| Addictus manumissus | |
| Addictus donec pecuniam solverit serviat. Qui habebat domi ad- | 311.pr.1 |
| dictum testamento omnes servos manumisit. Petit addictus ut liber sit. | |
| DECLAMATIO | |
| Intellegimus nihil nobis in hac causa verendum magis quam com- | 1.1 |
| munem quendam omnium qui in libertatem adserunt favorem. Contra | |
| quem non id modo a nobis intellegimus esse dicendum, ut praecipue ius | |
| tueamur, sed illud etiam, non minus pro eo esse contra quem videmur | |
| agere, si tamen explicet fidem, quod nos contendimus. Id enim hodie | 2.1 |
| quaeritur, an servus sit. De liberalitate eius qui nos heredes instituit nihil | |
| querimur. Servos manumisit. Num cui controversia movetur? Num inviti | |
| eos tristesque in numero civitatis aspicimus? Alia nobis ratio cum | |
| debitoribus, alia cum ingenuis. | 5 |
| Neque nos fugit velut in contrarium ire litem. Nam si quis ex nobis | 3.1 |
| istum servum vocaret, multa habebat profecto quae pro se diceret, per | |
| quae ingenuus videretur. Quid enim lex dicit? 'Addictus donec solverit | |
| serviat', ut opinor, non 'servus sit'. Plurimum autem refert. 〚Nam servire | 4.1 |
| merito dicimus et eos qui in piratas inciderint et eos qui ab hoste sint capti: | |
| id quidem quod ingenuis natura dedit, nulla fortunae iniuria eripi potest.〛 | |
| Id quamvis nulli non vestrum existimo esse manifestum, quibusdam | |
| tamen confessis argumentis ostendere volo. Ante omnia [servus] hic habet | 5.1 |
| nomen, est in censu, est in tribu: quorum nihil (ut opinor) deprehendi in | |
| servo potest. 'At intervenit ea condicio ut servire debeat donec solverit.' | |
| Hoc ipsum servi non est, habere in sua potestate quando desinat servire. | |
| Fingite enim, iudices, aut oblatam esse ab illo pecuniam aut ex hoc | 6.1 |
| testamento pronuntiatione vestra liberum fieri: num inter libertinos | |
| futurus est? Non, ut opinor. Atqui si illud in confesso est, eum qui a | |
| servitute in libertatem veniat non esse alio quam libertini loco, hic solutus | |
| hac necessitate tam ingenuus futurus sit quam fuit, manifesto ne hodie | 5 |
| quidem servus est. Alia quoque complura sunt quae intueri licet, si | 7.1 |
| velitis. Servus aut domi natus est aut relictus hereditate aut emptus. Hunc | |
| ex quo genere servorum ponitis? Domi natum esse se non dicit, ne | |
| emptum quidem aut hereditate relictum. Pendet igitur omnis haec | |
| condicio ex faenore. Quid sequitur? Ut non sit <servus>. | 5 |
| Haec ad ipsa testamenti verba; libet tamen scrutari etiam defuncti | 8.1 |
| voluntatem: qua nihil potentius apud nos, nihil nostro animo sacratius | |
| esse debet. Credibile est igitur hoc eum sensisse, ut liberum esse vellet | |
| etiam addictum? Servos cur manumiserit manifestum est: delectatus est | 9.1 |
| officiis, referre voluit gratiam obsequio. Alius aegrum curaverat, alius | |
| peregrinantem secutus erat, alius inter tot occupationes <res> domesticas | |
| custodierat, alius hoc ipsum faenus exercuerat: voluit liberos esse quos | |
| amaverat, a quibus amatum esse se crediderat. Huic vero quid debuit nisi | 5 |
| iram? | |
| 'Durum tamen videtur et inhumanum solum hunc esse in vinculis et | 10.1 |
| in servitute.' Ante omnia, si quid <est> asperitatis, in lege est, quae ad- | |
| dictos servire iussit donec solverent. Num igitur exigitis ut dicamus | |
| aliqua pro lege? Non est nostrae mediocritatis, non officii, ea quae pru- | |
| dentissimi maiores constituerint temptare defendere. Verumtamen si | 5 |
| intueri velitis, quid aequius constitui potest, aut quo alio <modo> custo- | |
| diri patrimonia vestra, fortunae sustineri possunt? An vero pecuniam | 11.1 |
| aliquis accepturus per omnia vitia exhauriet ut non alligetur ad aliquam | |
| solvendi necessitatem? Dura vincla alicui videntur, dura condicio servi- | |
| tutis? Reddat quod accepit. Istic non servitus constituta est, sed illud quod | |
| iustissimum est, reddendae pecuniae causa. | 5 |