Tradito sibi puero docendi peritus ingenium eius in 1.3.1.1
primis naturamque perspiciet. Ingenii signum in paruis prae-
cipuum memoria est: eius duplex uirtus, facile percipere et
fideliter continere. Proximum imitatio: nam id quoque est
docilis naturae, sic tamen ut ea quae discit effingat, non 5
habitum forte et ingressum et si quid in peius notabile est.
Non dabit mihi spem bonae indolis qui hoc imitandi studio 2.1
petet, ut rideatur; nam probus quoque in primis erit ille uere
ingeniosus. Alioqui non peius duxerim tardi esse ingeni quam
mali: probus autem ab illo segni et iacente plurimum aberit.
Hic meus quae tradentur non difficulter accipiet, quaedam 3.1
etiam interrogabit: sequetur tamen magis quam praecurret.
Illud ingeniorum uelut praecox genus non temere umquam
peruenit ad frugem. Hi sunt qui parua facile faciunt et 4.1
audacia prouecti quidquid illud possunt statim ostendunt,
possunt autem id demum quod in proximo est: uerba con-
tinuant, haec uultu interrito, nulla tardati uerecundia pro-
ferunt: non multum praestant, sed cito; non subest uera uis 5.1
nec penitus inmissis radicibus nititur, ut quae summo solo
sparsa sunt semina celerius se effundunt et imitatae spicas
herbulae inanibus aristis ante messem flauescunt. Placent
haec annis comparata; deinde stat profectus, admiratio 5
decrescit.
  Haec cum animaduerterit, perspiciat deinceps quonam 6.1
modo tractandus sit discentis animus. Sunt quidam, nisi
institeris, remissi, quidam imperia indignantur, quosdam
continet metus, quosdam debilitat, alios continuatio extun-
dit, in aliis plus impetus facit. Mihi ille detur puer quem laus 5
excitet, quem gloria iuuet, qui uictus fleat. Hic erit alendus 7.1
ambitu, hunc mordebit obiurgatio, hunc honor excitabit, in
hoc desidiam numquam uerebor.
  Danda est tamen omnibus aliqua remissio, non solum 8.1
quia nulla res est quae perferre possit continuum laborem,
atque ea quoque quae sensu et anima carent ut seruare uim
suam possint uelut quiete alterna retenduntur, sed quod
studium discendi uoluntate, quae cogi non potest, constat. 5
Itaque et uirium plus adferunt ad discendum renouati ac 9.1
recentes et acriorem animum, qui fere necessitatibus re-
pugnat. Nec me offenderit lusus in pueris (est et hoc signum 10.1
alacritatis), neque illum tristem semperque demissum
sperare possim erectae circa studia mentis fore, cum in hoc
quoque maxime naturali aetatibus illis impetu iaceat. Modus 11.1
tamen sit remissionibus, ne aut odium studiorum faciant
negatae aut otii consuetudinem nimiae. Sunt etiam non-
nulli acuendis puerorum ingeniis non inutiles lusus, cum
positis inuicem cuiusque generis quaestiunculis aemulantur. 5
Mores quoque se inter ludendum simplicius detegunt: modo 12.1
nulla uideatur aetas tam infirma quae non protinus quid
rectum prauumque sit discat, tum uel maxime formanda
cum simulandi nescia est et praecipientibus facillime cedit;
frangas enim citius quam corrigas quae in prauum indurue- 5
runt. Protinus ergo ne quid cupide, ne quid improbe, ne quid 13.1
inpotenter faciat monendus est puer, habendumque in animo
semper illud Vergilianum:
    'adeo in teneris consuescere multum est'.
  Caedi uero discentis, quamlibet id receptum sit et Chry- 14.1
sippus non improbet, minime uelim, primum quia deforme
atque seruile est et certe (quod conuenit si aetatem mutes)
iniuria: deinde quod, si cui tam est mens inliberalis ut obiur-
gatione non corrigatur, is etiam ad plagas ut pessima quae- 5
que mancipia durabitur: postremo quod ne opus erit quidem
hac castigatione si adsiduus studiorum exactor adstiterit.
Nunc fere neglegentia paedagogorum sic emendari uidetur 15.1
ut pueri non facere quae recta sunt cogantur, sed cur non
fecerint puniantur. Denique cum paruolum uerberibus co-
egeris, quid iuueni facias, cui nec adhiberi potest hic metus et
maiora discenda sunt? Adde quod multa uapulantibus dictu 16.1
deformia et mox uerecundiae futura saepe dolore uel metu
acciderunt, qui pudor frangit animum et abicit atque ipsius
lucis fugam et taedium dictat. Iam si minor in eligendis 17.1
custodum et praeceptorum moribus fuit cura, pudet dicere in
quae probra nefandi homines isto caedendi iure abutantur,
quam det aliis quoque nonnumquam occasionem hic mise-
rorum metus. Non morabor in parte hac: nimium est quod 5
intellegitur. Quare hoc dixisse satis est: in aetatem infirmam
et iniuriae obnoxiam nemini debet nimium licere. Nunc 18.1
quibus instituendus sit artibus qui sic formabitur ut fieri
possit orator, et quae in quaque aetate inchoanda, dicere
ingrediar.