum naturaliter laetatur
|
|
tepore potius quam frigore.
|
5
|
sed et qualitas soli plurimum iuuat,
|
9.1
|
ut ex macro aut mediocri transducatur in melius; nam quod adsue-
|
|
tum est pingui, nullo modo maciem terrae patitur, nisi saepius
|
|
stercores.
|
|
Atque haec de cura eligendi malleoli generatim praecepimus;
|
5
|
nunc illud proprie specialiter, ut non solum ex fecundissima uite sed
|
|
et uitis parte feracissima semina eligantur.
|
|
Feracissima autem semina sunt non, ut ueteres auctores credi-
|
10.1.1
|
derunt, extrema parte[st], quod caput uitis appellant, id est ultimum
|
|
et productissimum flagellum. nam in eo quoque falluntur agri-
|
|
colae, sed erroris est causa prima species et numerus uuarum, qui
|
|
plerumque conspicitur in productissimo sarmento. quae res nos
|
5
|
decipere non debet: id enim adcidit non palmitis ingenita fertilitate
|
|
sed loci opportunitate, quia reliquas trunci partes umor omnis et
|
|
alimentum, quod a solo ministratur, transcurrit, dum ad ultimum
|
|
perueniat.
|
|
naturali enim spiritu omne alimentum uirentis quasi
|
2.1
|
quaedam anima per medullam trunci ueluti sifone, quem diabeten
|
|
uocant mechanici, trahitur in summum, quo cum peruenit, ibi
|
|
consistit atque consumitur. unde etiam materiae uehementissimae
|
|
reperiuntur aut in capite uitis aut in crure uicino radicibus.
|
5
|
sed
|
3.1
|
et hae steriles, quae e duro citantur, ac duplici ex causa robustae
|
|
sunt, quod a fetu uacant quodque ex proximo terrae integro atque
|
|
inlibato suco aluntur; et illae fertiles ac firmae, quia e tenero prore-
|
|
punt, et quicquid, ut supra dixi, ad eas alimenti peruenit, indiui-
|
5
|
duum est. mediae sunt macerrimae, quas transcurrit hinc parte
|
|
aliqua interceptus, illinc ad se tractus umor.
|
|
Non debet igitur ultimum flagellum quasi fecundum obseruari,
|
4.1
|
etiam cum plurimum adferat, siquidem loci ubertate in fructum
|
|
cogitur, sed id sarmentum, quod media uite situm ne inportuna
|
|
quidem parte deficit ac numeroso fetu benignitatem suam ostendit.
|
|
hic surculus translatus rarius degenerat, quoniam ex deteriore statu
|
5
|
meliorem sortitur; siue enim pastinato deponitur siue trunco in-
|
|
seritur, largioribus satiatur alimentis, quam prius, cum esset in
|
|
egeno.
|
|
itaque custodiemus, ut e praedictis locis, quos umeros
|
5.1
|
rustici uocant, semina legamus, eaque tamen tulisse fructum animad-
|
|
uertemus; nam si fetu uacua sint, quamuis laudabilem partem uitis
|
|
nihil censemus ad feracitatem conferre malleolo; quare uitiosissima
|
|
est eorum agricolarum opinio, qui minimum referre credunt, quod
|
5
|
uuas sarmentum habuerit, dum ex uite fertili legatur et non ex duro
|
|
trunco enatum, quod pampinarium uocant.
|
|
haec autem opinio,
|
6.1
|
quae est orta ex inscientia seminum eligendorum, primum parum
|
|
fecundas uineas, deinde etiam nimis steriles reddit. quis enim
|
|
omnino iam per tam longam seriem annorum agricola malleolum
|
|
legentibus praecepit ea, quae paulo ante rettulimus, immo quis non
|
5
|
inprudentissimum quemque et eum, qui nihil aliud operis facere
|
|
ualeat, huic negotio delegat? itaque ex hac consuetudine ueniunt
|
|
inprudentissimi ad rem maxime necessariam, deinde etiam infirmis-
|
|
simi; nam inutilissimus quisque, ut dixi, qui nullum alium laborem
|
|
ferre queat, huic officio adplicatur.
|
10
|
is porro, etiam si quam
|
7.1
|
scientiam eligendi malleoli habet, eam propter infirmitatem dissi-
|
|
mulat ac superponit, et, ut numerum, quem uilicus imperauit, ex-
|
|
plere possit, nihil curiose, nihil religiose administrat; unumque est
|
|
ei propositum peragere laboris sui pensum, cum tamen, ut et sciat et,
|
5
|
quod sciat, exsequatur, hoc solum praeceptum a magistris accipit,
|
|
ne pampinariam uirgam deplantet, cetera omnia ut seminibus
|
|
contribuat.
|
|
Nos autem primo rationem secuti, nunc etiam longi temporis
|
8.1
|
experimentum, non aliud semen eligimus nec frugiferum esse duci-
|
|
mus, nisi quod in parte genitali fructum attulerit. nam illud quidem,
|
|
quod loco sterili laetum robustumque sine fetu processit, fallacem
|
|
fecunditatis imaginem praefert, nec ullam generandi uim possidet.
|
5
|
id procul dubio uerum esse ratio nos admonet, si modo, ut in
|
9.1
|
corporibus nostris propria sunt officia cuiusque membri, sic et
|
|
frugiferarum stirpium partibus propria munia: uidemus hominibus
|
|
inspiratam uelut aurigam rectricemque membrorum animam, sensus
|
|
iniectos ad ea discernenda, quae tactu quaeque naribus auribusque
|
5
|
et oculis indagantur, pedes ad gressum conpositos, brachia ad con-
|
|
plexum; ac ne per omnes uices ministeriorum uagetur insolenter
|
|
oratio, nihil aures agere ualent, quod est oculorum, nihil oculi, quod
|
|
est aurium.
|
|
ne generandi quidem data est facultas manibus aut
|
10.1
|
plantis, sed quod hominibus ignotum uoluit esse genitor uniuersi,
|
|
uentre protexit, ut diuina praedita ratione rerum aeterna opifex
|
|
quasi quibusdam secretis corporis in arcano atque operto sacra illa
|
|
spiritus elementa cum terrenis primordiis misceret atque hoc ani-
|
5
|
mantis machinae speciem effingeret.
|
|
hac lege pecudes, hac
|
11.1
|
uirgulta progenuit, hac uitium genera figurauit, quibus eadem ipsa
|
|
mater ac parens primum radices uelut quaedam fundamenta iecit, ut
|
|
is quasi pedibus insisteret, truncum deinde superposuit uelut
|
|
quandam staturam corporis et habitus, mox ramis diffudit quasi
|
5
|
brachiis, tum pampinos elicuit uelut palmas eorumque alios fructu
|
|
donauit, alios fronde sola uestiuit ad protegendos tutandosque
|
|
partus.
|
|
Ex iis igitur, ut supra diximus, si non ipsa membra genitalia
|
12.1
|
conceptu atque fetu grauida sed tamquam tegumina et umbracula
|
|
eorum, quae fructibus uidua sunt, legerimus, umbrae scilicet, non
|
|
uindemiae laborauerimus.
|
|
quid ergo est? cur, quamuis non sit
|
13.1
|
e duro pampinus sed e tenero natus, si tamen orbus est, etiam in
|
|
futurum quasi sterilis damnatur a nobis? modo enim disputatio
|
|
nostra colligebat unicuique corporis parti proprium esse adtributum
|
|
officium, quod scilicet ei conuenit, ut malleolo quoque, qui oppor-
|
5
|
tuno loco natus est, fecunditatis uis adsit, etiam si interim cesset a
|
|
partu.
|
|
nec ego abnuerim hoc me instituisse argumentari, sed
|
14.1
|
et illud maxime profiteor palmitem quamuis frugifera parte enatum,
|
|
si fructum non adtulerit, ne uim quidem fecunditatis habere. nec
|
|
hoc illi sententiae repugnat: nam et homines quosdam non posse
|
|
generare quamuis omni membrorum numero constante manifestum
|
5
|
est, ne sit incredibile, si genitali loco uirga nata fructu careat, cari-
|
|
turam quoque fetu.
|
|
Itaque, ut ad consuetudinem agricolarum reuertar, eiusmodi
|
15.1
|
surculos, qui nihil tulerint, spadones appellant, quod non facerent,
|
|
nisi eos suspicarentur inhabiles frugibus; quae et ipsa appellatio
|
|
rationem mihi subiecit non eligendi malleolos quamuis probabili
|
|
parte uitis enatos, si fructum non tulissent, quamquam et hos ipsos
|
5
|
sciam non in totum sterilitate adfectos. nam confiteor pampinarios
|
|
quoque, cum e duro processerint, tempore anni sequentis adquirere
|
|
fecunditatem et ideo in resicem summitti, ut progenerare possit.
|
|
uerum eiusmodi partum conperimus non tam ipsius resicis quam
|
16.1
|
materni esse muneris; nam quia inhaeret stirpi suae, quae est natura
|
|
ferax, mixtus adhuc parentis elementis et fecundis pastus seminibus
|
|
ac uelut altricis uberibus eductus, paulatim fructum ferre condiscit.
|
|
at quae citra naturae quandam pubertatem immatura atque intem-
|
5
|
pestiua planta, direpta trunco, uel terrae uel etiam stirpi recisae
|
|
inseritur, quasi puerilis aetas ne ad coitum quidem, nedum ad con-
|
|
ceptum habilis, uim generandi uel in totum perdit uel certe minuit.
|
|
Quare magno opere censeo in eligendis seminibus adhibere
|
17.1
|
curam, ut e fructuosa parte uitis palmites legamus eos, qui futuram
|
|
fecunditatem iam dato fructu promittunt, nec tamen contenti simus
|
|
singulis uuis, maximeque probemus, qui numerosissimis fetibus
|
|
conspiciuntur. an opilionem laudabimus ex ea matre subolem pro-
|
5
|
pagantem, quae geminos enixa sit, et caprarium summittentem
|
|
fetus earum pecudum, quae trigemino partu commendantur, uide-
|
|
licet quia speret parentium fecunditati prolem responsuram?
|
|
Et nos sequemur in uitibus hanc ipsam rationem tanto quidem
|
18.1
|
magis, quod compertum habemus naturali quadam malignitate
|
|
desciscere interdum quamuis diligenter probata semina; idque nobis
|
|
poeta uelut surdis ueritatis inculcet dicendo:
|
|
uidi lecta diu et multo spectata labore
|
5
|
degenerare tamen, ni uis humana quotannis
|
|
maxima quaeque manu legeret. sic omnia fatis
|
|
in peius ruere ac retro sublapsa referri.
|
|
quod non tantum de seminibus leguminum sed in tota agricolationis
|
|
ratione dictum esse intellegendum est,
|
10
|
si modo longi temporis
|
19.1
|
obseruatione conperimus, quod certe comperimus, eum malleolum,
|
|
qui quattuor uuas tulerit, deputatum et in terra depositum a fecun-
|
|
ditate materna sic degenerare, ut interdum singulis, nonnumquam
|
|
etiam binis uuis minus adferat.
|
5
|
in quantum autem censemus
|
20.1
|
defecturos eos, qui binos aut fere singulos fetus in matre tulerint,
|
|
cum etiam feracissimi translationem saepe reformident? itaque
|
|
huius rationis demonstratorem magis esse me quam inuentorem
|
|
libenter profiteor, ne quis existimet fraudari maiores nostros laude
|
5
|
merita. nam id ipsum sensisse eos non dubium est, quamuis nullo
|
|
alio sit scripto proditum, exceptis, quos rettuli, numeris Vergili, et
|
|
sic tamen, ut de seminibus leguminum praecipiatur.
|
|
Cur enim aut e duro natam uirgam aut etiam ex fecundo
|
21.1
|
malleolo, quem ipsi probassent, decisam sagittam repudiabant, si
|
|
nihil interesse ducebant, ex quo loco semina legerentur? nunc, quia
|
|
uim fecunditatis certis quasi membris inesse non dubitabant, idcirco
|
|
pampinarium et sagittam uelut inutiles ad deponendum prudentis-
|
5
|
sime damnauerunt. quod si ita est, nihil dubium est multo magis ab
|
|
his improbatum esse etiam illum palmitem, qui frugifero loco natus
|
|
fructum non attulisset.
|
|
nam si sagittam, id est superiorem
|
22.1
|
partem malleoli, uituperandam censebant, cum esset eadem pars
|
|
surculi frugiferi, quanto magis uel ex optima uitis parte natum
|
|
flagellum, si est sterile, inprobatum ab his ratio ipsa declarat, nisi si
|
|
tamen, quod est absurdum, crediderunt eum translatum et abscisum
|
5
|
a sua stirpe destitutumque materno alimento frugi fore, qui <i>n
|
|
ipsa matre nequam fuisse<t>.
|
|
Atque haec et forsitan pluribus dicta sint, quam exigebat ratio
|
|
ueritatis, minus tamen multis, quam postulabat praue detorta et
|
|
inueterata opinio rusticorum.
|
10
|