| Ager communis et novae tabulae | |
| Pactus cum fratre maiore ut agrum communem paternum ille susciperet | 336.pr.1 |
| et omni aeri alieno satisfaceret, tabularum novarum lege lata partem | |
| agri petit. Ille CD. | |
| DECLAMATIO | |
| Ager, quem communem nobis esse dico, patris nostri fuit. Is duos | 1.1 |
| liberos reliquit, aequum utrique ius, eadem utrique onera aeris alieni, | |
| mihi, ut nunc est, nihil. | |
| 'Cessisti' inquit 'mihi.' Si hoc sine ulla conventione fecissem, si nulla | 2.1 |
| opponi huic tuae voci posset exceptio, dicerem: circumscripsisti fratrem, | |
| nec difficile fuit, minorem. Quod si nulla vi coactus, nullis insidiis, id | |
| quod solum nobis pater reliquerat tibi uni concessi, debes referre animo | |
| gratiam. Hoc fratri bene diceretur; sed quatenus exuis nomen istud et | 3.1 |
| nos ad ius solum vocas, sub condicione cessi: sic enim tamquam alieni | |
| loquamur. Stari voce mea sit aequum conventione pactorum. Quod | |
| quale fuit? Ut agrum possideres ita, ut opinor, ut aes alienum quod | |
| patris [tui] fuit solveres. Nullam igitur huius agri habuisti adhuc | 5 |
| propriam possessionem, quia quaecumque sub condicione traduntur ita | |
| demum fieri possunt propria ac peculiaria si condicio consummata est. | |
| Fuit igitur usque ad tabulas novas communis nobis ager. Et ut facilius | 4.1 |
| appareat, fingamus te aes alienum noluisse solvere, egisse pacti huius | |
| paenitentiam: num dubium est quin ego venturus optimo iure in hanc | |
| fuerim possessionem? Non quaeritur, ut opinor. Nam etiamsi hoc inter | |
| nos convenerat, ut tu aes alienum patris solveres, cogere ego tamen te | 5 |
| non poteram: una solutio erat pacti inter nos facti ut rursus omnia com- | |
| munia essent, id est, ut et agrum possideremus et aes alienum duo | |
| solveremus. Ergo convenit ut ager tuus ita esset si aes alienum solveres: | 5.1 |
| non solvisti. Quo iure vindicare potes eam rem cuius pretium non | |
| dedisti? 'Ideo' inquit 'non solvi aes alienum quia novae tabulae inter- | |
| venerunt.' Equidem querebar quod non solvisti; ceterum nihil mea | |
| interest qua causa non solveris, cum agrum ita demum habere potueris | 5 |
| si solvisses. Sive istud tua voluntate factum est sive liberalitate creditorum | |
| sive, ut manifestum est, publica necessitate, non solvisti. | |
| Quid si hae tabulae novae tam mihi factae sunt quam tibi? Nam, ut | 6.1 |
| paulo ante dicebam, communem agrum constat fuisse. Pater noster | |
| contraxerat cum multis. Non erubesco: non retinendum agrum habe- | |
| bamus. Habebamus: namque ego hoc ipso quod tibi cessi dominum egi. | |
| Igitur cum essemus heredes patris nostri, debuimus ambo. Id sic colligo. | 7.1 |
| Finge esse aliquem ex creditoribus petitorem: numquid petere a te totam | |
| summam potest? Minime, ut opinor. Duos enim pater noster filios | |
| reliquit, et necesse est, sicut bona, ita onera quoque esse communia. | |
| Partem ergo tu debuisti, partem ego; quo efficiebatur ut partem solveres. | 5 |
| Faciamus hoc manifestius. Finge esse aliquem ex creditoribus qui partem | 8.1 |
| crediti sui a me petat: quid respondere possum? 'Agrum fratri dedi, cum | |
| fratre meo convenit mihi ut ille solveret'? Num dubium est quin | |
| dicturus fuerit creditor: 'Partem tu debes mihi: patri tuo credidi, cuius ex | |
| parte dimidia heres es. Assem non possum a te petere, semissem petere | 5 |
| [non] possum.' Ergo, etiamsi conventione aes alienum transferebatur | 9.1 |
| ad te, iure tamen et veritate erat et meum. Igitur tabulae novae factae tam | |
| me debito omni liberaverunt quam te. Id enim remiserunt quod ex parte | |
| a me peti poterat, ex parte a te. | |
| 'Sed animus tamen is fuit pacti huius, ut totum aes alienum meum | 10.1 |
| fieret.' Spectemus ergo totum animum. Neque enim ego negaverim id | |
| intuitos esse nos et ita cogitasse, ut omne aes alienum tu solveres; num | |
| alioqui dubium est, aut deduci omnino in controversiam potest, an ego | |
| tibi parte agri mei cessurus non fuerim nisi quod pretium soluturus | 5 |
| videreris, quin si ulla spes mihi novarum tabularum et huius necessarii | |
| in civitate nostra remedii fuisset, retenturus fuerim id quod repeto? | |
| Ergo sive ius spectas, commune aes alienum fuit et tabulae novae | 11.1 |
| utrique profuerunt, et tu non aliter totam possessionem habere debes | |
| quam si aes alienum solveris, sive animum spectas, is utriusque fuit, ut tu | |
| venditione agri aes alienum solveres: ego aestimaram me onere a te | |
| liberari, cui agrum dabam. Nunc id quod tu mihi praestaturus eras res | 5 |
| publica praestat. |