Omnis igitur probatio artificialis constat aut signis aut
|
5.9.1.1
|
argumentis aut exemplis. Nec ignoro plerisque uideri signa
|
|
partem argumentorum. Quae mihi separandi ratio haec fuit
|
|
prima, quod sunt paene ex illis inartificialibus (cruenta enim
|
|
uestis et clamor et liuor et talia sunt instrumenta, qualia
|
5
|
tabulae, rumores, testes, nec inueniuntur ab oratore, sed ad
|
|
eum cum ipsa causa deferuntur), altera, quod signa, siue
|
2.1
|
indubitata sunt, non sunt argumenta, quia ubi illa sunt
|
|
quaestio non est, argumento autem nisi in re controuersa
|
|
locus esse non potest, siue dubia, non sunt argumenta sed
|
|
ipsa argumentis egent.
|
5
|
Diuiduntur autem in has primas duas species, quod eorum
|
3.1
|
alia sunt, ut dixi, quae necessaria <sunt, alia quae non neces-
|
|
saria>. Priora illa sunt quae aliter habere se non possunt,
|
|
quae Graeci tecmeria uocant. †Quae sunt† alyta semia: quae
|
|
mihi uix pertinere ad praecepta artis uidentur; nam ubi est
|
5
|
signum insolubile, ibi ne lis quidem est. Id autem accidit
|
4.1
|
cum quid aut necesse est fieri factumue esse, aut omnino non
|
|
potest fieri uel esse factum: quo in causis posito non est lis
|
|
[nisi] facti. Hoc genus per omnia tempora perpendi solet:
|
|
nam et coisse eam cum uiro quae peperit, quod est praeteriti,
|
5.1
|
et fluctus esse cum magna uis uenti in mare incubuit, quod
|
|
coniuncti, et eum mori cuius cor est uulneratum, quod futuri,
|
|
necesse est. Nec fieri potest ut ibi messis sit ubi satum non
|
|
est, ut quis Romae sit cum est Athenis, ut sit ferro uulnera-
|
5
|
tus qui sine cicatrice est. Sed quaedam et retrorsum idem
|
6.1
|
ualent, ut uiuere hominem qui spirat et spirare qui uiuit,
|
|
quaedam in contrarium non recurrunt: nec enim, quia moue-
|
|
tur qui ingreditur, etiam ingreditur qui mouetur. Quare
|
7.1
|
potest et coisse cum uiro quae non peperit, et non esse uen-
|
|
tus in mari cum est fluctus, neque utique cor eius uulnera-
|
|
tum esse qui perit. Ac similiter satum fuisse potest ubi non
|
|
fuit messis, nec fuisse Romae qui non fuit Athenis, nec fuisse
|
5
|
ferro uulneratus qui habet cicatricem.
|
|
Alia sunt signa non necessaria, quae εἰκότα Graeci uocant:
|
8.1
|
quae etiam si ad tollendam dubitationem sola non sufficiunt,
|
|
tamen adiuta ceteris plurimum ualent. Signum uocatur, ut
|
9.1
|
dixi, σημεῖον (quamquam id quidam indicium, quidam ues-
|
|
tigium nominauerunt): per quod alia res intellegitur, ut per
|
|
sanguinem caedes. At sanguis uel ex hostia respersisse ues-
|
|
tem potest uel e naribus profluxisse: non utique qui uestem
|
5
|
cruentam habuerit homicidium fecerit. Sed ut per se non
|
10.1
|
sufficit, ita ceteris adiunctum testimonii loco ducitur, si
|
|
inimicus, si minatus ante, si eodem in loco fuit: quibus sig-
|
|
num cum accessit, efficit ut quae suspecta erant certa uidean-
|
|
tur. Alioqui sunt quaedam signa utrique parti communia, ut
|
11.1
|
liuores tumores (nam uideri possunt et ueneficii et cruditatis),
|
|
et uulnus in pectore sua manu et aliena perisse dicentibus in
|
|
aequo est. Haec proinde firma habentur atque extrinsecus
|
|
adiuuantur.
|
5
|
Eorum autem quae signa sunt quidem sed non necessaria
|
12.1
|
genus Hermagoras putat non esse uirginem Atalanten quia
|
|
cum iuuenibus per siluas uagetur. Quod si receperimus,
|
|
uereor ne omnia quae ex facto ducuntur signa faciamus.
|
|
Eadem tamen ratione qua signa tractantur. Nec mihi uiden-
|
13.1
|
tur Ariopagitae, cum damnauerint puerum coturnicum oculos
|
|
eruentem, aliud iudicasse quam id signum esse perniciosis-
|
|
simae mentis multisque malo futurae si adoleuisset. Vnde
|
|
Spuri Maeli Marcique Manli popularitas signum adfectati
|
5
|
regni est existimatum. Sed uereor ne longe nimium nos ducat
|
14.1
|
haec uia. Nam si est signum adulterae lauari cum uiris, erit
|
|
et conuiuere cum adulescentibus, deinde etiam familiariter
|
|
alicuius amicitia uti: fortasse corpus uulsum, fractum in-
|
|
cessum, uestem muliebrem dixerit mollis et parum uiri signa,
|
5
|
si cui (cum signum id proprie sit quod ex eo de quo quaeritur
|
|
natum sub oculos uenit) ut sanguis e caede, ita illa ex in-
|
|
pudicitia fluere uideantur. Ea quoque quae, quia plerumque
|
15.1
|
obseruata sunt, uulgo signa creduntur, ut prognostica:
|
|
'uento rubet aurea Phoebe'
|
|
et 'cornix plena pluuiam uocat improba uoce',
|
|
si causas ex qualitate caeli trahunt, sane ita appellentur.
|
5
|
Nam si uento rubet luna, signum uenti est rubor: et si, ut
|
|
idem poeta colligit, densatus et laxatus aer facit ut sit inde
|
16.1
|
'ille auium concentus', idem sentiemus. Sunt autem signa
|
|
etiam parua magnorum, ut uel haec ipsa cornix; nam maiora
|
|
minorum esse nemo miratur.
|
|