| Sepultura tyranni qui se occidit | |
| Qui tyrannum occiderit, in foro sepeliatur. In pestilentia respon- | 329.pr.1 |
| sum est tyrannum occidendum. Ipse se occidit. Petunt propinqui ut in | |
| foro sepeliatur. | |
| DECLAMATIO | |
| Ingens calumnia! Pudet me, hercule, meae actionis. Nunc ego negabo? | 1.1 |
| Quid si ostendero eum qui civitati libertatem abstulerit, qui leges | |
| sustulerit, qui templa violaverit, qui iniuriis nostris iram deorum in- | |
| mortalium commoverit, tyrannicidam non fuisse, multum alioqui effe- | |
| cisse oratione mea videbor? Interpretanda nobis legis ipsius voluntas est, | 2.1 |
| quid spectaverit ille qui constituebat diligenter, ut res est, et alte | |
| exquirendum atque eruendum? Ego mihi arbitror, iudices, pauca pro | |
| legum latore esse dicenda, ne tam obscure hoc occulteque scripsisse | |
| videatur. An non est hoc omnibus, qui modo ad intellectum sermonis | 3.1 |
| pervenire possunt, lucidum atque manifestum, eum qui legem ita | |
| composuerit, ut si qui tyrannum occidisset in foro sepeliretur, locutum | |
| de duobus? Non intellegit aliquis alium esse eum qui occidat, alium qui | |
| occidatur? Argumentis scilicet agendum est et in exemplum adferendae | 4.1 |
| aliae quoque leges. Dicam nunc ego: 'qui pulsaverit aliquem iniuriarum | |
| teneatur, nemo tamen tenebitur qui se ipse pulsaverit'? Nam illud | |
| quidem ridiculum, ut opinor, omnibus vobis futurum est, si in | |
| exemplum proximam similitudinem adduxero, ac negavero teneri lege | 5 |
| ulla eum qui se occiderit. | |
| Est porro hoc manifesto reprehendendum, si ad eos existimemus | 5.1 |
| pertinere praemia ad quos poenae pertinent. 〚Bene scilicet de re publica | |
| meruit quod aliquando finem imposuit harum calamitatium; illi scripta | |
| lex est. Non ille qui componebat haec iura sic locutus est: 'Non est satis | |
| ei qui servitutem rei publicae detraxerit, qui monstra haec quibus libertas | 5 |
| laborat, qui homines adversus deorum hominumque iniuriam natos et in | |
| exemplum scelerum constitutos quo magis ea odissemus occiderit, dum | |
| vivit tantum honorari. Non sufficiunt magistratus, nec satis sunt tituli: | 6.1 |
| habeatur aliquis etiam morti honor, et ad exemplum posteritatis | |
| ostendatur in foro sepulcrum, ne quis audeat tyrannus esse, ut omnes | |
| homines monumentis huius sciant quibus praemiis adversus tyrannos | |
| tyrannicidae armentur'? Ita nunc hic tamquam bonus civis, ita tamquam | 7.1 |
| liberator huius civitatis honorabitur? Sic est hercule, iudices, sic est: si | |
| hunc civitas non habuisset, serviremus etiam nunc et gravissima illa | |
| tempora quae diu passi sumus sustineremus. Expecto mehercule ut | 8.1 |
| cuiuslibet impudentiae auctores sic quoque opus eius augere atque | |
| exaggerare conentur: 'Occidit tyrannum non hunc vulgarem et usque ad | |
| nomen tantum nocentem: plus aliquid quam ceteris constituamus. Oc- | 9.1 |
| cidit tyrannum crudelissimum, saevissimum, expugnatorem non pudi- | |
| citiae modo et patrimoniorum nostrorum et principum huius civitatis, | |
| sed templorum omnium et caerimoniarum, nec hominibus magis quam | |
| diis inmortalibus invisum.' Vera sunt quidem ista, iudices; sed si velimus | 5 |
| suum titulum reddere liberatoribus nostrae civitatis, illum dii oc- | |
| ciderunt.〛 Non enim contenti advocati partis adversae hac legis | 10.1 |
| calumnia, etiam bene meruisse eum de re publica nostra dicunt quod | |
| audito responso ipse se percussit. Ego porro etiamsi confiterer plurimum | |
| eum rei publicae morte sua praestitisse, non tamen inter beneficia | |
| ducerem iniuriae finem. Nunc vero quis ignorat quam multae eum | 5 |
| necessitates ad exigendas a se ipso poenas inpulerint? †Si tantum hoc | 11.1 |
| dicerem:† cum salus esset proposita civitati †hoc silentio†, ut tyrannus | |
| occideretur, quis non nostrum in arcem rueret, quis non subderet faces, | |
| quis non concremare pestem illam rei publicae vellet? Vidit animos | |
| nostros, vidit impetum. Non enim vulgaria sacramenta ducebant, nec | 5 |
| sicut adversus alios tyrannos [tenebat] iniuriae tantum dolore ur- | |
| gebamur. Incredibile est quid non ausura fuerit libertatis et salutis | |
| necessitas. 〚Quid enim dicam quam invisus ille diis inmortalibus fuerit? | 12.1 |
| Nos non ferebant et patientiae nostrae irascebantur.〛 Igitur si hunc | |
| tantum vitasset impetum, nihil tamen ipsi deberemus. Age illud, quam- | |
| quam demens et sceleratus et furiosus, non vidit effugere se non posse, | |
| quando eum dii inmortales mori vellent? Pestilentia innocentes rapie- | 5 |
| bantur. Non mehercule aliam fuisse causam, iudices, existimo quod huc | 13.1 |
| deducti sumus. Quid? in illa labe totius civitatis dii inmortales non tam | |
| tacite intellegi quam publicare poenam tyranni voluerunt. Parum | |
| existimaverunt si illum alius occidisset. | |
| Ne quis itaque existimet ultionem nostram tantum ad animos homi- | 14.1 |
| num pertinere. Illam, illam ego, iudices, iam nunc video pestilentiam. | |
| Nam si fuit causa morborum quod homo in civitate nostra, sua tamen | |
| mente suoque proposito arcem occupasset, quod libertatem abstulisset, | |
| quo tandem modo ulciscentur dii inmortales id quod nos fecerimus? | 5 |
| Corpus illud omnibus sibique ipsi damnatum publicis scilicet exequiis | 15.1 |
| efferemus? Hoc agite: ducatur ingens funeris pompa, eat primus senatus | |
| et ordo ille sanctissimus, quamquam recepta modo libertate laetus, | |
| vultus tamen habitusque ad maestitiam transferat; tum maxima multi- | |
| tudo equitum, universus denique populus lustret atque ambiat rogum. | 5 |
| Adiciamus et lacrimas: 'perdidimus tyrannicidam et vindicem rei | 16.1 |
| publicae et libertatis auctorem!' Tum domum reversi narremus liberis | |
| nostris: 'haec virtus habet praemia.' An aliquis etiam rostra conscendet | |
| et, qui supremus claris civibus honor habetur, advocata populi contione | |
| laudes eius quem in foro sepulturi sumus concinet? Audient haec dii | 17.1 |
| inmortales, qui nos pestilentia liberaverunt, qui gravissimos morbos | |
| propitii miserunt? Si ulla est dicenti fides, iam nunc in hac cogitatione | |
| atque in hac rerum imagine versatur mens mea. Ex illo succenso tyranni | |
| rogo surrecturi mihi protinus morbi videntur: et quacumque feralis ille | 5 |
| ignis in civitatem diros illos atque execrabiles diffuderit fumos, gravem | |
| quandam pestilentiae nubem supra domos nostras ac tecta sessuram. | |
| Quae tunc responsa petituri sumus, quod auxilium, homines qui hanc | 18.1 |
| quoque diis inmortalibus iniuriam facimus, ut videantur salutare illud rei | |
| publicae responsum pro tyranno dedisse? |