Praegnas adultera
Supplicia praegnatium in diem partus differantur. Praegnatem 277.pr.1
in adulterio deprehensam occidit maritus. Reus est caedis. CD.
DECLAMATIO
  Cum reus agar caedis, nihil fortius confiteor quam a me occisos 1.1
homines, et, si quid numerus quoque adicere invidiae potest, duos.
Verum istud non potest videri saevitia, non crudelitas, quae per leges
venit. Occidere adulterum licet cum adultera. Ex alia parte nascitur origo
huius calumniae. 5
  'Praegnatem' inquit 'occidisti, et supplicia praegnatium lex differre in 2.1
diem partus iubet.' Ut confiterer hoc esse supplicium atque eo nomine
appellandum, fortiter tamen dicerem leges omnes quaecumque de
suppliciis scriptae sunt ad eos pertinere qui damnati sunt, qui in iudicio
convicti, qui per ministeria publica et carnificum manus occiduntur. 5
Nam et ceterorum supplicia ante iudicium non solent esse et non nisi per 3.1
magistratus exiguntur, non nisi certa lege ordinantur: hoc ius scriptum
est mariti dolori, hoc ius ille conditor conscriptorque legis huius voluit
esse privatum. Non magis ergo tempus aut diem praestituit adulterae
quam manum carnificis, quam sententiam iudicis, quam imperium 5
magistratus. Quid si ne differri quidem hoc supplicium potest? Non 4.1
enim dubium est quin lex de iis loquatur qui quandoque sint in rei
publicae potestate. Damnatus aliquis custodia publica continetur, carcere
continetur; potest de hoc supplicium sumere magistratus cum voluerit.
Adultera dimissa non redit in manum mariti. Nec hoc tantum in lege est, 5.1
ut adulterae supplicium differri non possit, sed illud etiam, ut non
tantum adulterae pereant. Nam lex, cum occidere mihi adulterum cum
adultera permittat, manifeste illud ostendit, non posse eos diversis
temporibus occidi, ac, si alteri remittatur supplicium, inpunitatem etiam 5
alteri dandam. Ergo non solum praegnatis supplicium, etiam ut sic
loquamur, sed etiam adulteri non differendum tantum sed tollendum
omnino fuisset. Quid si <ne> hoc quidem supplicium appellari convenit? 6.1
Habent enim omnia haec nomina suam proprietatem. Non semper homo
<merito occisus> supplicio adfectus dici potest; non ubicumque poenam
habes etiam supplicium est. Nomen hoc est publicae animadversionis,
nomen exactae per magistratus poenae. 5
  'Indignum fuit occidere eam quae praegnas facta est.' Nondum dico 7.1
quantum gravius peccaverit; interim, cuius miseretur? Infantis ex adul-
tero fortasse concepti? Et, iudices, interrogo vos cuius rei gratia legem
cavisse existimetis illi qui erat conceptus a nocente femina. Non est
credibile legem prospexisse ei cui rerum natura datura fortasse non erat 5
lucem, qui an nasci posset dubium fuit, qui etiam odium ex ea quae con-
ceperat merebatur. Quare ergo scripta lex est? Pro patribus, qui nihil 8.1
fecerunt. Indignum enim visum est, etiamsi mortem meruisset mater,
auferri filium innocenti patri. Si ergo lex pro me scripta erat, non potest
videri contra me valere. In hac vero ne illius quidem, quicumque futurus
fuit, movere vos miseratio potest. Quis enim illum agnosceret, quis 5
educeret, cum manifestum esset ex crimine, ex flagitiis, ex ea re quae
morte punitur esse conceptum? Ipsam vero adulteram adeo oportuit 9.1
occidi ut nulli umquam irasci magis leges debuerint. Ultra commune
flagitium est praegnas adultera. Aliqua hoc tempore, quo salvo pudore a
marito secubaret, cum adultero volutata est? Et cum animalibus mutis
etiam, quorum libido ratione <non> continetur, haec tamen sit natura ut 5
posteaquam conceperint omnem refugiant venerem, matrona ne pudore
quidem partus, ut vos dicitis, iam instantis moveri potuit ut pudicitiam,
si non marito, at futuro certe filio praestaret? Illa igitur prior damnavit 10.1
ventrem suum. Victurus autem fuit ille si ego adulteram non occidissem?
Non novimus hos mores turpissimarum feminarum, ut oderint puer-
peria, ut filios velut indices aetatis suae abominentur?