restat ut copiae copiis comparentur uel numero uel mi- 9.19.1.1
litum genere uel multitudine auxiliorum. censebantur eius 2.1
aetatis lustris ducena quinquagena milia capitum. itaque
in omni defectione sociorum Latini nominis urbano prope
dilectu decem scribebantur legiones; quaterni quinique 3.1
exercitus saepe per eos annos in Etruria, in Umbria Gallis
hostibus adiunctis, in Samnio, in Lucanis gerebat bellum.
Latium deinde omne cum Sabinis et Uolscis et Aequis et 4.1
omni Campania et parte Umbriae Etruriaeque et Picentibus
et Marsis Paelignisque ac Uestinis atque Apulis, adiuncta
omni ora Graecorum inferi maris a Thuriis Neapolim et
Cumas et inde Antio atque Ostiis tenus †Samnites† aut socios 5
ualidos Romanis aut fractos bello inuenisset hostes. ipse 5.1
traiecisset mare cum ueteranis Macedonibus non plus tri-
ginta milibus hominum et quattuor milibus equitum, maxime
Thessalorum; hoc enim roboris erat. Persas Indos aliasque
si adiunxisset gentes, impedimentum maius quam auxilium 5
traheret.
adde quod Romanis ad manum domi supplementum 6.1
esset, Alexandro, quod postea Hannibali accidit, alieno in
agro bellanti exercitus consenuisset. arma clupeus sarisae- 7.1
que illis; Romano scutum, maius corpori tegumentum, et
pilum, haud paulo quam hasta uehementius ictu missuque
telum. statarius uterque miles, ordines seruans; sed illa 8.1
phalanx immobilis et unius generis, Romana acies distinctior,
ex pluribus partibus constans, facilis partienti, quacumque
opus esset, facilis iungenti. iam in opere quis par Romano 9.1
miles? quis ad tolerandum laborem melior? uno proelio
uictus Alexander bello uictus esset: Romanum, quem Cau-
dium, quem Cannae non fregerunt, quae fregisset acies?
ne ille saepe, etiamsi prima prospere euenissent, Persas 10.1
et Indos et imbellem Asiam quaesisset et cum feminis sibi
bellum fuisse dixisset, quod Epiri regem Alexandrum mor- 11.1
tifero uolnere ictum dixisse ferunt, sortem bellorum in Asia
gestorum ab hoc ipso iuuene cum sua conferentem.
equidem cum per annos quattuor et uiginti primo Punico 12.1
bello classibus certatum cum Poenis recordor, uix aetatem
Alexandri suffecturam fuisse reor ad unum bellum. et 13.1
forsitan, cum et foederibus uetustis iuncta res Punica Ro-
manae esset et timor par aduersus communem hostem duas
potentissimas armis uirisque urbes armaret, [et] simul
Punico Romanoque obrutus bello esset. non quidem 14.1
Alexandro duce nec integris Macedonum rebus sed experti
tamen sunt Romani Macedonem hostem aduersus Antio-
chum Philippum Persen non modo cum clade ulla sed ne
cum periculo quidem suo. absit inuidia uerbo et ciuilia 15.1
bella sileant: nunquam ab equite hoste, nunquam a pedite,
nunquam aperta acie, nunquam aequis, utique nunquam
nostris locis laborauimus: †equitem†, sagittas, saltus impedi- 16.1
tos, auia commeatibus loca grauis armis miles timere potest.
mille acies grauiores quam Macedonum atque Alexandri 17.1
auertit auertetque, modo sit perpetuus huius qua uiuimus
pacis amor et ciuilis cura concordiae.—