Sequitur terra, cui uni rerum naturae 2.154.1
partium eximia propter merita cognomen indidimus maternae
venerationis. sic hominum illa, ut caelum dei, quae nos
nascentes excipit, natos alit semelque editos et sustinet
semper, novissime conplexa gremio iam a reliqua natura 5
abdicatos, tum maxime ut mater operiens, nullo magis
sacra merito quam quo nos quoque sacros facit, etiam
monimenta ac titulos gerens nomenque prorogans nostrum
et memoriam extendens contra brevitatem aevi, cuius
numen ultimum iam nullis precamur irati grave, tamquam 10
nesciamus hanc esse solam quae numquam irascatur homini.
aquae subeunt in imbres, rigescunt in grandines, tumescunt 155.1
in fluctus, praecipitantur in torrentes, aer densatur nubibus,
furit procellis: at haec benigna, mitis, indulgens ususque
mortalium semper ancilla, quae coacta generat, quae sponte
fundit, quos odores saporesque, quos sucos, quos tactus, 5
quos colores! quam bona fide creditum f<a>enus reddit!
quae nostra causa alit! pestifera enim animantia, vitali
spiritu habente culpam: illi necesse est semina excipere et
genita sustinere; sed in malis generantium noxa est. illa
serpentem homine percusso amplius non recipit poenasque 10
etiam inertium nomine exigit. illa medicas fundit herbas
et semper homini parturit. quin et venena nostri miseritam 156.1
instituisse credi potest, ne in taedio vitae fames, mors
terrae meritis alienissima, lenta nos consumeret tabe, ne
lacerum corpus abrupta dispergerent, ne laquei torqueret
poena praepostera incluso spiritu, cui quaereretur exitus, 5
ne in profundo quaesita morte sepultura pabulo fieret,
ne ferri cruciatus scinderet corpus. ita est, miserita
genuit id, cuius facillimo haustu inlibato corpore et cum
toto sanguine exstingueremur, nullo labore, sitientibus
similes, qualiter defunctos non volucres, non ferae attin- 10
gerent terraeque servaretur qui sibi ipsi periisset. verum 157.1
fateamur: terra nobis malorum remedium genuit, nos
illud vitae facimus venenum. non enim et ferro, quo
carere non possumus, simili modo utimur? nec tamen
quereremur merito, etiamsi maleficii causa tulisset. ad- 5
versus unam quippe naturae partem ingrati sumus. quas
non ad delicias quasque non ad contumelias servit homini?
in maria iacitur aut, ut freta admittamus, eroditur. aquis,
ferro, igni, ligno, lapide, fruge omnibus cruciatur horis
multoque plus, ut deliciis quam ut alimentis famuletur 10
nostris. et tamen quae summa patitur atque extrema 158.1
cute tolerabilia videantur: penetramus in viscera, auri
argentique venas et aeris ac plumbi metalla fodientes,
gemmas etiam et quosdam parvulos quaerimus lapides
scrobibus in profundum actis. viscera eius extrahimus, 5
ut digito gestetur gemma, quo petitur. quot manus
atteruntur, ut unus niteat articulus! si ulli essent inferi,
iam profecto illos avaritiae atque luxuriae cuniculi refo-
dissent. et miramur, si eadem ad noxam genuit aliqua!
ferae enim, credo, custodiunt illam arcentque sacrilegas 159.1
manus. non inter serpentes fodimus et venas auri trac-
tamus cum veneni radicibus? placatiore tamen dea ob
haec, quod omnes hi opulentiae exitus ad scelera caedesque
et bella tendunt, quodque sanguine nostro rigamus in- 5
sepultisque ossibus tegimus, quibus tamen velut exprobrato
furore tandem ipsa se obducit et scelera quoque mortalium
occultat.
  Inter crimina ingrati animi et hoc duxerim quod
naturam eius ignoramus. est autem figura 160.1
prima, de qua consensus iudicat. orbem certe dicimus
terrae globumque verticibus includi fatemur. neque enim
absoluti orbis est forma in tanta montium excelsitate,
tanta camporum planitie, sed cuius amplexus, si cuncta 5
liniarum conprehendantur ambitu, figuram absoluti orbis
efficiat, id quod ipsa rerum natura cogit, non isdem causis,
quas attulimus in caelo. namque in illo cava in se
convexitas vergit et cardini suo, hoc est terrae, undique
incumbit. haec ut solida ac conferta adsurgit intumescenti 10
similis extraque protenditur. mundus in centrum vergit,
at terra exit a centro, inmensum eius globum in formam
orbis adsidua circa eam mundi volubilitate cogente.