LIBER DECIMVS
|
|
Vt primum terras Pompei colla secutus
|
10.1
|
attigit et diras calcauit Caesar harenas,
|
|
pugnauit fortuna ducis fatumque nocentis
|
|
Aegypti, regnum Lagi Romana sub arma
|
|
iret, an eriperet mundo Memphiticus ensis
|
5
|
uictoris uictique caput. tua profuit umbra,
|
|
Magne, tui socerum rapuere a sanguine manes,
|
|
ne populus post te Nilum Romanus amaret.
|
|
inde Paraetoniam fertur securus in urbem
|
|
pignore tam saeui sceleris sua signa secutam.
|
10
|
sed fremitu uolgi fasces et iura querentis
|
|
inferri Romana suis discordia sensit
|
|
pectora et ancipites animos, Magnumque perisse
|
|
non sibi. tum uoltu semper celante pauorem
|
|
intrepidus superum sedes et templa uetusti
|
15
|
numinis antiquas Macetum testantia uires
|
|
circumit, et nulla captus dulcedine rerum,
|
|
non auro cultuque deum, non moenibus urbis,
|
|
effossum tumulis cupide descendit in antrum.
|
|
illic Pellaei proles uaesana Philippi,
|
20
|
felix praedo, iacet, terrarum uindice fato
|
|
raptus: sacratis totum spargenda per orbem
|
|
membra uiri posuere adytis; fortuna pepercit
|
|
manibus, et regni durauit ad ultima fatum.
|
|
nam sibi libertas umquam si redderet orbem
|
25
|
ludibrio seruatus erat, non utile mundo
|
|
editus exemplum, terras tot posse sub uno
|
|
esse uiro. Macetum fines latebrasque suorum
|
|
deseruit uictasque patri despexit Athenas,
|
|
perque Asiae populos fatis urguentibus actus
|
30
|
humana cum strage ruit gladiumque per omnis
|
|
exegit gentes, ignotos miscuit amnes
|
|
Persarum Euphraten, Indorum sanguine Gangen,
|
|
terrarum fatale malum fulmenque quod omnis
|
|
percuteret pariter populos et sidus iniquum
|
35
|
gentibus. Oceano classes inferre parabat
|
|
exteriore mari. non illi flamma nec undae
|
|
nec sterilis Libye nec Syrticus obstitit Hammon.
|
|
isset in occasus mundi deuexa secutus
|
|
ambissetque polos Nilumque a fonte bibisset:
|
40
|
occurrit suprema dies, naturaque solum
|
|
hunc potuit finem uaesano ponere regi;
|
|
qui secum inuidia, quo totum ceperat orbem,
|
|
abstulit imperium, nulloque herede relicto
|
|
totius fati lacerandas praebuit urbes.
|
45
|
sed cecidit Babylone sua Parthoque uerendus.
|
|
pro pudor, Eoi propius timuere sarisas
|
|
quam nunc pila timent populi. licet usque sub Arcton
|
|
regnemus Zephyrique domos terrasque premamus
|
|
flagrantis post terga Noti, cedemus in ortus
|
50
|
Arsacidum domino. non felix Parthia Crassis
|
|
exiguae secura fuit prouincia Pellae.
|
|
iam Pelusiaco ueniens a gurgite Nili
|
|
rex puer inbellis populi sedauerat iras,
|
|
obside quo pacis Pellaea tutus in aula
|
55
|
Caesar erat, cum se parua Cleopatra biremi
|
|
corrupto custode Phari laxare catenas
|
|
intulit Emathiis ignaro Caesare tectis,
|
|
dedecus Aegypti, Latii feralis Erinys,
|
|
Romano non casta malo. quantum inpulit Argos
|
60
|
Iliacasque domos facie Spartana nocenti,
|
|
Hesperios auxit tantum Cleopatra furores.
|
|
terruit illa suo, si fas, Capitolia sistro
|
|
et Romana petit inbelli signa Canopo
|
|
Caesare captiuo Pharios ductura triumphos;
|
65
|
Leucadioque fuit dubius sub gurgite casus,
|
|
an mundum ne nostra quidem matrona teneret.
|
|
hoc animi nox illa dedit quae prima cubili
|
|
miscuit incestam ducibus Ptolemaida nostris.
|
|
quis tibi uaesani ueniam non donet amoris,
|
70
|
Antoni, durum cum Caesaris hauserit ignis
|
|
pectus? et in media rabie medioque furore
|
|
et Pompeianis habitata manibus aula
|
|
sanguine Thessalicae cladis perfusus adulter
|
|
admisit Venerem curis, et miscuit armis
|
75
|
inlicitosque toros et non ex coniuge partus.
|
|
pro pudor, oblitus Magni tibi, Iulia, fratres
|
|
obscaena de matre dedit, partesque fugatas
|
|
passus in extremis Libyae coalescere regnis
|
|
tempora Niliaco turpis dependit amori,
|
80
|
dum donare Pharon, dum non sibi uincere mauolt.
|
|
quem formae confisa suae Cleopatra sine ullis
|
|
tristis adit lacrimis, simulatum compta dolorem
|
|
qua decuit, ueluti laceros dispersa capillos,
|
|
et sic orsa loqui: 'siqua est, o maxime Caesar,
|
85
|
nobilitas, Pharii proles clarissima Lagi,
|
|
exul in aeternum sceptris depulsa paternis,
|
|
ni tua restituit ueteri me dextera fato,
|
|
conplector regina pedes. tu gentibus aequum
|
|
sidus ades nostris. non urbes prima tenebo
|
90
|
femina Niliacas: nullo discrimine sexus
|
|
reginam scit ferre Pharos. lege summa perempti
|
|
uerba patris, qui iura mihi communia regni
|
|
et thalamos cum fratre dedit. puer ipse sororem,
|
|
sit modo liber, amat; sed habet sub iure Pothini
|
95
|
adfectus ensesque suos. nil ipsa paterni
|
|
iuris inire peto: culpa tantoque pudore
|
|
solue domum, remoue funesta satellitis arma
|
|
et regem regnare iube. quantosne tumores
|
|
mente gerit famulus! Magni ceruice reuolsa
|
100
|
iam tibi, sed procul hoc auertant fata, minatur.
|
|
sat fuit indignum, Caesar, mundoque tibique
|
|
Pompeium facinus meritumque fuisse Pothini.'
|
|
nequiquam duras temptasset Caesaris aures:
|
|
uoltus adest precibus faciesque incesta perorat.
|
105
|
exigit infandam corrupto iudice noctem.
|
|
pax ubi parta ducis donisque ingentibus empta est,
|
|
excepere epulae tantarum gaudia rerum,
|
|
explicuitque suos magno Cleopatra tumultu
|
|
nondum translatos Romana in saecula luxus.
|
110
|
ipse locus templi, quod uix corruptior aetas
|
|
extruat, instar erat, laqueataque tecta ferebant
|
|
diuitias crassumque trabes absconderat aurum.
|
|
nec summis crustata domus sectisque nitebat
|
|
marmoribus, stabatque sibi non segnis achates
|
115
|
purpureusque lapis, totaque effusus in aula
|
|
calcabatur onyx; hebenus Mareotica uastos
|
|
non operit postes sed stat pro robore uili,
|
|
auxilium non forma domus. ebur atria uestit,
|
|
et suffecta manu foribus testudinis Indae
|
120
|
terga sedent, crebro maculas distincta zmaragdo.
|
|
fulget gemma toris, et iaspide fulua supellex
|
|
<stat mensas onerans, uariaque triclinia ueste>
|
122a
|
strata micant, Tyrio cuius pars maxima fuco
|
123
|
cocta diu uirus non uno duxit aeno,
|
|
pars auro plumata nitet, pars ignea cocco,
|
125
|
ut mos est Phariis miscendi licia telis.
|
|
tum famulae numerus turbae populusque minister.
|
|
discolor hos sanguis, alios distinxerat aetas;
|
|
haec Libycos, pars tam flauos gerit altera crines
|
|
ut nullis Caesar Rheni se dicat in aruis
|
130
|
tam rutilas uidisse comas; pars sanguinis usti
|
|
torta caput refugosque gerens a fronte capillos;
|
|
nec non infelix ferro mollita iuuentus
|
|
atque exsecta uirum: stat contra fortior aetas
|
|
uix ulla fuscante tamen lanugine malas.
|
135
|
discubuere illic reges maiorque potestas
|
|
Caesar; et inmodice formam fucata nocentem,
|
|
nec sceptris contenta suis nec fratre marito,
|
|
plena maris rubri spoliis, colloque comisque
|
|
diuitias Cleopatra gerit cultuque laborat.
|
140
|
candida Sidonio perlucent pectora filo,
|
|
quod Nilotis acus conpressum pectine Serum
|
|
soluit et extenso laxauit stamina uelo.
|
|
dentibus hic niueis sectos Atlantide silua
|
|
inposuere orbes, quales ad Caesaris ora
|
145
|
nec capto uenere Iuba. pro caecus et amens
|
|
ambitione furor, ciuilia bella gerenti
|
|
diuitias aperire suas, incendere mentem
|
|
hospitis armati. non sit licet ille nefando
|
|
Marte paratus opes mundi quaesisse ruina;
|
150
|
pone duces priscos et nomina pauperis aeui
|
|
Fabricios Curiosque graues, hic ille recumbat
|
|
sordidus Etruscis abductus consul aratris:
|
|
optabit patriae talem duxisse triumphum.
|
|
infudere epulas auro, quod terra, quod aer,
|
155
|
quod pelagus Nilusque dedit, quod luxus inani
|
|
ambitione furens toto quaesiuit in orbe
|
|
non mandante fame; multas uolucresque ferasque
|
|
Aegypti posuere deos, manibusque ministrat
|
|
Niliacas crystallos aquas, gemmaeque capaces
|
160
|
excepere merum, sed non Mareotidos uuae,
|
|
nobile sed paucis senium cui contulit annis
|
|
indomitum Meroe cogens spumare Falernum.
|
|
accipiunt sertas nardo florente coronas
|
|
et numquam fugiente rosa, multumque madenti
|
165
|
infudere comae quod nondum euanuit aura
|
|
cinnamon externa nec perdidit aera terrae,
|
|
aduectumque recens uicinae messis amomon.
|
|
discit opes Caesar spoliati perdere mundi
|
|
et gessisse pudet genero cum paupere bellum
|
170
|
et causas Martis Phariis cum gentibus optat.
|
|
postquam epulis Bacchoque modum lassata uoluptas
|
|
inposuit, longis Caesar producere noctem
|
|
inchoat adloquiis, summaque in sede iacentem
|
|
linigerum placidis conpellat Acorea dictis.
|
175
|
'o sacris deuote senex, quodque arguit aetas
|
|
non neclecte deis, Phariae primordia gentis
|
|
terrarumque situs uolgique edissere mores
|
|
et ritus formasque deum; quodcumque uetustis
|
|
insculptum est adytis profer, noscique uolentes
|
180
|
prode deos. si Cecropium sua sacra Platona
|
|
maiores docuere tui, quis dignior umquam
|
|
hoc fuit auditu mundique capacior hospes?
|
|
fama quidem generi Pharias me duxit ad urbes,
|
|
sed tamen et uestri; media inter proelia semper
|
185
|
stellarum caelique plagis superisque uacaui,
|
|
nec meus Eudoxi uincetur fastibus annus.
|
|
sed, cum tanta meo uiuat sub pectore uirtus,
|
|
tantus amor ueri, nihil est quod noscere malim
|
|
quam fluuii causas per saecula tanta latentis
|
190
|
ignotumque caput: spes sit mihi certa uidendi
|
|
Niliacos fontes, bellum ciuile relinquam.'
|
|
finierat, contraque sacer sic orsus Acoreus:
|
|
'fas mihi magnorum, Caesar, secreta parentum
|
|
edere ad hoc aeui populis ignota profanis.
|
195
|
sit pietas aliis miracula tanta silere;
|
|
ast ego caelicolis gratum reor ire per omnis
|
|
hoc opus et sacras populis notescere leges.
|
|
sideribus, quae sola fugam moderantur Olympi
|
|
occurruntque polo, diuersa potentia prima
|
200
|
mundi lege data est. sol tempora diuidit aeui,
|
|
mutat nocte diem, radiisque potentibus astra
|
|
ire uetat cursusque uagos statione moratur;
|
|
luna suis uicibus Tethyn terrenaque miscet;
|
|
frigida Saturno glacies et zona niualis
|
205
|
cessit; habet uentos incertaque fulmina Mauors;
|
|
sub Ioue temperies et numquam turbidus aer;
|
|
at fecunda Venus cunctarum semina rerum
|
|
possidet; inmensae Cyllenius arbiter undaest.
|
|
hunc ubi pars caeli tenuit, qua mixta Leonis
|
210
|
sidera sunt Cancro, rapidos qua Sirius ignes
|
|
exerit et uarii mutator circulus anni
|
|
Aegoceron Cancrumque tenet, cui subdita Nili
|
|
ora latent, quae cum dominus percussit aquarum
|
|
igne superiecto, tunc Nilus fonte soluto,
|
215
|
exit ut Oceanus lunaribus incrementis,
|
|
iussus adest, auctusque suos non ante coartat
|
|
quam nox aestiuas a sole receperit horas.
|
|
uana fides ueterum, Nilo, quod crescat in arua,
|
|
Aethiopum prodesse niues. non Arctos in illis
|
220
|
montibus aut Boreas. testis tibi sole perusti
|
|
ipse color populi calidique uaporibus Austri.
|
|
adde quod omne caput fluuii, quodcumque soluta
|
|
praecipitat glacies, ingresso uere tumescit
|
|
prima tabe niuis: Nilus neque suscitat undas
|
225
|
ante Canis radios nec ripis alligat amnem
|
|
ante parem nocti Libra sub iudice Phoebum.
|
|
inde etiam leges aliarum nescit aquarum,
|
|
nec tumet hibernus, cum longe sole remoto
|
|
officiis caret unda suis: dare iussus iniquo
|
230
|
temperiem caelo mediis aestatibus exit
|
|
sub torrente plaga, neu terras dissipet ignis
|
|
Nilus adest mundo contraque incensa Leonis
|
|
ora tumet Cancroque suam torrente Syenen
|
|
inploratus adest, nec campos liberat undis
|
235
|
donec in autumnum declinet Phoebus et umbras
|
|
extendat Meroe. quis causas reddere possit?
|
|
sic iussit natura parens discurrere Nilum,
|
|
sic opus est mundo. Zephyros quoque uana uetustas
|
|
his ascripsit aquis, quorum stata tempora flatus
|
240
|
continuique dies et in aera longa potestas,
|
|
uel quod ab occiduo depellunt nubila caelo
|
|
trans Noton et fluuio cogunt incumbere nimbos,
|
|
uel quod aquas totiens rumpentis litora Nili
|
|
adsiduo feriunt coguntque resistere fluctu:
|
245
|
ille mora cursus aduersique obice ponti
|
|
aestuat in campos. sunt qui spiramina terris
|
|
esse putent magnosque cauae conpagis hiatus.
|
|
commeat hac penitus tacitis discursibus unda
|
|
frigore ab Arctoo medium reuocata sub axem,
|
250
|
cum Phoebus pressit Meroen tellusque perusta
|
|
illuc duxit aquas; trahitur Gangesque Padusque
|
|
per tacitum mundi: tunc omnia flumina Nilus
|
|
uno fonte uomens non uno gurgite perfert.
|
|
rumor ab Oceano, qui terras alligat omnes,
|
255
|
exundante procul uiolentum erumpere Nilum
|
|
aequoreosque sales longo mitescere tractu.
|
|
nec non Oceano pasci Phoebumque polosque
|
|
credimus: hunc, calidi tetigit cum bracchia Cancri,
|
|
sol rapit, atque undae plus quam quod digerat aer
|
260
|
tollitur; hoc noctes referunt Niloque profundunt.
|
|
ast ego, si tantam ius est mihi soluere litem,
|
|
quasdam, Caesar, aquas post mundi sera peracti
|
|
saecula concussis terrarum erumpere uenis
|
|
non id agente deo, quasdam conpage sub ipsa
|
265
|
cum toto coepisse reor, quas ille creator
|
|
atque opifex rerum certo sub iure coercet.
|
|
quae tibi noscendi Nilum, Romane, cupido est,
|
|
et Phariis Persisque fuit Macetumque tyrannis,
|
|
nullaque non aetas uoluit conferre futuris
|
270
|
notitiam; sed uincit adhuc natura latendi.
|
|
summus Alexander regum, quem Memphis adorat,
|
|
inuidit Nilo, misitque per ultima terrae
|
|
Aethiopum lectos: illos rubicunda perusti
|
|
zona poli tenuit; Nilum uidere calentem.
|
275
|
uenit ad occasus mundique extrema Sesostris
|
|
et Pharios currus regum ceruicibus egit;
|
|
ante tamen uestros amnes, Rhodanumque Padumque,
|
|
quam Nilum de fonte bibit. uaesanus in ortus
|
|
Cambyses longi populos peruenit ad aeui,
|
280
|
defectusque epulis et pastus caede suorum
|
|
ignoto te, Nile, redit. non fabula mendax
|
|
ausa loqui de fonte tuo est. ubicumque uideris
|
|
quaereris, et nulli contingit gloria genti
|
|
ut Nilo sit laeta suo. tua flumina prodam,
|
285
|
qua deus undarum celator, Nile, tuarum
|
|
te mihi nosse dedit. medio consurgis ab axe;
|
|
ausus in ardentem ripas attollere Cancrum
|
|
in Borean is rectus aquis mediumque Booten
|
|
(cursus in occasus flexu torquetur et ortus,
|
290
|
nunc Arabum populis, Libycis nunc aequus harenis),
|
|
teque uident primi, quaerunt tamen hi quoque, Seres,
|
|
Aethiopumque feris alieno gurgite campos,
|
|
et te terrarum nescit cui debeat orbis.
|
|
arcanum natura caput non prodidit ulli,
|
295
|
nec licuit populis paruum te, Nile, uidere,
|
|
amouitque sinus et gentes maluit ortus
|
|
mirari quam nosse tuos. consurgere in ipsis
|
|
ius tibi solstitiis, aliena crescere bruma
|
|
atque hiemes adferre tuas, solique uagari
|
300
|
concessum per utrosque polos. hic quaeritur ortus,
|
|
illic finis aquae. late tibi gurgite rupto
|
|
ambitur nigris Meroe fecunda colonis,
|
|
laeta comis hebeni, quae quamuis arbore multa
|
|
frondeat aestatem nulla sibi mitigat umbra,
|
305
|
linea tam rectum mundi ferit illa Leonem.
|
|
inde plagas Phoebi damnum non passus aquarum
|
|
praeueheris sterilesque diu metiris harenas,
|
|
nunc omnes unum uires collectus in amnem,
|
|
nunc uagus et spargens facilem tibi cedere ripam.
|
310
|
rursus multifidas reuocat piger alueus undas,
|
|
qua dirimunt Arabum populis Aegyptia rura
|
|
regni claustra Philae. mox te deserta secantem,
|
|
qua iungunt nostrum rubro commercia ponto,
|
|
mollis lapsus agit. quis te tam lene fluentem
|
315
|
moturum totas uiolenti gurgitis iras,
|
|
Nile, putet? sed, cum lapsus abrupta uiarum
|
|
excepere tuos et praecipites cataractae
|
|
ac nusquam uetitis ullas obsistere cautes
|
|
indignaris aquis, spuma tunc astra lacessis,
|
320
|
cuncta fremunt undis, ac multo murmure montis
|
|
spumeus inuitis canescit fluctibus amnis.
|
|
hinc, Abaton quam nostra uocat ueneranda uetustas,
|
|
terra potens primos sentit percussa tumultus
|
|
et scopuli, placuit fluuii quos dicere uenas,
|
325
|
quod manifesta noui primum dant signa tumoris.
|
|
hinc montes natura uagis circumdedit undis,
|
|
qui Libyae te, Nile, negent; quos inter in alta
|
|
it conualle tacens iam moribus unda receptis.
|
|
prima tibi campos permittit apertaque Memphis
|
330
|
rura modumque uetat crescendi ponere ripas.'
|
|
sic uelut in tuta securi pace trahebant
|
|
noctis iter mediae. sed non uaesana Pothini
|
|
mens inbuta semel sacra iam caede uacabat
|
|
a scelerum motu: Magno nihil ille perempto
|
335
|
iam putat esse nefas; habitant sub pectore manes
|
|
ultricesque deae dant in noua monstra furorem.
|
|
dignatur uiles isto quoque sanguine dextras
|
|
quo Fortuna parat uictos perfundere patres,
|
|
poenaque ciuilis belli, uindicta senatus
|
340
|
paene data est famulo. procul hoc auertite, fata,
|
|
crimen, ut haec Bruto ceruix absente secetur.
|
|
in scelus it Pharium Romani poena tyranni,
|
|
exemplumque perit. struit audax inrita fatis
|
|
nec parat occultae caedem committere fraudi
|
345
|
inuictumque ducem detecto Marte lacessit.
|
|
tantum animi delicta dabant, ut colla ferire
|
|
Caesaris et socerum iungi tibi, Magne, iuberet;
|
|
atque haec dicta monet famulos perferre fideles
|
|
ad Pompeianae socium sibi caedis Achillam,
|
350
|
quem puer inbellis cunctis praefecerat armis
|
|
et dederat ferrum, nullo sibi iure retento,
|
|
in cunctos in seque simul. 'tu mollibus' inquit
|
|
'nunc incumbe toris et pinguis exige somnos:
|
|
inuasit Cleopatra domum, nec prodita tantum est
|
355
|
sed donata Pharos. cessas accurrere solus
|
|
ad dominae thalamos? nubit soror inpia fratri,
|
|
nam Latio iam nupta duci est, interque maritos
|
|
discurrens Aegypton habet Romamque meretur.
|
|
expugnare senem potuit Cleopatra uenenis:
|
360
|
crede, miser, puero, quem nox si iunxerit una
|
|
et semel amplexus incesto pectore passus
|
|
hauserit obscaenum titulo pietatis amorem,
|
|
meque tuumque caput per singula forsitan illi
|
|
oscula donabit. crucibus flammisque luemus
|
365
|
si fuerit formonsa soror. nil undique restat
|
|
auxilii: rex hinc coniunx, hinc Caesar adulter.
|
|
et sumus, ut fatear, tam saeua iudice sontes:
|
|
quem non e nobis credit Cleopatra nocentem
|
|
a quo casta fuit? per te quod fecimus una
|
370
|
perdidimusque nefas, perque ictum sanguine Magni
|
|
foedus, ades; subito bellum molire tumultu,
|
|
inrue; nocturnas rumpamus funere taedas
|
|
crudelemque toris dominam mactemus in ipsis
|
|
cum quocumque uiro. nec nos deterreat ausis
|
375
|
Hesperii fortuna ducis, quae sustulit illum
|
|
inposuitque orbi: communis gloria nobis,
|
|
nos quoque sublimes Magnus facit. aspice litus,
|
|
spem nostri sceleris; pollutos consule fluctus
|
|
quid liceat nobis, tumulumque e puluere paruo
|
380
|
aspice Pompei non omnia membra tegentem.
|
|
quem metuis, par huius erat. non sanguine clari
|
|
(quid refert?) nec opes populorum et regna mouemus:
|
|
ad scelus ingentis fati sumus. attrahit illos
|
|
in nostras fortuna manus: en, altera uenit
|
385
|
uictima nobilior. placemus caede secunda
|
|
Hesperias gentes: iugulus mihi Caesaris haustus
|
|
hoc praestare potest, Pompei caede nocentis
|
|
ut populus Romanus amet. quid nomina tanta
|
|
horremus uiresque ducis, quibus ille relictis
|
390
|
miles erit? nox haec peraget ciuilia bella
|
|
inferiasque dabit populis et mittet ad umbras
|
|
quod debetur adhuc mundo caput. ite feroces
|
|
Caesaris in iugulum; praestet Lagea iuuentus
|
|
hoc regi, Romana sibi. tu parce morari.
|
395
|
plenum epulis madidumque mero Venerique paratum
|
|
inuenies: aude, superi tot uota Catonum
|
|
Brutorumque tibi tribuent.' non lentus Achillas
|
|
suadenti parere nefas haud clara mouendis,
|
|
ut mos, signa dedit castris nec prodidit arma
|
400
|
ullius clangore tubae: temere omnia saeui
|
|
instrumenta rapit belli. pars maxima turbae
|
|
plebis erat Latiae, sed tanta obliuio mentis
|
|
cepit in externos corrupto milite mores
|
|
ut duce sub famulo iussuque satellitis irent
|
405
|
quos erat indignum Phario parere tyranno.
|
|
nulla fides pietasque uiris qui castra secuntur,
|
|
uenalesque manus; ibi fas ubi proxima merces:
|
|
aere merent paruo, iugulumque in Caesaris ire
|
|
non sibi dant. pro fas! ubi non ciuilia bella
|
410
|
inuenit imperii fatum miserabile nostri?
|
|
Thessaliae subducta acies in litore Nili
|
|
more furit patrio. quid plus te, Magne, recepto
|
|
ausa foret Lagea domus? dat scilicet omnis
|
|
dextera quod debet superis, nullique uacare
|
415
|
fas est Romano. Latium sic scindere corpus
|
|
dis placitum: non in soceri generique fauorem
|
|
discedunt populi; ciuilia bella satelles
|
|
mouit, et in partem Romani uenit Achillas;
|
|
et nisi fata manus a sanguine Caesaris arcent
|
420
|
hae uincent partes. aderat maturus uterque,
|
|
et districta epulis ad cunctas aula patebat
|
|
insidias, poteratque cruor per regia fundi
|
|
pocula Caesareus mensaeque incumbere ceruix.
|
|
sed metuunt belli trepidos in nocte tumultus,
|
425
|
ne caedes confusa manu permissaque fatis
|
|
te, Ptolemaee, trahat. tanta est fiducia ferri,
|
|
non rapuere nefas; summi contempta facultas
|
|
est operis; uisum famulis reparabile damnum
|
|
illam mactandi dimittere Caesaris horam.
|
430
|
seruatur poenas in aperta luce daturus;
|
|
donata est nox una duci, uixitque Pothini
|
|
munere Phoebeos Caesar dilatus in ortus.
|
|
Lucifer a Casia prospexit rupe diemque
|
|
misit in Aegypton primo quoque sole calentem,
|
435
|
cum procul a muris acies non sparsa maniplis
|
|
nec uaga conspicitur, sed iustos qualis ad hostes
|
|
recta fronte uenit: passuri comminus arma
|
|
laturique ruunt. at Caesar moenibus urbis
|
|
diffisus foribus clausae se protegit aulae
|
440
|
degeneres passus latebras. nec tota uacabat
|
|
regia conpresso: minima collegerat arma
|
|
parte domus. tangunt animos iraeque metusque,
|
|
et timet incursus indignaturque timere.
|
|
sic fremit in paruis fera nobilis abdita claustris
|
445
|
et frangit rabidos praemorso carcere dentes,
|
|
nec secus in Siculis fureret tua flamma cauernis,
|
|
obstrueret summam siquis tibi, Mulciber, Aetnam.
|
|
audax Thessalici nuper qui rupe sub Haemi
|
|
Hesperiae cunctos proceres aciemque senatus
|
450
|
Pompeiumque ducem causa sperare uetante
|
|
non timuit fatumque sibi promisit iniquum,
|
|
expauit seruile nefas, intraque penates
|
|
obruitur telis. quem non uiolasset Alanus,
|
|
non Scytha, non fixo qui ludit in hospite Maurus,
|
455
|
hic, cui Romani spatium non sufficit orbis,
|
|
paruaque regna putet Tyriis cum Gadibus Indos,
|
|
ceu puer inbellis uel captis femina muris,
|
|
quaerit tuta domus; spem uitae in limine clauso
|
|
ponit, et incerto lustrat uagus atria cursu,
|
460
|
non sine rege tamen, quem ducit in omnia secum
|
|
sumpturus poenas et grata piacula morti
|
|
missurusque tuum, si non sint tela nec ignes,
|
|
in famulos, Ptolemaee, caput. sic barbara Colchis
|
|
creditur ultorem metuens regnique fugaeque
|
465
|
ense suo fratrisque simul ceruice parata
|
|
expectasse patrem. cogunt tamen ultima rerum
|
|
spem pacis temptare ducem, missusque satelles
|
|
regius, ut saeuos absentis uoce tyranni
|
|
corriperet famulos, quo bellum auctore mouerent.
|
470
|
sed neque ius mundi ualuit nec foedera sancta
|
|
gentibus, orator regis pacisque sequester
|
|
<quin caderet ferro. quamquam quis talia facta>
|
472a
|
aestimat in numero scelerum ponenda tuorum,
|
473
|
tot monstris Aegypte nocens? non Thessala tellus
|
|
uastaque regna Iubae, non Pontus et inpia signa
|
475
|
Pharnacis et gelido circumfluus orbis Hibero
|
|
tantum ausus scelerum, non Syrtis barbara, quantum
|
|
deliciae fecere tuae. premit undique bellum,
|
|
inque domum iam tela cadunt quassantque penates.
|
|
non aries uno moturus limina pulsu
|
480
|
fracturusque domum, non ulla est machina belli,
|
|
nec flammis mandatur opus; sed caeca iuuentus
|
|
consilii uastos ambit diuisa penates,
|
|
et nusquam totis incursat uiribus agmen.
|
|
fata uetant, murique uicem Fortuna tuetur.
|
485
|
nec non et ratibus temptatur regia, qua se
|
|
protulit in medios audaci margine fluctus
|
|
luxuriosa domus. sed adest defensor ubique
|
|
Caesar et hos aditus gladiis, hos ignibus arcet,
|
|
obsessusque gerit, tanta est constantia mentis,
|
490
|
expugnantis opus. piceo iubet unguine tinctas
|
|
lampadas inmitti iunctis in uela carinis;
|
|
nec piger ignis erat per stuppea uincula perque
|
|
manantis cera tabulas, et tempore eodem
|
|
transtraque nautarum summique arsere ceruchi.
|
495
|
iam prope semustae merguntur in aequora classes,
|
|
iamque hostes et tela natant. nec puppibus ignis
|
|
incubuit solis; sed quae uicina fuere
|
|
tecta mari longis rapuere uaporibus ignem,
|
|
et cladem fouere Noti, percussaque flamma
|
500
|
turbine non alio motu per tecta cucurrit
|
|
quam solet aetherio lampas decurrere sulco
|
|
materiaque carens atque ardens aere solo.
|
|
illa lues paulum clausa reuocauit ab aula
|
|
urbis in auxilium populos. nec tempora cladis
|
505
|
perdidit in somnos, sed caeca nocte carinis
|
|
insiluit Caesar semper feliciter usus
|
|
praecipiti cursu bellorum, et tempore rapto
|
|
nunc claustrum pelagi cepit Pharon. insula quondam
|
|
in medio stetit illa mari sub tempore uatis
|
510
|
Proteos, at nunc est Pellaeis proxima muris.
|
|
illa duci geminos bellorum praestitit usus.
|
|
abstulit excursus et fauces aequoris hosti
|
|
Caesar et auxiliis ut uidit libera ponti
|
|
ostia, non fatum meriti poenasque Pothini
|
515
|
distulit ulterius. sed non, qua debuit, ira,
|
|
non cruce, non flammis rapuit, non dente ferarum:
|
|
[heu facinus, gladio ceruix male caesa pependit]
|
|
Magni morte perit. nec non subrepta paratis
|
|
a famulo Ganymede dolis peruenit ad hostis
|
520
|
Caesaris Arsinoe; quae castra carentia rege
|
|
ut proles Lagea tenet, famulumque tyranni
|
|
terribilem iusto transegit Achillea ferro.
|
|
altera, Magne, tuis iam uictima mittitur umbris;
|
|
nec satis hoc Fortuna putat. procul absit ut ista
|
525
|
uindictae sit summa tuae. non ipse tyrannus
|
|
sufficit in poenas, non omnis regia Lagi:
|
|
dum patrii ueniant in uiscera Caesaris enses
|
|
Magnus inultus erit. sed non auctore furoris
|
|
sublato cecidit rabies; nam rursus in arma
|
530
|
auspiciis Ganymedis eunt ac multa secundo
|
|
proelia Marte gerunt. potuit discrimine summo
|
|
Caesaris una dies in famam et saecula mitti.
|
|
molis in exiguae spatio stipantibus armis
|
|
dum parat in uacuas Martem transferre carinas,
|
535
|
dux Latius tota subitus formidine belli
|
|
cingitur: hinc densae praetexunt litora classes,
|
|
hinc tergo insultant pedites. uia nulla salutis,
|
|
non fuga, non uirtus; uix spes quoque mortis honestae.
|
|
non acie fusa nec magnae stragis aceruis
|
540
|
uincendus tum Caesar erat sed sanguine nullo.
|
|
captus sorte loci pendet; dubiusque timeret
|
|
optaretne mori respexit in agmine denso
|
|
Scaeuam perpetuae meritum iam nomina famae
|
|
ad campos, Epidamne, tuos, ubi solus apertis
|
545
|
obsedit muris calcantem moenia Magnum.
|
|