| Meretrix ab amatore forte caecata | |
| Qui excaecaverit aliquem, aut talionem praebeat aut excaecati | 297.pr.1 |
| dux sit. Meretricis amator fortiter fecit. Occurrentem sibi meretricem | |
| excaecavit. Petit illa ut eodem duce utatur; recusat ille et offert talionem. | |
| DECLAMATIO | |
| Si quis, iudices, lege adversus eos qui excaecaverunt ita composita ut | 1.1 |
| aut talionem patiantur aut aliquatenus solacium iniuriae praestent, litem | |
| esse audiat, altera parte similem fortunam exigente, altera mitiorem | |
| partem legis amplectente, profecto existimet hanc mulierem id postulare | |
| ut excaecetur is qui sibi oculos eruit, illum autem virum fortem fiducia | 5 |
| meritorum erga rem publicam sperare posse fieri ut contra voluntatem | |
| quoque eius quae vindicatur oculos defendat. Nam et hic dolor gravis- | 2.1 |
| sima passae convenisset, et illud naturale est, ut bona oculorum intel- | |
| legant etiam qui eruerunt. Id omne diversum est: haec quae excaecata | |
| est, cui erepta lux est, cui omnis vita in tormentis agenda est, miseretur | |
| quondam amatoris sui, ille qui excaecavit vult istam nimium vindicari. | 5 |
| Idque si faceret paenitentia, utcumque consolandus nobis esset. Nam et | 3.1 |
| poteramus suspicari hanc istius postulationis esse rationem, <quod,> | |
| cum excaecaverit meretricem quam amavit, nunc oculos offerat, causa | |
| ambitus fieri. Negat fas esse ut vir fortis manum meretrici praestet, ut | 4.1 |
| iter demonstret. †Apparet illam esse caecatam.† Atque id tamen | |
| praetenditur modo, iudices. Ceterum causa postulationis istius manifesta | |
| est: videt miseram feminam durare in hoc non posse, ut excaecet, neque | |
| id agit, ut graviorem patiatur poenam, sed ut neutram †oculos haberet, | 5 |
| quos haec eruere noluit, ducis opera fungatur, quoniam recusat†. | |
| Nos tamen necesse habemus his respondere quae proponuntur, et | 5.1 |
| adversus fallacem sic agere tamquam excaecari voluerit. Illa etiam quae | |
| ab ipso iactata sunt nos quoque referemus, fuisse istum virum fortem, | |
| pugnasse pro re publica, plurimum nobis profuisse manus eius atque | |
| oculos. His enim omnibus profecto hoc efficitur, ut illum excaecari non | 6.1 |
| necesse sit. Neque ei <non> nocuit illa honestissima militia: propugnator | |
| fuit civitatis; quondam partem aliquam voluptatis in hanc inpenderat. | |
| Sed fecit illum adrogantiorem ipsa virtus. Neque tamen nobis adhuc | 7.1 |
| persuaderi potest ut vir fortis qui amaverit aperte, qui non erat laesus ulla | |
| meretricis iniuria, oculos volens eruerit. Fortunam illud putamus fuisse, | |
| ut, si lex permitteret neutram ultionem, forsitan totum ius remitteremus. | |
| Nunc oculos eius servamus qua possumus. | 5 |
| Lex ita scripta est ut is qui excaecaverit aut talionem patiatur aut ducis | 8.1 |
| opera fungatur. Inter has duas res quaestio est. Antequam comparo, | |
| illud interrogare volo: cuius causa scriptam esse legem putatis? Dubitari | |
| non potest quin scripta sit ei quae vindicanda est. Ne illud quidem in | |
| dubium veniet, electionem quidem harum duarum (ut ita appellem) | 5 |
| poenarum esse in potestate exigentis. Quid enim aliud cogitasse legum | 9.1 |
| latorem putamus? Illum utique qui excaecasset credidit esse puniendum, | |
| adeo ut ne illi quidem ipsi qui vindicabatur permiserit totam legem | |
| remittere. Illa igitur fuit cogitatio: 'meruit quidem qui eruit oculos ut et | |
| ipse perdat; si tamen habuerit misericordem, si inciderit in eum qui | 5 |
| aliquatenus reddere irae suae rationem posset, gratiam referat huic | |
| postea.' Eligi ergo ab ea poena debet quae gravissimam iniuriam passa | |
| est. Puta istud esse asperius quod recusas: fortasse propter hoc ipsum | 10.1 |
| pati debeas. Oculos eruisti mulierculae sine dubio, et adice, si vis, | |
| meretrici: tamen quos eruere non licebat. Non es dignus qui patiaris | |
| quod vis. | |
| Haec dicerem si tecum asperius contenderem; nunc ante omnia rei | 11.1 |
| publicae causa tecum ago. Aequom est salvos esse hos oculos et in- | |
| columes: multa adferunt casus, frequens bellum est. Detegemus tibi | 12.1 |
| etiam huius mulierculae adfectus, quo magis te rem tam gravem fecisse | |
| paeniteat. Haec excaecare te non potuit. Meminit temporum superiorum, | |
| meminit illarum quas aliquando communes habuit voluptatum, meminit | |
| amoris tui. Digna est cui manum commodes. Nam id quoque lex iustis- | 5 |
| sime constituit: praestet oculos qui eruerit, et in vicem erutorum lumi- | |
| num ipse succedat. 'At enim forti viro turpe est hoc officium subire.' | 13.1 |
| Scilicet illa honestiora, debilitatem pati et ferre infestos numinibus | |
| oculos. Non erit talis ista debilitas qualis esset si illam in acie passus | |
| esses. Tu qui recusas dux esse meretricis, non cogitas futurum ut tibi | |
| oculi propter meretricem eruantur? Verum meretur hic ipse pudor tuus | 5 |
| propter quem parcamus oculis tuis. |