| Legatum inter libertos | |
| Testamento quidam instituit heredem amicum et petît ab eo ut ex duobus | 318.pr.1 |
| libertis quos relinquebat utri vellet decem milia daret. Unus ex libertis | |
| petît; iudicio contendit. Victus est. Petit alter. | |
| DECLAMATIO | |
| Quae mihi iura, quam vetera cum patrono eorum fuerint, non est | 1.1 |
| dicendum: heres sum. Quantopere hi post libertatem satisfecerint, | |
| videlicet hac contumelia qua mecum consistunt aeque manifestum. | |
| Neuter apud illum meruit ut decem milia acciperet. Quare ergo hoc | |
| testamento cavit ut darem hanc summam utri vellem? Non poterat aliter | 5 |
| efficere ut mihi isti obsequerentur. Excogitavit ergo optimus omnium | 2.1 |
| amicorum quomodo isti tamquam patrono mihi obsequerentur, cum | |
| alioqui praedivinaret hoc quod accidit, nullam apud istos fore amicitiae | |
| summae, nullam nostrae coniunctionis reverentiam. | |
| Ratio ergo testamenti talis est; ne ius quidem dubium erat, etiam | 3.1 |
| antequam veniret in dubium. Petis a me decem milia ex testamento | |
| patroni tui. Interrogo an dari iusserit tibi. Quantaelibet sis impudentiae, | |
| non mentieris. Quare ne illa quidem tibi actio quae invidiam facere solet | 4.1 |
| legatum non solventibus relicta est, ut dicas: 'quod ego merui, quod ego | |
| iure peto.' Repetis quod tibi non est relictum. Verum hoc esse mani- | |
| festum est: petît alter prior, qui sibi magis dignus videbatur; quo petente | |
| tacuisti; non tamen optinuit id quod nullo iure poterat optinere, ut | 5 |
| acciperet legatum incertum. 'Sed hoc ipso apparet' inquit 'deberi mihi, | 5.1 |
| quod ille cum iudicio contendisset victus est.' Nondum diligenter verba | |
| testamenti legis. Non enim hoc scriptum est tantum, ut alteri ex libertis | |
| darem, sed illud, quo mihi et plena et (quo magis doleas) perpetua liber- | |
| tas relicta est: darem utri vellem. Ergo si hoc non cadit in rerum | 6.1 |
| naturam, ut ego illi malim dare qui mecum contendit, sperares; aut, si | |
| hoc probare potes, me tibi malle, forsitan iudicio quoque non inique | |
| contendes. Si quidem neutrum horum tale est ut contra me sit, satis sit | |
| utrique vestrum separatim dicere: tibi nolo. 'Sic ergo hoc respondebis | 7.1 |
| semper?' Puta me dicere: querere de te atque officiis tuis, qui non aliter | |
| meruisti. Fortasse vexare vos voluit et legatum sperare semper et alternis | |
| desperare. Sic tueri me volo ut dicam: semper. Ante omnia enim | |
| testamento tempus non est cautum quo solvam. Ac ne caveri quidem | 5 |
| potuit; nam qui dicit 'utri malueris' et tempus non adicit, manifesto illud | |
| quoque significat, cum volueris utri volueris solves. | |
| Adhuc ergo ambo improbi estis, ambo calumniatores. Quam sapienter | 8.1 |
| tacueras! Si in hoc perseverasses, videreris mihi verecundior, sperarem | |
| futurum ut diligentius servares pecuniam quam non cupide acceperas; | |
| nunc incipit mihi videri minus ille peccasse. Litigavit ante experimentum, | |
| litigavit ante sententiam; tu non credis iudicibus. 'Neuter ergo accipiet? | 9.1 |
| Cum voluerit patronus alteri dari, non potest ab altero hoc legatum peti | |
| ex voluntate defuncti?' Neuter vestrum dicere potest: 'hoc patronus dari | |
| mihi voluit.' Habuit hunc honorem mihi, ut istud esset beneficium | |
| meum. Me ergo emereri debet et a me istud petere quod a patrono non | 5 |
| petisset. | |
| Detegam vobis propositum amici mei: meliori dari voluit. Hoc sciri ex | 10.1 |
| praeterita vita vestra non potest: alioqui ipse scisset et, si ulla inter vos | |
| fuisset differentia, nominatim reliquisset. Hoc legato patroni vestri | |
| necesse est utrique vestrum diligentius vivere. Utri dabo? Uter vestrum | 11.1 |
| patronum magis desideraverit, uter vestrum frugalius vixerit, uter | |
| vestrum modestior fuerit: quid vos diutius traham?—utri voluero. | |
| Interim similes estis, eandem causam habetis. Non magis ego de vobis | |
| iudicare possum quam patronus vester. | 5 |