| Novicius praetextatus | |
| Qui voluntate domini in libertate fuerit, liber sit. Mango | 340.pr.1 |
| novicium puerum per publicanos traiecit praetextatum. Dicitur ille liber. | |
| DECLAMATIO | |
| 'Qui voluntate domini in libertate fuerit, liber sit.' Quaerendum est | 1.1 |
| nobis quid sit in libertate esse. * * * 'voluntate domini est in libertate qui eo | |
| volente liber est.' Nos finimus ita: 'voluntate domini in libertate est qui | |
| ius libertatis usurpavit domino volente.' Id primum scripto ipso colli- | |
| gemus. Non enim difficile fuit ei qui hanc legem componebat id scribere: | 5 |
| 'qui voluntate domini liber fuerit'; nunc hoc scribendo: 'qui in libertate | |
| fuerit' satis ostendit aliud esse in libertate esse, aliud liberum esse. Ex- | 2.1 |
| cutiamus etiam causas legis huius. Indignum putavit legum lator eum | |
| qui in fortuna aliqua rei publicae, qui in numero civitatis fuisset, redigere | |
| in servitutem. Sed hoc quoniam sibi nequitia interim adserebat, adiecit ut | |
| ii liberi essent qui in libertate voluntate domini fuissent. Vis scire quanto | 3.1 |
| aliud sit in libertate esse, aliud liberum esse? Eum qui in libertate fuerit | |
| iubet lex liberum esse. Tanta rerum differentia est in causa libertatis. | |
| In libertate est igitur quisquis caret forma servitutis. Id, iudices, ex hac | 4.1 |
| ipsa lege adhuc manifestum est. Non enim legum lator putavit etiam eos | |
| qui a dominis fuga abessent esse in libertate? Quod colligo scripto eius: | |
| 'qui voluntate domini in libertate fuerit': apparet aliquos et non | |
| voluntate domini in libertate esse; quod si verum est, potest in libertate | 5 |
| esse etiam qui liber non est. | |
| Nihil ergo prodest tibi cum dicis liberum eum non fuisse. Non enim | 5.1 |
| quaeritur an voluntate tua liber fuerit, sed an voluntate tua in libertate | |
| fuerit. Si voluntate tua liber [non] fuisset, quid nos postularemus? | |
| Depulsus hac pugna transcendit eo, ut neget in libertate saltem fuisse. | 6.1 |
| Quomodo igitur colligemus? Eum qui in libertate <non> est quibus | |
| argumentis colligemus fuisse in libertate? Signavit aliquis tamquam liber: | |
| si id voluntate domini fecerit, etiamsi maxime illum servum esse dominus | |
| voluit eo tempore, manifestum erit <fuisse> in libertate; sic quisquis | 5 |
| aliquid pro libero fecit. Atqui hic puer non tantum pro libero sed etiam | |
| pro ingenuo est: praetextatus fuit. Si talem illum ad iudices produxissem, | 7.1 |
| hoc insigne non [tantum] libertatis modo sed etiam dignitatis esset. | |
| Ecquid paves ne scelus feceris? Et alius fortasse tantum usurpaverit | |
| libertatem: hic et adprobavit. Quibus? Publicanis, hominibus, ut | |
| parcissime dicam, diligentissimis. In summa velim ostendere totum | 5 |
| tuum comitatum: quis habitus servorum fuit? | |
| 'Ego tamen' inquit 'non ea voluntate feci ut hic liber esset, sed ea ut | 8.1 |
| publica non solveret.' Saepius eadem dicenda sunt (etiam gratulamur | |
| si invito te liber est): liberum esse noluisti, sed in libertate esse voluisti. | |
| Nihil interest qua causa hoc feceris: id est, ut propius ad verba legis | |
| accedam, nihil interest qua causa in libertate esse eum volueris. Verum | 9.1 |
| ista causa quam praetendis digna poena est: circumscribere vectigalia | |
| populi Romani voluisti, specie praetextati imponere publicano voluisti. | |
| Postmodum dicam quantum intersit huius pueri; interim dicam, tua quid | |
| interest? Quod petieras non contigit tibi? Non fefellisti? | 5 |