| LIBER PRIMVS | |
| <PROHOEMIVM> | |
| Post impetratam studiis meis quietem, quae per uiginti | 1.pr.1.1 |
| annos erudiendis iuuenibus inpenderam, cum a me quidam | |
| familiariter postularent ut aliquid de ratione dicendi com- | |
| ponerem, diu sum equidem reluctatus, quod auctores utrius- | |
| que linguae clarissimos non ignorabam multa quae ad hoc | 5 |
| opus pertinerent diligentissime scripta posteris reliquisse. | |
| Sed qua ego ex causa faciliorem mihi ueniam meae depreca- | 2.1 |
| tionis arbitrabar fore, hac accendebantur illi magis, quod | |
| inter diuersas opiniones priorum et quasdam etiam inter se | |
| contrarias difficilis esset electio, ut mihi si non inueniendi | |
| noua, at certe iudicandi de ueteribus iniungere laborem non | 5 |
| iniuste uiderentur. Quamuis autem non tam me uinceret | 3.1 |
| praestandi quod exigebatur fiducia quam negandi uerecun- | |
| dia, latius se tamen aperiente materia plus quam impone- | |
| batur oneris sponte suscepi, simul ut pleniore obsequio | |
| demererer amantissimos mei, simul ne uulgarem uiam in- | 5 |
| gressus alienis demum uestigiis insisterem. Nam ceteri fere | 4.1 |
| qui artem orandi litteris tradiderunt ita sunt exorsi quasi per- | |
| fectis omni alio genere doctrinae summam †in eloquentiae† | |
| manum imponerent, siue contemnentes tamquam parua quae | |
| prius discimus studia, siue non ad suum pertinere officium | 5 |
| opinati, quando diuisae professionum uices essent, seu, quod | |
| proximum uero, nullam ingenii sperantes gratiam circa res | |
| etiamsi necessarias, procul tamen ab ostentatione positas, | |
| ut operum fastigia spectantur, latent fundamenta. Ego cum | 5.1 |
| existimem nihil arti oratoriae alienum sine quo fieri non | |
| posse oratorem fatendum est, nec ad ullius rei summam nisi | |
| praecedentibus initiis perueniri, ad minora illa, sed quae si | |
| neglegas non sit maioribus locus, demittere me non recusabo, | 5 |
| nec aliter quam si mihi tradatur educandus orator studia | |
| eius formare ab infantia incipiam. Quod opus, Marcelle | 6.1 |
| Vitori, tibi dicamus, quem cum amicissimum nobis tum | |
| eximio litterarum amore flagrantem non propter haec modo, | |
| quamquam sint magna, dignissimum hoc mutuae inter nos | |
| caritatis pignore iudicabamus, sed quod erudiendo Getae | 5 |
| tuo, cuius prima aetas manifestum iam ingenii lumen osten- | |
| dit, non inutiles fore libri uidebantur quos ab ipsis dicendi | |
| uelut incunabulis per omnes quae modo aliquid oratori | |
| futuro conferant artis ad summam eius operis perducere | |
| festinabimus, atque eo magis quod duo iam sub nomine | 7.1 |
| meo libri ferebantur artis rhetoricae neque editi a me neque | |
| in hoc comparati. Namque alterum sermonem per biduum | |
| habitum pueri quibus id praestabatur exceperant, alterum | |
| pluribus sane diebus, quantum notando consequi potuerant, | 5 |
| interceptum boni iuuenes sed nimium amantes mei temerario | |
| editionis honore uulgauerant. Quare in his quoque libris | 8.1 |
| erunt eadem aliqua, multa mutata, plurima adiecta, omnia | |
| uero compositiora et quantum nos poterimus elaborata. | |
| Oratorem autem instituimus illum perfectum, qui esse | 9.1 |
| nisi uir bonus non potest, ideoque non dicendi modo eximiam | |
| in eo facultatem sed omnis animi uirtutes exigimus. Neque | 10.1 |
| enim hoc concesserim, rationem rectae honestaeque uitae, | |
| ut quidam putauerunt, ad philosophos relegandam, cum | |
| uir ille uere ciuilis et publicarum priuatarumque rerum ad- | |
| ministrationi accommodatus, qui regere consiliis urbes, fun- | 5 |
| dare legibus, emendare iudiciis possit, non alius sit profecto | |
| quam orator. Quare, tametsi me fateor usurum quibusdam | 11.1 |
| quae philosophorum libris continentur, tamen ea iure | |
| uereque contenderim esse operis nostri proprieque ad artem | |
| oratoriam pertinere. An, si frequentissime de iustitia | 12.1 |
| fortitudine temperantia ceterisque similibus disserendum est, | |
| adeo ut uix ulla possit causa reperiri in quam non aliqua ex | |
| his incidat quaestio, eaque omnia inuentione atque elocutione | |
| sunt explicanda, dubitabitur, ubicumque uis ingenii et copia | 5 |
| dicendi postulatur, ibi partes oratoris esse praecipuas? Fue- | 13.1 |
| runtque haec, ut Cicero apertissime colligit, quemadmodum | |
| iuncta natura, sic officio quoque copulata, ut idem sapientes | |
| atque eloquentes haberentur. Scidit deinde se studium, atque | |
| inertia factum est ut artes esse plures uiderentur. Nam ut | 5 |
| primum lingua esse coepit in quaestu institutumque elo- | |
| quentiae bonis male uti, curam morum qui diserti habeban- | |
| tur reliquerunt: ea uero destituta infirmioribus ingeniis | 14.1 |
| uelut praedae fuit. Inde quidam contempto bene dicendi | |
| labore ad formandos animos statuendasque uitae leges re- | |
| gressi partem quidem potiorem, si diuidi posset, retinuerunt, | |
| nomen tamen sibi insolentissimum adrogauerunt, ut soli stu- | 5 |
| diosi sapientiae uocarentur; quod neque summi imperatores | |
| neque in consiliis rerum maximarum ac totius administra- | |
| tione rei publicae clarissime uersati sibi umquam uindicare | |
| sunt ausi: facere enim optima quam promittere malue- | |
| runt. Ac ueterum quidem sapientiae professorum multos et | 15.1 |
| honesta praecepisse et, ut praeceperint, etiam uixisse facile | |
| concesserim: nostris uero temporibus sub hoc nomine | |
| maxima in plerisque uitia latuerunt. Non enim uirtute ac | |
| studiis ut haberentur philosophi laborabant, sed uultum et | 5 |
| tristitiam et dissentientem a ceteris habitum pessimis moribus | |
| praetendebant. Haec autem quae uelut propria philosophiae | 16.1 |
| adseruntur, passim tractamus omnes. Quis enim non de iusto, | |
| aequo ac bono, modo non et uir pessimus, loquitur? Quis | |
| non etiam rusticorum aliqua de causis naturalibus quaerit? | |
| Nam uerborum proprietas ac differentia omnibus qui ser- | 5 |
| monem curae habent debet esse communis. Sed ea et sciet | 17.1 |
| optime et eloquetur orator: qui si fuisset aliquando perfec- | |
| tus, non a philosophorum scholis uirtutis praecepta peteren- | |
| tur. Nunc necesse est ad eos [aliquando] auctores recurrere, | |
| qui desertam, ut dixi, partem oratoriae artis, meliorem prae- | 5 |
| sertim, occupauerunt, et uelut nostrum reposcere, non ut | |
| illorum nos utamur inuentis, sed ut illos alienis usos esse | |
| doceamus. Sit igitur orator uir talis qualis uere sapiens ap- | 18.1 |
| pellari possit, nec moribus modo perfectus (nam id mea | |
| quidem opinione, quamquam sunt qui dissentiant, satis non | |
| est), sed etiam scientia et omni facultate dicendi; qualis for- | |
| tasse nemo adhuc fuerit, sed non ideo minus nobis ad summa | 19.1 |
| tendendum est: quod fecerunt plerique ueterum, qui, etsi | |
| nondum quemquam sapientem repertum putabant, prae- | |
| cepta tamen sapientiae tradiderunt. Nam est certe aliquid | 20.1 |
| consummata eloquentia neque ad eam peruenire natura | |
| humani ingenii prohibet. Quod si non contingat, altius tamen | |
| ibunt qui ad summa nitentur quam qui praesumpta despera- | |
| tione quo uelint euadendi protinus circa ima substiterint. | 5 |
| Quo magis impetranda erit uenia si ne minora quidem | 21.1 |
| illa, uerum operi quod instituimus necessaria, praeteribo. | |
| Nam liber primus ea quae sunt ante officium rhetoris con- | |
| tinebit. Secundo prima apud rhetorem elementa et quae de | |
| ipsa rhetorices substantia quaeruntur tractabimus. Quinque | 22.1 |
| deinceps inuentioni (nam huic et dispositio subiungitur), | |
| quattuor elocutioni, in cuius partem memoria ac pronuntia- | |
| tio ueniunt, dabuntur. Vnus accedet in quo nobis orator | |
| ipse informandus est: ubi qui mores eius, quae in suscipien- | 5 |
| dis discendis agendis causis ratio, quod eloquentiae genus, | |
| quis agendi debeat esse finis, quae post finem studia, quan- | |
| tum nostra ualebit infirmitas disseremus. His omnibus ad- | 23.1 |
| miscebitur, ut quisque locus postulabit, docendi ratio quae | |
| non eorum modo scientia quibus solis quidam nomen artis | |
| dederunt studiosos instruat et, ut sic dixerim, ius ipsum | |
| rhetorices interpretetur, sed alere facundiam, uires augere | 5 |
| eloquentiae possit. Nam plerumque nudae illae artes nimiae | 24.1 |
| subtilitatis adfectatione frangunt atque concidunt quidquid | |
| est in oratione generosius, et omnem sucum ingenii bibunt | |
| et ossa detegunt, quae ut esse et adstringi neruis suis debent, | |
| sic corpore operienda sunt. Ideoque nos non particulam | 25.1 |
| illam, sicuti plerique, sed quidquid utile ad instituendum | |
| oratorem putabamus in hos duodecim libros contulimus, | |
| breuiter omnia demonstraturi: nam si quantum de quaque | |
| re dici potest persequamur, finis operis non reperietur. Illud | 26.1 |
| tamen in primis testandum est, nihil praecepta atque artes | |
| ualere nisi adiuuante natura. Quapropter ei cui deerit in- | |
| genium non magis haec scripta sint quam de agrorum cultu | |
| sterilibus terris. Sunt et alia ingenita cuique adiumenta, uox, | 27.1 |
| latus patiens laboris, ualetudo, constantia, decor, quae si | |
| modica optigerunt, possunt ratione ampliari, sed nonnum- | |
| quam ita desunt ut bona etiam ingenii studiique corrum- | |
| pant: sicut haec ipsa sine doctore perito, studio pertinaci, | 5 |
| scribendi legendi dicendi multa et continua exercitatione | |
| per se nihil prosunt. |