proximus Carthaginiensium exercitus Hasdrubalis prope 27.18.1.1
urbem Baeculam erat. pro castris equitum stationes habe-
bant. in eas uelites antesignanique et qui primi agminis 2.1
erant aduenientes ex itinere priusquam castris locum acci-
perent, adeo contemptim impetum fecerunt ut facile
appareret quid utrique parti animorum esset. in castra 3.1
trepida fuga compulsi equites sunt signaque Romana portis
prope ipsis inlata. atque illo quidem die inritatis tantum 4.1
ad certamen animis castra Romani posuerunt: nocte Has- 5.1
drubal in tumulum copias recipit plano campo in summo
patentem; fluuius ab tergo, ante circaque uelut ripa prae-
ceps oram eius omnem cingebat. suberat et altera inferior 6.1
summissa fastigio planities; eam quoque altera crepido
haud facilior in adscensum ambibat. in hunc inferiorem 7.1
campum postero die Hasdrubal postquam stantem pro castris
hostium aciem uidit, equites Numidas leuiumque armorum
Baliares et Afros demisit.
Scipio circumuectus ordines signaque ostendebat hostem 8.1
praedamnata spe aequo dimicandi campo captantem tumu-
los, loci fiducia non uirtutis armorumque stare in conspectu;
sed altiora moenia habuisse Carthaginem, quae transcendis-
set miles Romanus; nec tumulos nec arcem, ne mare 9.1
quidem armis obstitisse suis. ad id fore altitudines quas
cepissent hostibus ut per praecipitia et praerupta salientes
fugerent; eam quoque se illis fugam clausurum. co- 10.1
hortesque duas alteram tenere fauces uallis per quam defer-
retur amnis iubet, alteram uiam insidere quae ab orbe per
tumuli obliqua in agros ferret. ipse expeditos qui pridie
stationes hostium pepulerant ad leuem armaturam infimo 5
stantem supercilio ducit. per aspreta primum, nihil aliud 11.1
quam uia impediti, iere; deinde ut sub ictum uenerunt,
telorum primo omnis generis uis ingens effusa in eos est;
ipsi contra saxa quae locus strata passim, omnia ferme mis- 12.1
silia, praebet ingerere, non milites solum, sed etiam turba
calonum immixta armatis.
ceterum quamquam adscensus difficilis erat et prope 13.1
obruebantur telis saxisque, adsuetudine tamen succedendi
muros et pertinacia animi subierunt primi. qui simul cepere 14.1
aliquid aequi loci ubi firmo consisterent gradu, leuem et
concursatorem hostem atque interuallo tutum cum procul
missilibus pugna eluditur, instabilem eundem ad comminus
conserendas manus, expulerunt loco et cum caede magna 5
in aciem altiore superstantem tumulo impegere. inde 15.1
Scipio iussis aduersus mediam euadere aciem uictoribus
ceteras copias cum Laelio diuidit, atque eum parte dextra
tumuli circumire donec mollioris adscensus uiam inueniret
iubet: ipse ab laeua, circuitu haud magno, in transuersos 5
hostes incurrit. inde primo turbata acies est dum ad cir- 16.1
cumsonantem undique clamorem flectere cornua et obuer-
tere ordines uolunt. hoc tumultu et Laelius subiit; et 17.1
dum pedem referunt ne ab tergo uolnerarentur, laxata prima
acies locusque ad euadendum et mediis datus est, qui per 18.1
tam iniquum locum stantibus integris ordinibus elephantis-
que ante signa locatis nunquam euasissent. cum ab omni 19.1
parte caedes fieret Scipio, qui laeuo cornu in dextrum
incucurrerat, maxime in nuda latera hostium pugnabat; et 20.1
iam ne fugae quidem patebat locus; nam et stationes
utrimque Romanae dextra laeuaque insederant uias, et porta
castrorum ducis principumque fuga clausa erat, addita
trepidatione elephantorum quos territos aeque atque hostes 5
timebant. caesa igitur ad octo milia hominum.