| Exules a divite pugnare inter se coacti | |
| Exulem intra fines deprehensum liceat occidere. Duos pauperes | 305.pr.1 |
| dives, inimicos suos, inprudentis caedis quinquennii exilio damnatos, | |
| intra fines deprehensos dimicare inter se datis gladiis coegit. Commortui | |
| sunt. Accusatur iniusti supplicii. | |
| DECLAMATIO | |
| Nisi praecipua, iudices, inpotentiae voluptas divitibus videretur ut | 1.1 |
| sceleribus suis etiam glorientur, fuerat tanti miserrimorum civium perire | |
| vindictam si possit tacere qui fecit. Haec enim est exacti iniusti supplicii | |
| manifesta iniuria, quod excogitavit quomodo ab inimicis mors exigeretur | |
| et ipsis inputaretur. Homines innocentes cum damnarentur quoque | 2.1 |
| †confestim† inter se concurrere coegit; quos etiam in calamitate fortuna | |
| coniunxerat, iussit ut invicem se occiderent (quod gravissimum illis fuit) | |
| scientes. Aestimate, iudices, quid timuerint qui hoc fecerunt. Quamvis | |
| autem, iudices, adicere invidiam sceleribus numerus soleat, nos tamen | 5 |
| confitebimur inter solacia doloris nostri esse numerandum quod ambo | |
| perierunt: sic miseros commisit ut si unus vicisset post quinquennium | |
| redire non posset. Sive igitur constare vobis, iudices, debet ultio, nulla | 3.1 |
| umquam res sic contra leges excogitata est ut intra fines deprehensum | |
| <exulem> exul occideret, sive crudelitatis exigere debet poenam vestra | |
| iustitia, non satis habuit quod adversus miseros lex irata conscripserat. | |
| Quanto enim gravius tulerint supplicium quam meruerant vel sic | 4.1 |
| aestimate: hoc inimicus elegit, et inimicus pauperibus iratus; haec enim | |
| odia altissime sedent cum aliquis iis quos contempsit irascitur. | |
| Innocentiae fiducia contra opes istius steterant, non tamen futuri pares | |
| nisi duo fuissent. Contra gratiam armaverunt misericordiam sui, donec | 5 |
| ambo in periculum capitis adducti: testes enim non defuerunt. Quantum | 5.1 |
| tamen valuit innocentia! Constitit inter omnes non potuisse illud nisi ab | |
| inprudentibus fieri. Incredibile est, iudices, quanto difficilius finibus | |
| careant qui exilium non meruerunt. Amplectebantur miseri pio furto | |
| extremum patriae solum, non mehercule scio an alicuius insidiis per- | 5 |
| ducti, an aliqua humanitatis facie inpulsi; nihil probare possum: ambo | |
| perierunt. Si tamen intueri naturam volueritis, apparebit profecto non | 6.1 |
| casu eos in eum locum potissimum venisse in quo ab inimico deprehen- | |
| derentur. Deprehendit enim tamquam expectasset. Minus quidem | |
| miserrimos cives confuderat istius aspectus; iugulum contumaciter para- | |
| bant. 'Iampridem mortem contempsimus, nec inimicitias adversus te | 5 |
| suscepimus nisi lucis vilitate. Occide: numquid plus potes?' Risit | 7.1 |
| animos, et 'adhuc nescitis' inquit 'quantum opes virium habeant: ef- | |
| ficiam vos inimicos.' Tradi utrique gladium iubet et custodiri in primo | |
| impetu manus; circa flagella et ignes et omnis tyrannicae crudelitatis | |
| apparatus. Quantos enim fuisse credis metus qui effecerunt ut concur- | 5 |
| rere illis expediret? O misera condicio! Magna necessitate victa libertas | |
| est. Tunc rogaverunt donec iste crudelis lanista 'concurrite,' inquit; | 8.1 |
| 'in istas [innocentes] manus initis prudentes: non continget innocentibus | |
| mori.' Quae miserorum inter binos metus cunctationes! Occidere coacti | |
| sunt eos quorum miserebantur. Quid ego faciem tristissimi illius | |
| temporis narrem, quid vulnera, quid sanguinem, quid gemitus? Tu | 5 |
| saltem, Fortuna, melius: uno uterque fato iacet. Te tamen, dives, inter- | 9.1 |
| rogo quid de illo facturus fueris qui superfuisset? Hoc est puras manus | |
| habere, hoc nobis pro innocentia inputas? Nocentem fecisti ipsam in- | |
| felicitatem et, tamquam parum esset exigere poenas, supplicia infamasti, | |
| id denique coegisti quod defendere non potuissent nisi coacti. | 5 |
| Iniusti supplicii ago. Non est mihi lex interpretanda: omne iniustum | 10.1 |
| supplicium est quod non est exactum secundum legem. Da igitur ius | |
| mihi quo perire debuerint. 'Exulem intra fines liceat occidere.' Quod | |
| satis est: non occidisti; quidquid aliud factum est contra legem est. Sit | |
| aliquid mitius, sit aliquid clementius: non licet; nec tibi licebit ignoscere. | 5 |
| 'Exulem intra fines liceat occidere.' Neminem, iudices, eorum qui iura | 11.1 |
| condiderunt tam asperum et trucem existimo fuisse ut tantum scelus | |
| crederet posse fieri. Metu sine dubio fines nostros clusit exulibus; | |
| magnam tamen illis qui deprehendissent imposuit difficultatem. Exulem | 12.1 |
| intra fines deprehendisti: occide, si potes, sed occide tua manu, sume | |
| carnificis animum. Sequetur quandoque te ista conscientia, et quam- | |
| quam inpunitus sanguis manabit tamen usque ad animum. Quae sunt | |
| istae deliciae, ut tu velis inimicos tuos incruentis manibus occidere? | 5 |
| 'Exulem intra fines liceat occidere'. 〚Si deprehensos detinuisses, iniustum | 13.1 |
| supplicium esset.〛 Nemo inter poenas exulis constituit mortis expec- | |
| tationem. Istud, quod nutum tuum diutius vident, quod adrogantiam | |
| ferunt, iniustum supplicium est. Non licet tibi gladium supra cervices | 14.1 |
| diu tenere, non licet iugulo necem admovere lente. 〚Tu eos detineas | |
| intra fines quibus venire non licuit?〛 Occide vel statim vel, si differre | |
| potes, miserere. Nondum dico concurrere, stantis <alterum> alterius | |
| cervicem ferire coegisti: iniustum supplicium est. | 5 |
| 'Mori debent.' [Qua lege in qua scriptum est cito occidat.] Putate, | 15.1 |
| iudices, huius furoris ad vos causam referri: ex duobus exulibus intra | |
| fines deprehensis ab altero occisus est alter. Statim cum hoc agere iniusti | |
| supplicii volo. 〚Quis tibi gladium dedit?〛 Quomodo potest fieri ut is | |
| debeat occidere cui necesse est mori? Nemo, ut opinor, absolvet. Fieri | 5 |
| non potest ut, si damnanda fuerit audacia, non sit vindicanda necessitas. | |
| Cum illorum crimen foret si voluissent, tuum sit necesse est quia | |
| coegisti. Si concurrissent et viverent, iniusti tamen supplicii agerem. | 16.1 |
| Facile est vitae damnum: abstulisti miseris innocentiae opinionem et ut | |
| pessimum gladiatorum genus perire iussisti. Non poteras absolvi si | |
| infelicibus missionem dedisses. Quos composuisti? Homines eiusdem | |
| civitatis, eiusdem fortunae, eiusdem inimicos. Plurimum tamen adhuc | 17.1 |
| ad dolorem pertinet quod te spectante pugnarunt; ille gravissimus dolor, | |
| quod ad inimici voluptatem satisfacerent. Misera condicio necessitatis! | |
| Gloria infelicibus erat facere quod velles: quam contumaciam vicisti! | |
| Proponite ignes et <flagella>, constituite ante oculos illud crudele | 18.1 |
| spectaculum, sedentem hunc altius, armatos circa servos. Neque enim | |
| profecto sine praesidio magno, sine certa securitate ferrum commisit | |
| inimicis. Qui dolor miserorum, quod quemquam vulnerarent isto | |
| praesente! Certum habeo, et hortatus est et laudavit illum qui prior | 5 |
| percussit. Omnia licet feceris, neuter tamen amicum suum occidisset nisi | 19.1 |
| scisset expedire ut uterque moreretur. Si bene miserorum innocentiam | |
| novi, non tantum tibi quantum optaveras contigit: concurrerunt | |
| lateribus nudis. Omnia tu licet crudeliter excogitaveris, fecerunt tamen | |
| bonum exemplum. | 5 |