| LIBER QUINTUS | |
| PROLOGUS | |
| Idem poeta. | |
| Aesopi nomen sicubi interposuero, | 5.pr.1 |
| Cui reddidi iam pridem quicquid debui, | |
| Auctoritatis esse scito gratia: | |
| Ut quidam artifices nostro faciunt saeculo, | |
| Qui pretium operibus maius inveniunt novis, | 5 |
| Si marmori ascripserunt Praxitelen suo, | |
| Trito Myronem argento, tabulae Zeuxidem. | |
| Adeo fucatae plus vetustati favet | |
| Invidia mordax quam bonis praesentibus. | |
| Sed iam ad fabellam talis exempli feror. | 10 |
| Demetrius rex et Menander poeta. | |
| Demetrius qui dictus est Phalereus, | 1.1 |
| Athenas occupavit imperio improbo. | |
| Ut mos est vulgi, passim et certatim ruit: | |
| "Feliciter!" succlamant. Ipsi principes | |
| Illam osculantur, qua sunt oppressi, manum, | 5 |
| Tacite gementes tristem fortunae vicem. | |
| Quin etiam resides et sequentes otium, | |
| Ni defuisse noceat, repunt ultimi; | |
| In quis Menander, nobilis comoediis | |
| Quas, ipsum ignorans, legerat Demetrius | 10 |
| Et admiratus fuerat ingenium viri, | |
| Unguento delibutus, vestitu fluens, | |
| Veniebat gressu delicato et languido. | |
| Hunc ubi tyrannus vidit extremo agmine: | |
| "Quisnam cinaedus ille in conspectum meum | 15 |
| Audet venire?" Responderunt proximi: | |
| "Hic est Menander scriptor". Mutatus statim: | |
| "Homo" inquit "fieri non potest formosior". | |
| Viatores et latro. | |
| Duo cum incidissent in latronem milites, | 2.1 |
| Unus profugit, alter autem restitit | |
| Et vindicavit sese forti dextera. | |
| Latrone exciso timidus accurrit comes | |
| Stringitque gladium, dein reiecta paenula: | 5 |
| "Cedo" inquit "illum; iam curabo sentiat, | |
| Quos attentarit". Tunc, qui depugnaverat: | |
| "Vellem istis verbis saltem adiuvisses modo; | |
| Constantior fuissem vera existimans. | |
| Nunc conde ferrum et linguam pariter futtilem. | 10 |
| Ut possis alios ignorantes fallere, | |
| Ego qui sum expertus quantis fugias viribus, | |
| Scio quam virtuti non sit credendum tuae". | |
| Illi assignari debet haec narratio | |
| Qui re secunda fortis est, dubia fugax. | 15 |
| Calvus et musca. | |
| Calvi momordit musca nudatum caput; | 3.1 |
| Quam opprimere captans alapam sibi duxit gravem. | |
| Tunc illa irridens: "Punctum volucris parvulae | |
| Voluisti morte ulcisci; quid facies tibi, | |
| Iniuriae qui addideris contumeliam?" | 5 |
| Respondit: "Mecum facile redeo in gratiam, | |
| Quia non fuisse mentem laedendi scio. | |
| Sed te, contempti generis animal improbum, | |
| Quae delectaris bibere humanum sanguinem, | |
| Optem necare vel maiore incommodo". | 10 |
| †Hoc argumentum veniam ei dari docet | |
| Qui casu peccat. Nam qui consilio est nocens, | |
| Illum esse quamvis dignum poena iudico. | |
| Asini et porcelli [hordeum]. | |
| Quidam immolasset verrem cum sancto Herculi, | 4.1 |
| Cui pro salute votum debebat sua, | |
| Asello iussit reliquias poni hordei. | |
| Quas aspernatus ille sic locutus est: | |
| "Libenter istum prorsus appeterem cibum, | 5 |
| Nisi, qui nutritus illo est, iugulatus foret". | |
| Huius respectu fabulae deterritus | |
| Periculosum semper vitavi lucrum. | |
| Sed dicis: "Qui rapuere divitias, habent". | |
| Numeremus agedum qui deprensi perierunt: | 10 |
| Maiorem turbam punitorum reperies. | |
| Paucis temeritas est bono, multis malo. | |
| Scurra [et] rusticus. | |
| Pravo favore labi mortales solent | 5.1 |
| Et, pro iudicio dum stant erroris sui, | |
| Ad paenitendum rebus manifestis agi. | |
| Facturus ludos dives quidam nobilis | |
| Proposito cunctos invitavit praemio | 5 |
| Quam quisque posset ut novitatem ostenderet. | |
| Venere artifices laudis ad certamina; | |
| Quos inter scurra, notus urbano sale, | |
| Habere dixit se genus spectaculi | |
| Quod in theatro numquam prolatum foret. | 10 |
| Dispersus rumor civitatem concitat. | |
| Paulo ante vacua turbam deficiunt loca. | |
| In scaena vero postquam solus constitit | |
| Sine apparatu, nullis adiutoribus, | |
| Silentium ipsa fecit exspectatio. | 15 |
| Ille in sinum repente demisit caput | |
| Et sic porcelli vocem est imitatus sua, | |
| Verum ut subesse pallio contenderent | |
| Et excuti iuberent. Quo facto simul | |
| Nihil est repertum, multis onerant lancibus | 20 |
| Hominemque plausu prosequuntur maximo. | |
| Hoc vidit fieri rusticus: "Non mehercules | |
| Me vincet" inquit, et statim professus est | |
| Idem facturum melius se postridie. | |
| Fit turba maior. Iam favor mentes tenet | 25 |
| Et derisuri, non spectaturi sedent. | |
| Uterque prodit. Scurra degrunnit prior | |
| Movetque plausus et clamores suscitat. | |
| Tunc simulans sese vestimentis rusticus | |
| Porcellum obtegere (quod faciebat scilicet, | 30 |
| Sed, in priore quia nil compererant, latens) | |
| Pervellit aurem vero, quem celaverat, | |
| Et cum dolore vocem naturae exprimit. | |
| Acclamat populus scurram multo similius | |
| Imitatum, et cogit rusticum trudi foras. | 35 |
| At ille profert ipsum porcellum e sinu, | |
| Turpemque aperto pignore errorem probans: | |
| "En hic declarat quales sitis iudices!" | |
| Calvus et quidam pilis defectus. | |
| Invenit calvus forte in trivio pectinem. | 6.1 |
| Accessit alter aeque defectus pilis. | |
| "Heia!" inquit "in commune quodcumque est lucri!" | |
| Ostendit ille praedam et adiecit simul: | |
| "Superum voluntas favit; sed fato invido | 5 |
| Carbonem, ut aiunt, pro thesauro invenimus". | |
| Quem spes delusit, huic querela convenit. | |
| Procax tibicen. | |
| Ubi vanus animus aura captus frivola | 7.1 |
| Arripuit insolentem sibi fiduciam, | |
| Facile ad derisum stulta levitas ducitur. | |
| Princeps tibicen notior paulo fuit, | |
| Operam Bathyllo solitus in scaena dare. | 5 |
| Is forte ludis (non satis memini quibus) | |
| Dum pegma rapitur, concidit casu gravi | |
| Nec opinans, et sinistram fregit tibiam, | |
| Duas cum dextras maluisset perdere. | |
| Inter manus sublatus et multum gemens | 10 |
| Domum refertur. Aliquot menses transeunt, | |
| Ad sanitatem dum venit curatio. | |
| Ut spectatorum mos est et lepidum genus, | |
| Desiderari coepit, cuius flatibus | |
| Solebat excitari saltantis vigor. | 15 |
| Erat facturus ludos quidam nobilis, | |
| Et incipiebat a se Princeps ingredi: | |
| Reducem tum adducit prece, pretio ut tantummodo | |
| Ipso ludorum ostenderet sese die. | |
| Qui simul advenit, rumor de tibicine | 20 |
| Fremit in theatro. Quidam affirmant mortuum, | |
| Quidam in conspectum proditurum sine mora. | |
| Aulaeo misso, devolutis tonitribus | |
| Di sunt locuti more translaticio. | |
| Tunc chorus ignotum modo reducto canticum | 25 |
| Insonuit, cuius haec fuit sententia: | |
| "Laetare, incolumis Roma, salvo principe!" | |
| In plausus consurrectum est. Iactat basia | |
| Tibicen: gratulari fautores putat. | |
| Equester ordo stultum errorem intellegit | 30 |
| Magnoque risu canticum repeti iubet. | |
| Iteratur illud. Homo meus se in pulpito | |
| Totum prosternit. Plaudit illudens eques. | |
| Rogare populus hunc coronam existimat. | |
| Ut vero cuneis notuit res omnibus, | 35 |
| Princeps, ligato crure nivea fascia, | |
| Niveisque tunicis, niveis etiam calceis, | |
| Superbiens honore divinae domus, | |
| Ab universis capite est protrusus foras. | |
| Tempus. | |
| Cursu volucri, pendens in novacula, | 8.1 |
| Calvus, comosa fronte, nudo corpore, | |
| (Quem si occuparis, teneas; elapsum semel | |
| Non ipse possit Iuppiter reprehendere), | |
| Occasionem rerum significat brevem. | 5 |
| Effectus impediret ne segnis mora, | |
| Finxere antiqui talem effigiem Temporis. | |
| Taurus et vitulus. | |
| Angusto in aditu taurus luctans cornibus | 9.1 |
| Cum vix intrare posset ad praesepia, | |
| Monstrabat vitulus quo se pacto plecteret. | |
| "Tace" inquit "ante hoc novi quam tu natus es". | |
| Qui doctiorem emendat sibi dici putet. | 5 |
| Canis [vetulus] et venator. | |
| Adversus omnes fortis veloces feras | 10.1 |
| Canis cum domino semper fecisset satis, | |
| Languere coepit annis ingravantibus. | |
| Aliquando obiectus hispidi pugnae suis | |
| Arripuit aurem, sed cariosis dentibus | 5 |
| Praedam dimisit. Hic tunc venator dolens | |
| Canem obiurgabat. Cui latrans contra senex: | |
| "Non te destituit animus, sed vires meae. | |
| Quod fuimus laudas, si iam damnas quod sumus". | |
| Hoc cur, Philete, scripserim, pulchre vides. | 10 |