Cadaveribus pasti
|
|
Cum civitas fame laboraret, misit ad frumenta legatum
|
12.pr.1
|
praestituta die, intra quam rediret. profectus ille emit et ad
|
|
aliam civitatem tempestate delatus duplo vendidit et du-
|
|
plum frumenti modum comparavit. illo cessante corporibus
|
|
suorum pasti sunt. reversus ad praestitutam diem rei publi-
|
5
|
cae laesae accusatur.
|
|
Quamvis, iudices, innumerabiles me indignandi causae in-
|
1.1
|
itio statim actionis strangulent, quia nec dicere universas
|
|
semel possum nec gregatim erumpentes differe gemitus
|
|
(levior est enim dolor, qui disponitur), primum tamen ille
|
|
sibi adserit locum, qui est ex hoc iudicii tempore et tam
|
5
|
lentae vindictae dilatione ortus animi mei prope dixerim
|
|
furor, quod hominem tam sceleratum, ut nos quoque fecerit
|
|
nocentes, legibus accersimus, quod defendi patimur, quod,
|
|
ut puniatur, precamur, quod damnatus quoque vel morte
|
|
defungetur, quam nos in illa funestissima fame, dum sepe-
|
10
|
liri licuit, optavimus, vel exilio, quod hic quantopere con-
|
|
temnat, apparet, qui tam lente in patriam revertitur. quam-
|
|
quam de quo exilio loquar? quantalibet ignominia dimittite
|
|
domo noxium; habet quo eat. non publicis manibus exeun-
|
|
tem discerpsimus, non, quoniam semel consueramus et
|
15
|
bona fide ferarum esse civitas coeperat, hic primus nobis ex
|
|
tam tardo commeatu placuit cibus? sic enim istum laniari,
|
|
sic confici, sic consumi oportuit iure nostro. quis credat?
|
|
ego me ab hoc abstinere potui, cum et esurirem et iras-
|
|
cerer?
|
20
|
Sed frumento occupati sumus, nec quicquam aliud vide-
|
2.1
|
mus. o quanta es, fames, quae tam grandem iram vicisti! at
|
|
ego, etiamsi talis ultio contigisset, si me a nefario grassatore
|
|
rei publicae non lingua sed dentibus vindicassem, nihil ta-
|
|
men irae, nihil vindictae praestiteram; hoc et meis feci.
|
5
|
aestuant adhuc intra pectus sepulta ventribus nostris co-
|
|
gnata viscera, et tumescere intus atque indignari videntur et
|
|
sera paenitentia redundant. iam enim vacat nobis lugere,
|
|
iam cibos nostros efferimus, residua cremamus; nam cetera
|
|
nobiscum sepelientur. o fames inaudita, in qua levius est,
|
10
|
quod esurimus! ignoscite tamen, violati manes meorum, hic
|
|
vos adloquor, ignoscite, quod ora temeravimus, quod ab
|
|
homine descivimus. non ut infelicem animam sustineremus,
|
|
non ut invisum spiritum produceremus, fecimus; una causa
|
|
mortem distulimus, quod, si expirassemus, idem time-
|
15
|
bamus.
|
|
Et ego quidem me consumptis excuso, qui mihi ipsi <ni-
|
|
si> irasci non possum. at iste interim stat, ut videtis, longa
|
|
via saginatus et satur atque habundans publico commeatu;
|
|
ad mentionem ciborum nostrorum plenum fastidio vultum
|
20
|
trahit et exsangues ac pallidos ad calculum vocat, quasi ego
|
|
non confitear illum etiam nimium multum attulisse tam
|
|
pauci<s>. rari per vias interlucent, et quamvis odio everso-
|
|
ris nostri evocatus e latebris suis populus subsellia non in-
|
|
plet. pauci sceleribus pasti, alienis mortibus salvi, quod vi-
|
25
|
vunt, ipsi sibi rei, graves aegra et tabida membra in publi-
|
|
cum protulerunt. hae sunt civitatis reliquiae, quas videtis,
|
|
sic tabuimus, ut miseri nec vivos habeamus nec mortuos. hic
|
|
est populus, hae vires, hae spes, hae opes. nisi tandem ad
|
|
vadimonium, legate, venisses, non multorum dierum com-
|
30
|
meatum habebamus. quo nunc tantum frumenti, quo clas-
|
3.1
|
sem commeatu gravem? multum hercule negotiatione tua
|
|
actum est: frumentum habeo, populum non habeo. nus-
|
|
quam prodest, nusquam opus est: iam licet vendas.
|
|
Dum tu salutis publicae nundinator proximum quemque
|
5
|
emptorem admittis, dum aut funera nostra vendis aut sce-
|
|
lera, dum populo tuo fame moriente alienae civitati legatus
|
|
es factus, nos interim cibos ex malis invenimus, et fames se
|
|
ipsa pavit, et miseriae nostrae crudeles factae sunt. patia-
|
|
mur te defendi, si absolvi saltem nos possumus. haec nunc,
|
10
|
iudices, ego solus queror, ad me magis pertinent, aliquid
|
|
proprie passus sum? non communem dolorem accusator
|
|
habeo cum iudice? quisquam in hac vindicta alteri cedit?
|
|
non publica inopia, non totius populi una mendicitas fuit?—
|
|
nisi, quia funestas epulas et nefarios invenimus cibos, non
|
15
|
putamus famem fuisse. in omnes gentes, in omnia ventura
|
|
saecula proscripti sumus, omnes haec prodigia narrabunt,
|
|
omnes execrabuntur, nisi qui non credent. famem ipsam
|
|
infamavimus, et, quod miseris ultimum est, miserationem
|
|
quoque perdidimus. adhuc tamen una defensio fuit, quod
|
20
|
videbamur in haec omnia istius opera inpulsi. si hic inno-
|
|
cens est, nostra culpa est.
|
|
Etiamne publica mala narrabo et miseriis nostris convi-
|
|
cium faciam? exibunt verba, subsequetur sermo? non alli-
|
|
gabitur lingua? plane nihil non possumus: exponamus ordi-
|
4.1
|
nem cladis nostrae, et simpliciter omnia indicentur; decet
|
|
ista nostro ore narrari! sed novimus et nimium meminimus.
|
|
iudex doceri non debet, opinor; reo indicanda sunt, qui a
|
|
malis publicis afuit, qui hoc certe maximum debet patriae
|
5
|
suae beneficium, quod a fame solus dimissus est. audi ita-
|
|
que, audi, frumentum istud, quod lucri fecisti, quanti nobis
|
|
constet.
|
|
Aliqui fortasse, iudices, miratur, etiamsi huius feralis
|
|
anni fructus cessavit, quod tamen illa superior longi tempo-
|
10
|
ris beata fecunditas tabuerit, et secum iste dubitat, quid sit
|
|
in causa, cur civitas opulenta quondam nihil frumenti, nisi
|
|
in spe, habuerit. sic fit: ubi vicinis civitatibus vendimus, et,
|
|
undecumque offulsit lucrum, sine respectu salus publica ad-
|
|
dicitur, in vacuam possessionem fames venit. etiam si quid
|
15
|
residui erat, ut carius quidam venderent, ad annonae incen-
|
|
dium suppressum est. testor tamen conscientiam vestram,
|
|
non sumus questi, quamdiu duplo emebamus. non enim
|
|
vulgaris illa labes frumenti fuit, nec qualis alias ab agricolis
|
|
accusari solet perfidia terrarum et ingratae messis inritus
|
20
|
labor. nova et inaudita abominanda lues, quae nihil homini
|
|
reliquit praeter hominem. aut astricta citra conatum sata
|
|
sub ipsis tabuere sulcis, aut levi rore evocata radix in pulve-
|
|
rem incurrit, aut perustis torrido sole herbis moribunda se-
|
|
ges palluit. nullus imber sitientis soli pulverem tersit, nulla
|
25
|
super arentes campos saltem umbra nubium pependit. ca-
|
|
lidi spiravere venti, maturitatem praecepit aestus. etiam si-
|
|
cubi forte ieiunae herbae solum vicerant, vanis tantum ari-
|
|
stis spem fefellerunt, et inanis culmos tristis agricola iactavit
|
|
ventis nihil relicturis. levia queror: prata exaruerunt, perie-
|
5.1
|
runt frondes, germina non exierunt, nuda terra et rudes
|
|
glebae et aridi fontes erant. nisi haec omnia inter scientes
|
|
dicerem, poteram videri falso questus de hoc anno, quo
|
|
tantum frumenti vendidimus. utinam saltem nobis rudem
|
5
|
victum silvae ministrassent, et carpere arbu[s]ta, concutere
|
|
quercum, legere fraga licuisset, et quaecumque primi mor-
|
|
tales ante traditos divinitus mitiores cibos contra famem
|
|
obiecerunt, pestifer annus reliquisset! non eram delicatus.
|
|
sed o tristis recordatio, funesta necessitas: nihil habuimus,
|
10
|
quo viveremus, praeter famem.
|
|
Nec tamen in totum queri de numinibus possumus, maria
|
|
certe secunda experti. si voluisset servare legatus diem,
|
|
quem illi felicitas temporis dederat, potuit nobis frumentum
|
|
bis adferre. ut primum tanti mali sensus in civitatem percre-
|
15
|
bruit, cum iam urgente inopia cotidie malum artius preme-
|
|
ret, et praesente fortuna peior tamen esset futuri metus,
|
|
apparuit nullum ex propinquo esse praesidium, cum finiti-
|
|
mas quoque civitates incendium nostrum adussisset. erat
|
|
quidem aliquid in vicino adhuc frumenti, sed iam nemo
|
20
|
vendebat. ergo ut vidimus salutem publicam trans mare
|
|
petendam, se in curiam quisque cogunt. ut arma bello, ut
|
6.1
|
aqua incendio inclamari publice solent, ita uno quodam
|
|
consensu non aetatibus [ex]spectatis, non honoribus, pari-
|
|
ter rettulimus, probavimus, decrevimus, pedibus manibus
|
|
<r>uimus in sententiam necessitatis, nec ordo nos offi-
|
5
|
ciorum moratus est. legationem multi pollicebantur, nec
|
|
innocentiae iste beneficio vel auctoritatis meritorumque re-
|
|
spectu electus est; una causa nos movit, quod se cito redi-
|
|
turum pollicebatur. pecuniam sine numero infudimus, fru-
|
|
mentum sine modo mandavimus; quantum potuisset, adfer-
|
10
|
ret, festinaret modo. hoc una voce supplices acclamabamus,
|
|
ac, ne moraremur, ne hoc quidem diu rogavimus; una tan-
|
|
tum vox fuit, quam iste pro quodam praeiudicio amplexus
|
|
est: 'nihil agis adferendo frumentum, si post illum diem
|
|
veneris.' nostris manibus legatum in navem tulimus, ac, ne
|
15
|
quid morae esset, pro sua quisque portione etiam commea-
|
|
tum dedimus, retinacula incidimus et litus ingressi classem
|
|
publicis manibus inpulimus. inde fugientia vela longo visu
|
|
prosecuti facilem emptionem, secundos ventos, placidum
|
|
mare, non secus <ac si> ipsi navigaremus, precati sumus.
|
20
|
Quis credat hoc de tam miseris? omnia a diis inpetravi-
|
|
mus. scilicet unum superest, ut pro aliena civitate vota sol-
|
|
venda sint. cito pervenit, cito emit, cito rediit, quo voluit.
|
|
quid prodest? [expectare] alia civitas prior est, et sane reli-
|
|
giosus legatus diem expectat.
|
25
|
Nos interim coacta primo ex agris pecora diripuimus et,
|
|
ne venturo saltem anno prospici posset, non reliquimus, qui
|
|
ararent, boves. iam servis fugas imperavimus, iam procum-
|
|
bentes ante limina principum pauperes in ipsis precibus ex-
|
|
pirant. plorantibus liberis legatum promittimus. iam tantum
|
30
|
sibi quisque cura est. nihil tamen horum etiamnunc in invi-
|
|
diam legati queror; adhuc prior cursus est, hactenus nostra
|
|
mala tulimus; in reliqua legatus nos vicarios dedit. si quic-
|
7.1
|
quam tibi humani sanguinis superest, nisi nimia saturitate
|
|
alienae fortunae cogitatio excidit, respice patriae casum,
|
|
respice gravissimam fortunam. miseri te misimus, expectant
|
|
pallidi exsanguesque cives tui, et quicquid extremi spiritus
|
5
|
adhuc superest, spe tui trahitur. figura tibi exesos vultus,
|
|
decrescentem populum, iam praemortuas vires. nec quic-
|
|
quam horum potes ignorare: si quid tibi credimus, fame
|
|
laborantem civitatem vidisti. festina, dum supersunt, quibus
|
|
legationem renunties, festina, dum mori ultimum est, fru-
|
10
|
mento digni sumus. quid in nos convertis etiam alienae civi-
|
|
tatis famem? quatenus nobis computandum est, propter te
|
|
duplum mali tulimus.
|
|
Tu supra frumentum publicum stertis et omnes maris cir-
|
|
cumvectus oras litora portusque cognoscis, tu inter duas
|
15
|
civitates fatorum arbiter alienae conditor, tuae eversor, sa-
|
|
lutem nostram peregrinis admetiris, et secunda tempestate
|
|
in patriam ferente contrarios ventos exoptas. nos per aren-
|
|
tes effusi campos morientium herbarum omnes radices vel-
|
|
limus, eo quidem fortius, ut, si fieri possit, in venenum
|
20
|
incidamus subeuntes insolitis cibis. et sicubi forte uberius
|
|
paulo pabulum contigit, de pascuis rixa est. amaros fruti-
|
|
cum cortices et ramorum male arentium pallidas frondes
|
|
decerpimus morbidi; nam quicquid fames coegit, corpus
|
|
admisit. iam passim moriuntur, et pestilentium more pecu-
|
25
|
dum subinde aliquis ex populo in ipsis pascuis procumbit.
|
|
crebrior cotidie interitus et latior strages, et—me miserum!
|
|
—iam fames desinit. quos tester deos? superosne, quos per
|
8.1
|
tantum nefas fugavimus, an inferos, quos nobis permiscui-
|
|
mus, an nostram malam conscientiam omnia nos ante fe-
|
|
cisse, quae nemo praeter nos fecit? pecora cecidimus, cam-
|
|
pos evolsimus, silvas destruximus; novissime nihil relictum
|
5
|
est praeter esurientes et mortuos.
|
|
Si qua est fides, libenter hanc partem accusationis sub-
|
|
inde differo. adeo, ubi tantum nefas narrandum est, etiam
|
|
exigua temporum lucra sectari libet. at necesse est reo indi-
|
|
care, qui a malis publicis afuit, quam multis non ad diem
|
10
|
venerit. ignoscite, dii hominesque, sceleri quidem ultimo,
|
|
sed tamen quod fecisse miserrimum est. non habitant una
|
|
pudor et fames, et cum semel intrarit inpotens domina,
|
|
feras etiam et ingentes beluas subigit. terram morientes
|
|
momorderunt. memetipsum, si nil fuisset aliud, comedis-
|
15
|
sem. sed confitendum est; legati beneficio non defuit. post-
|
|
quam omnem patientiam vicerat ignea fames, postquam
|
|
spes quoque, quae miseris ultima est, omnis abierat, et fru-
|
|
mentum totiens sibi frustra promissum animus iam ne cu-
|
|
pere quidem audebat, subiit furor et alienatio mentis, et
|
20
|
tota sui arbitrii fames facta est. animus malis deriguerat, os
|
|
insolitis cibis stupebat, feris invidere coepimus. primo ta-
|
|
men furtim et intra suas quisque latebras admisit hoc mon-
|
|
strum, et, si paulo citius venisses, potuisset hoc negari: si
|
|
quid ex strage corporum defuerat, sepultum putabamus.
|
25
|
nec tamen indicavit quisquam, nec deprehendit aliquis.
|
|
nemo, ut hoc faceret, exemplo inpulsus est; se quisque do-
|
|
cuit, omnes scire coepimus, postquam omnes fecimus. quo-
|
|
tiens tamen, antequam inciperem, in portum cucurri,
|
|
quamdiu in altum intentus, si quae essent in conspectu na-
|
30
|
ves, oculos fatigavi! tibi, legate, tempus differre facile est,
|
|
qui tuam tantum partem non vendidisti. tu, quem hebeas
|
|
diem, videris, ego septimum expectare non possum.
|
|
Ergo rabidi supra cadavera incubuimus et clausis oculis,
|
9.1
|
quasi visus conscientia acerbior esset, tota corpora morsi-
|
|
bus consumpsimus. subit interim horror ex facto et taedium
|
|
ac detestatio sui et planctus, sed, cum ab infaustis fugimus
|
|
cibis, urit iterum fames, et quod modo ex ore proiecimus,
|
5
|
colligendum est. nunc mihi illa foeda videntur, nunc abo-
|
|
minanda, laceri artus et nudata ossa et abrepta cute intus
|
|
cavum pectus, nunc occurrunt effusa praecordia et lividae
|
|
carnes et expressum dentibus tabum et exhaustae ossibus
|
|
medullae. quantulum enim corporis fames relinquebat!
|
10
|
nunc illud horreo tempus, si quando aut manus incidit aut
|
|
facies aut aliquid denique, quod hominem propria nota si-
|
|
gnat, nunc cibi succurrunt, quos inponere in mensam non
|
|
ausus sum. confitendum est enim: devoravimus homines et
|
|
quidem avide, qui diu nihil ederamus, et tamen coepisse
|
15
|
difficillimum fuit. postquam ius factum est, postquam nemo
|
|
erat in civitate, quem confiteri puderet, tum vero iam in
|
|
posterum prospicimus et funera horreis condimus. retro
|
|
aguntur exequiae; aut circa <corpora> aut ad rogos pugna
|
|
est. heres cadaver cernit. novum et incredibile, nisi nosse-
|
20
|
mus, monstrum habuimus: sine rogis pestilentiam. mortium
|
|
ratio non constitit; perisse cives scio tantum, quia inter vi-
|
|
ventes non video. aegri adsidentes timebant et labentem
|
10.1
|
animam <a> supremis domesticorum o<s>culis reducebant.
|
|
primo tamen nihil rogabant suos nisi tantum sepulturam. ut
|
|
maior urgere necessitas coepit, beneficium factum est ex-
|
|
pectare, dum moritur. nemo adeo adfinis fuit, nemo tam
|
5
|
coniunctus, quem pietas abstineret. nostros comedimus,
|
|
nostros, nam si alienos vellemus, nemo [audebat] cedebat.
|
|
Nihil est tamen, quod indignari velitis; narravi vobis lu-
|
|
crum vestrum: frumentum duplo vendidimus, et callidissi-
|
|
mus legatus vicinae civitati inposuit. plena nunc horrea,
|
10
|
bonae rationes, onustae naves sunt, et, quo magis gaudea-
|
|
mus tanto bono, pauci sumus. nam quod ad temporis excu-
|
|
sationem pertinet, nihil est, opinor, quod aestuet <aliquis:
|
|
fames> in desertum non incidit populum, nec sane fuit, cur
|
|
festinaret; etiam nunc expectare poteramus, sola est nostra
|
15
|
civitas, quae fame perire non possit. dissimulaturum me
|
|
putatis istius patrocinia? confiteor, venit ad ultimum diem,
|
|
adtulit frumentum. gratulemur, quod iam nulla civitas fame
|
|
laborat.
|
|
O si vires sufficerent, latera durarent, aliquid ex aridis
|
20
|
diu faucibus residuae vocis exiret! quanta indignatione opus
|
|
erat, ubi pro omnibus dolendum est! †quod cum si universi,
|
|
qui adsumus, proclamemus, haec tota contio in unam vo-
|
|
cem consentiat, non esset tamen futura par crimini invidia;
|
|
ut omnes accusemus, quota pars queritur! secum quisque
|
25
|
reputet, quae tulerit, quid admiserit. plane immanis belua
|
|
est et non tantum necessitatis causa per nefas pastus, qui,
|
|
quod comederit hominem, non irascitur. succurrite, dolor
|
11.1
|
et seri vomitus et ultrix paenitentia, ades, longi ieiunii im-
|
|
periosa necessitas, et vos intus inplicitae, si quid potestis,
|
|
admonete, animae, et a ferali ventre prorumpite, dum com-
|
|
missum nefas devoto capite expiamus et quasi lustrata urbe
|
5
|
feralem victimam violatis manibus mittimus. decent nos ta-
|
|
les hostiae. in iudicium perduxi publicum scelus, et infama-
|
|
tae civitati quaero velamentum. nemo non commisit ali-
|
|
quid; habetis tamen, si vultis, unum et pro omnibus no-
|
|
centem.
|
10
|
Rei publicae laesae accuso. mirari vos certum habeo,
|
|
cum civitas tota consumpta sit, cum populus in se tabuerit,
|
|
hanc verbi segnitiam, quo perstricta tantummodo patria et
|
|
leviter, quod aiunt, manu offensa intellegi possit; sed fe-
|
|
renda est, ut in ceteris, haec quoque rerum naturae iniuria,
|
15
|
quod non tam inmanibus factis paria verba accommodavit.
|
|
et fames nostra fames dicitur, et cibi nostri cibi vocantur et
|
|
res publica nunc laesa. nec scilicet nisi peracto legitimo
|
|
ordine reus non punietur. omnia, rogo, scrupulose agantur.
|
|
videte, ut iure irascamur, qui contra ius viximus. immo
|
20
|
etiam, si libet, defensionem audiamus, etiam nunc nos mo-
|
|
retur. neget laesam rem publicam, quia plus quam laesa est.
|
|
non enim discussos alicuius operis angulos nec recisas lu-
|
|
corum frondes nec publicarum aedium dispersos parietes
|
|
obicimus; ac, si videbitur, adiciet forsitan non esse rem pu-
|
25
|
blicam, quae perierit. id enim superest, ut iam hoc nomen
|
|
extinctum audiamus! procedet eo usque fortasse, ut esu-
|
|
risse nos neget. non infitior autem parum proprie hoc legis
|
12.1
|
verbo nefas istius signari non posse. maiores enim ne laedi
|
|
quidem rem publicam impune voluerunt, ideoque existimo
|
|
etiam hoc esse comprehensum. nemo autem verebatur, ne
|
|
absolvi posset crimen lege maius.
|
5
|
Quid, quod actionem rei publicae laesae temptat in le-
|
|
gem male gestae legationis deflectere? eligit reus crimen,
|
|
hoc est, noxius crucem optat! non sustineo, iudices, in tanto
|
|
animi motu argumenta conquirere, nec impetus irae meae
|
|
in digitos descendit, hoc tamen scio: non cadit in formulam
|
10
|
publicus dolor, nec, si adeo iudicibus, quid passi sint, exci-
|
|
derit, ut has ferant cavillationes non diluentis crimen, sed
|
|
differentis, populus quoque inpunitum nefas sine lapidibus
|
|
praeteribit. non praescribes. accusare te male gestae lega-
|
|
tionis possum? age porro, si occisos obiecero homines, non
|
15
|
tu es causa mortium? si violata sepulcra, non propter te
|
|
rogos fraudavimus? sed legatus fuisti. quod tamen ipsum
|
|
quid est aliud, quam rem <publicam> tractare? rem autem
|
|
qui male agit, ut arbitror, laedit. an existimas hanc legatis
|
|
dari peccandi licentiam, ut quaecumque scelera in eo officio
|
20
|
commiserunt, cum his omnibus hac una lege decidant? o
|
|
nimium invidendam huius legationis condicionem, si tibi et
|
|
famem remisit et legem! sed erraverim sane, et, quia nullum
|
|
in foro nostro iudicium fuit, desuetudine ipsa iura excide-
|
|
rint: quomodo legem meam effugis? nam nisi malis stupeo,
|
25
|
duo sunt omnino, quae in eiusmodi crimine quaeri soleant,
|
13.1
|
an laesa sit res publica, an ab eo, qui arguitur, laesa. in
|
|
quibus si quid tibi fiduciae fuisset, non a criminibus crimina
|
|
appellares, nec ad alteram poenam transfugeres, sed te ab
|
|
hac, quae intenditur, tuereris.
|
5
|
Dico laesam esse rem publicam. oratione hic opus est,
|
|
aut reliquorum more accusatorum hoc nunc mihi quae-
|
|
rendum, quomodo res verbis adgravetur? adeo infirma est
|
|
calamitatium memoria? quae si posset excidere, non tamen
|
|
narranda vobis, sed ostendenda erat ruina publica. agedum,
|
10
|
si videtur, extra portas prospicite squalida arva et spinis
|
|
obsitas segetes et semesos arborum truncos. viduis cultore
|
|
agris errant a fame nostrae innocentes ferae, inanes villae
|
|
sunt et deserta horrea in ruinam procumbunt. nullus inver-
|
|
sis aratro glebis campus nitet, nullum solum opere renova-
|
15
|
tur. iam et in sequentem annum famem timeo. redite in
|
|
domos vestras: videbitis noxios focos et ignes tabo cada-
|
|
verum extinctos et tecta mortibus gravia; cum maxime infe-
|
|
rimus in tumulos ossa insepulta, ducimus opertas exequias,
|
|
et ad sepulturam residua conferuntur, et tandem cadavera
|
20
|
igni permittimus. ubi vero universas familias fames extinxit,
|
|
quae pars maxima est, inanes domus situm ducunt, iacent
|
|
relictae sine herede sarcinae. invenitur interim clusa domo
|
|
conditus dominus, si cuius mors famem evasit, quem riman-
|
|
tes non invenere proximi, qui inter suos ultimus decessit.
|
25
|
quo vos mitto? ipsam intuemini contionem, unius deficien-
|
|
tis speciem tota civitas habet, cavum macie caput et condi-
|
|
tos penitus oculos et laxam cutem, nudos labris trementibus
|
|
dentes, rigentem vultum et destitutas genas et inanes fau-
|
|
cium sinus; prona cervix, tergum ossibus inaequale, infernis
|
30
|
imaginibus similes, foeda etiam cadavera. aut si quis talis
|
|
non est, confiteatur se usque ad saturitatem comedisse. sua
|
|
quisque consulat misera praecordia, suum ventrem con-
|
14.1
|
scientia gravem. dic nunc, legate: 'innocens sum, quod ad
|
|
illum diem veni.' at ego propter te nocens sum, quod ad
|
|
illum diem vixi.
|
|
Quae comparata nobis mala non delicatas lacrimas ha-
|
5
|
bent? aliquem populum hostilis exercitus intra portas co-
|
|
egit; solet venire ultima obsessis inopia, sed everti certe licet:
|
|
victor captivum aut occidet aut pascet. tormenta quidam
|
|
piratarum tulerunt; felices, quibus contigit innocentia! mors
|
|
certe finis est, nec saevitia ultra fata procedit. aut etiamsi
|
10
|
quis adeo hominem exuit, ut ibi poenam quaerat, ubi sensus
|
|
doloris non inveniat, nempe tamen cadavera feris obiciet.
|
|
circumdati sunt quidam flammis, ipsa tamen poena habuit
|
|
sepulturam. nos incendii cinerem perdidimus, nostra etiam
|
|
ruina tabuit. nostra mala nunc latent: non ignis defunctos
|
15
|
cremavit, non ferae laceraverunt, non aves attigerunt, et
|
|
tamen cadavera mortibus adnumerare non possumus. citra
|
|
spem convalescendi adflicti sumus, immo etiam citra vo-
|
|
tum. gravior in dies facti paenitentia est, pudet vitae, lucem
|
|
ac sidera intueri non audeo. cotidie felices mortuos clamo
|
20
|
et malae conscientiae facibus agitatus nihil fortunatius in
|
|
aeterna sede utcumque compositis puto. adeo mors placet:
|
|
iam etiam cibis nostris invideo!
|
|
Praeterita differo; ipsa ex nimia cupiditate nocet habun-
|
|
dantia. desideratos diu cibos avide haurimus et lassam fa-
|
25
|
mem saturitate strangulamus. morimur adhuc etiam fru-
|
|
mento tuo. atqui ceterae rei publicae partes, quae sunt ad
|
15.1
|
usum populi comparatae, et leviore cum damni sensu per-
|
|
eunt et facile remedium accipiunt, cum reparari possit
|
|
amissum: opera restituam, aerarium replebo, naves, arma
|
|
reficiam. hic vulnus altissime penetrat, hic ipsa vitalia fe-
|
5
|
riuntur, ubi populus ruit, ubi continuis funeribus omnis se-
|
|
xus atque aetas semel sternitur. exhausta est civitas et deso-
|
|
latae domus, triste florentis quondam fortunae indicium
|
|
laxi muri. quam multi in civitate nostra perierint, quaeritis?
|
|
minima quidem portio est, sed etiam ex hoc intellegi potest:
|
10
|
esurienti populo satis fuerunt.
|
|
Plurimum tamen interest, quomodo perierint. felix pe-
|
|
stilentia, felix proeliorum strages, denique omnis mors faci-
|
|
lis! fames aspera vitalia haurit, praecordia carpit, animi tor-
|
|
mentum, corporis tabes, magistra peccandi, durissima ne-
|
15
|
cessitatium, deformissima malorum. haec ad humile opus
|
|
nobiles manus mittit, haec alienis pedibus mendicantes pro-
|
|
sternit, haec saepe sociorum fidem fregit, haec venena po-
|
|
pulis publice dedit, haec in parricidium pios egit. adhuc
|
|
tamen unum videbatur remedium non expectare mortis
|
20
|
diem et tabescentem cotidie spiritum supervenientibus ma-
|
|
lis subducere. nam in fame nemo quidem mortibus inmunis
|
|
est.
|
|
At non tua culpa fames coepit; sed vulneratum iugulasti,
|
|
titubantem stravisti, fumantem incendisti. ne quid inique
|
25
|
faciam, dividenda sunt mala: primam famem fortunae in-
|
|
puto, ultimam tibi. moram tuam itineribus separo. denique
|
|
ex eo inopiam tibi obicio, ex quo propter te tuli. itaque
|
|
caritas annonae, rarum frumentum, caedes ac direptio pe-
|
|
corum fuerint fortunae, fuerint anni, fuerint temporum;
|
30
|
aliam condicionem habent civium mortes et cadaverum dira
|
|
laceratio et peiores inopia cibi. haec fames iam tua est.
|
|
Puta me nihil in praesentia dicere nisi hoc unum: tardius
|
16.1
|
quam potueras venisti. nondum tibi obicio duplicata tem-
|
|
pora nec remensum totiens mare nec graves ancoras,
|
|
nondum tantam moram, quanta legationi satis esset. si in-
|
|
nocentes essemus, populum septem diebus perdidisses. an-
|
5
|
gustos humani spiritus terminos fames fecit. morimur, defi-
|
|
cimus; festina misericors, omnes excipe auras; etiamsi tota
|
|
secundis flatibus vela tetenderint venti, tamen remis
|
|
adiuva. salutem publicam vehis, spiritum populi tui repor-
|
|
tas, omnium nostrum in ista classe navigant animae. iura-
|
10
|
mus per tuum reditum, effusi per gradus templorum vota
|
|
suscipimus, tendimus manus; nam, quas feriamus hostias,
|
|
non habemus. quid spem publicam ad ancoras alligas? non
|
|
stat interim dies, et plenis velis mors venit. festina, merita
|
|
tua non conditores aequaverint, non ipsi dii plus praestite-
|
15
|
rint. tibi nos, tibi liberos nostros, tibi quicquid homini io-
|
|
cundum est, tibi debemus quicquid vicinae civitati praesti-
|
|
tisti. non dico illa, quae poteram: 'puta caerulus imber in
|
|
naves ruit, classis inter fluctus latet, nec inter canentes colli-
|
|
sarum aquarum spumas vela dinoscimus; egerit ex fundo
|
20
|
harenas mare, micant ignes, intonat caelum, scissis rudenti-
|
|
bus tempestas sibilat, denique sidus hibernum conditur, tu
|
|
tamen persevera: frumentum vehis.' nihil horum necesse
|
|
est feliciter naviganti. festina; quererer, si naves commeatu
|
|
tardasses. dum velocitatis ratio haberetur, mallem accipere
|
25
|
dimidium. non delicati sumus, non luxuriae quaeritur ab-
|
17.1
|
undantia; unde spiritum sustineamus, unde mortem differa-
|
|
mus, in praesentia quantulumcumque; si plus opus fuerit,
|
|
redibis.
|
|
Siccae fauces sunt, aeger anhelitus os tendit. iam frustra
|
5
|
in sinu parentium liberi plorant, et nondum editi conceptus
|
|
intra uterum famem sentiunt. iam nemo dives est. auras
|
|
captamus et rore vescimur, et iam spirare tormentum est.
|
|
cotidie vires deficiunt: iam non imus in litus, sed repimus. in
|
|
editis scopulis populus sedet, dum naves expectat, in pascua
|
10
|
non redit. aquas ingredimur, et unus ad te spectantium ric-
|
|
tus est, et, cum defecerunt omnia, expirant. te, te expectan-
|
|
tes intentis oculis morimur, in mare mortui cadunt. quo-
|
|
tiens sole percussa nubes refulsit, navem putamus, quotiens
|
|
fractus vento fluctus incanuit, vela interpretamur. o mobiles
|
15
|
miserorum spes! ad unaquaeque solacia ab unoquoque
|
|
quomodo mutant<ur>. 'haec certe navis est; ecce vela pan-
|
|
duntur, propius appellitur et accedendo crescit. nostra est,
|
|
suos in utramque partem ventos habuit, nostris votis guber-
|
|
nati flatus sunt.' haec dicimus, at illa interim transvolat.
|
20
|
fletus inde et desperatio et lucis odium. nihil enim gravius
|
|
quam destitutae spes torquent. ne interrogare quidem licuit
|
|
aut quaerere; nemo applicabat. ergo incerti omnium rerum
|
|
pependimus, nihil quisquam cognovit. saltem si scire licuis-
|
|
set, ubi frumentum vendidisses; ipsi petissemus. iam quo-
|
25
|
modo ad singula momenta temporum mutabantur animi!
|
|
'bene est, serenus sol occidit, purus se dies tollit, ad nos
|
|
venti ferunt. iam veniet.' pendet interim fames, et illud,
|
18.1
|
quod iam diu cogitat, differt, ita tamen, ut subinde compu-
|
|
tet, quot dies ad mortem supersint. numquid profecit? me-
|
|
ministis, cum contrarii venti flare coepissent, et in altum
|
|
fluctus a terra volarent, quanta conploratio, quanti planctus
|
5
|
fuerint: 'retinebitur, stabit, laborabit!'
|
|
At, si diis placet, legatus noster tum maxime bene navi-
|
|
gabat. nos in hac fortuna, in tam gravi casu, in eiusmodi
|
|
cogitationibus sumus; tu sinus maris circuis, et per omnis
|
|
curvatorum litorum ambitus terram legis. sic fit, ut te iuvet
|
10
|
diu navigare. nullus amoenus praetermittitur portus, nulla
|
|
celebris civitas invisitata transitur. mentior? etiam ad esu-
|
|
rientis adplicas. dein, si quam tu maris iniuriam quereris,
|
|
non feram te morantem; quomodo satis accusabo venden-
|
|
tem? spiritus nostros transcribis, salutem nostram exponis,
|
15
|
quae diu inaestimabilis fuit, innocentiam publicam vendis.
|
|
frumentum non naufragio perdidimus, non latrocinio; lucro
|
|
perimus! tempestas quoque aliquam navem in meum litus
|
|
impingeret, nec ex classe numerosa omnes fluctus exhausis-
|
|
set. perit frumentum, quia classis venit in portum. ita nos
|
20
|
alienae civitatis legatum misimus, et vilia ac devota capita
|
|
vicinorum deliciis morimur. nobis nihil iam residui spiritus
|
|
superest, nos in conspectu mortis stamus, nos legatum fru-
|
|
mentumque nostrum ore aperto expectamus; classis nostra
|
|
vecturam facit et vicinarum civitatum copias reconducit.
|
25
|
paene a conspectu nostro vela conversa sunt: quantulo mi-
|
|
nus quam con<g>esti frumenti pulverem vidimus? tantum
|
|
iam temporis transiit, ex quo pecuniam contulimus, lega-
|
|
tum creavimus. iam dinumeratis temporibus, quae secundi
|
|
venti breviora fecerunt, cotidie spero, et sane prope est. at
|
30
|
legatus meus ad emendum modo proficiscitur. tibi ergo tot
|
19.1
|
civium mortis inputo, tibi stragem populi, tibi liberum pa-
|
|
rentumque miserrimas poenas, tibi quicquid passi sumus,
|
|
tibi, quod gravius est, quicquid fecimus.
|
|
Et scilicet speras, ut tantam sceleris invidiam ab animis
|
5
|
nostris duplae pecuniae strepitus avertat? nescis, quam
|
|
multa vendideris. 'duplo vendidi.' ita infelicitas mea cocio-
|
|
nanti tibi lenocinata est: 'quod fame perire cives meos pa-
|
|
tior, quod, ut vestram civitatem servem, meam everto,
|
|
quod a tam vicinis litoribus classem torqueo, quod ad diem
|
10
|
redire non possum, quod pretium constituitis, quid occul-
|
|
tum datis? duplum? patrocinio meo quantulum lucror?' at
|
|
nos inepti ac vesani de fame querebamur, gravis nobis ino-
|
|
pia, intolerabilis et misera accersita mors videbatur. non
|
|
agimus gratias industriae legati? res publica nostra locuple-
|
15
|
tior perit. sacrosanctus mercator oportunum, opinor, inve-
|
|
nit mercis exactum. miror hercules, si tam bene negotium
|
|
gesseras, quomodo nobis pecuniam non retuleris. 'duplo
|
|
vendidi.' decepisti vicinam civitatem, circumscripsisti; ita-
|
|
que queritur? 'duplo vendidi.' hoc enim unum supererat, ut
|
20
|
devectum tantidem venderes! 'habita est itineris ratio, ha-
|
|
bita usurarum.' ego vero malo quod tam magno vendidisti.
|
|
apparet enim te nihil coactum. sed si semel ponis hastam
|
|
salutis, si redemptores vitae admittis, et nos admone; me-
|
|
lius vendis. nos quicquid in domibus habemus, quicquid in
|
25
|
templis, quicquid civitas suum vocat, congerere parati su-
|
|
mus. frumentum pecunia remetimur, libertatem nostram
|
|
addicimus, fines publicos tradimus. omnia licet eadem vi-
|
|
cina civitas polliceatur, plus non potest. prosit mihi quod
|
20.1
|
apud negotiatores solet: in antecessus dedi. triplum, qua-
|
|
druplum, quantum poposceris accipe, et illa pecunia fru-
|
|
mentum licet vicinis adferas. si nobis nihil de commeatu
|
|
nostro partiris, nos vicinae civitati vendemus; liceat servire,
|
5
|
ubi frumentum est. non exigua res est: pro vita, pro sepul-
|
|
tura, pro innocentia licemur. non potest hic commeatus tam
|
|
care emi quam expectari.
|
|
'Sed nisi vendidissem,' inquit, 'fame laboranti civitati, ti-
|
|
mui, ne raperet.' et ita utique occupare voluisti, ut nobis
|
10
|
iniuriam tu potissimum faceres? multum mehercules vos
|
|
fallit opinio, iudices, si ullam causam ita evidentem deferri
|
|
posse in forum putatis, cui nulla ne mendacii quidem vela-
|
|
menta contingant. opinione sua defenditur, et, quae res mi-
|
|
nime coargui potest, utitur se teste. ne nos periremus, non
|
15
|
timuisti, ne repetiti commeatus post diem nostrae mortis
|
|
applicarentur, non timuisti. nostris certe malis quamquam
|
|
nihil poterat accidere inopinatum, tamen inter metus tem-
|
|
pestatium et ancipites incerti maris casus, confiteor, ne fru-
|
|
mentum salva classe perderemus, non timuimus. non dico:
|
20
|
'ut maxima vis parata sit, ut more inmanis latrocinii turba
|
|
raptorum litus premat, vel repugna vel fuge vel roga, incen-
|
|
surum naves depressurumque minitare. potius quam totum
|
|
frumentum utique populo pereat, partire vel gratis, dum
|
|
nobis aliquid, quo respiremus, adferas.' illud quo certe nihil
|
25
|
asperius accideret, rapi patere; faciat fortuna quod voluerit,
|
|
legatus a praecepto non recedat. refer nobis saltem iniu-
|
21.1
|
riam nostram, mitte nuntios; ira famem differemus, rapie-
|
|
mus furentes arma, et se in obsidionem civitatis inimicae
|
|
sine dilectu populus effundet. vastabo interim fines, hoc est,
|
|
per aliena prata pascar. si qua in villis deprehendero pe-
|
5
|
cora, diripiam; bellum me alet. citius ad frumentum perve-
|
|
niemus, quam tu cum frumento redibis. adiuvabunt pugnan-
|
|
tem iusta sacramenta. si contigerit aequum fortunae iudi-
|
|
cium, non meos tantum commeatus recipiam; si minus,
|
|
certe dabitur bene mori. liceat et manum conserere, in
|
10
|
aciem confligere: condant se postea licet muris, in longius
|
|
obsidio eat, interim certe hostium potius cadaveribus
|
|
vivemus.
|
|
Sed nulla vis fuit, nulla exterior iniuria; tuum certe com-
|
|
meatum nemo rapuit. iure miseri sumus, et ex stipulatu
|
15
|
legati nostri perimus. vendidit quantum voluit quanti voluit,
|
|
et, ut hoc ad nostras accederet moras, fortasse diu cociona-
|
|
tus est. omnis cum fide persoluta pecunia est. hoc qui col-
|
|
ligo? qui quanti voluit vendit, iudices, potest non vendere.
|
|
nam, per fidem, si rapere alienum frumentum et possunt et
|
20
|
volunt, quid ita duplam pecuniam solvunt? nam quomodo
|
|
in magna inopia quicquid emi potest vile est, ita, cum possis
|
|
habere gratuitum, duplo carum est.
|
|
Sed mihi credite: color iste patrocinii est et diu in saturo
|
|
otio cogitata defensio. non potest similis usquam fames fu-
|
25
|
isse. nos grave huius anni sidus adflavit, nostrum hoc fatum
|
22.1
|
fuit, quos non tantum sata sed etiam empta fallunt, qui
|
|
nostra pecunia, nostra classe, nostro legato, nostro vento,
|
|
felicissimo cursu commeatum tamen perdidimus. nos a fru-
|
|
mento longius sumus, ad illam civitatem potuit frequenter
|
5
|
accedere negotiator, saepius adplicari onusta classis. itaque
|
|
non misere legatos, nullus illis commeatus longius petendus
|
|
fuit. quod felicissima annona, affluentibus copiis, fortunatis
|
|
opibus contigit, nihil emerunt nisi devectum. quare nulla
|
|
causa istius, quem fingis, metus fuit, nulla utique vis. forum
|
10
|
legisti, et, quia adhuc supererat tempus, obiter negotiatus
|
|
es.
|
|
'Rapturos putavi.' quid dicis, scelerate? et cum hoc time-
|
|
res, adplicabas? onustus viator apud latrones hospitaris,
|
|
commeatum publicum in scopulos annonae inpingis et ple-
|
15
|
nae frumento classis ancoras ad famem ducis? non praecidis
|
|
medium mare, non velut inhospitales Syrtis aut voracem
|
|
Charybdim praetervehens tota in fugam vela torquebis?
|
|
nusquam est periculosius legationis tuae naufragium: tu, ut
|
|
cogi posses, tu, ut auferri frumentum posset, effecisti. tan-
|
20
|
tum habituri sumus, quantum reliquerit pudor esurientium.
|
|
quid te duplo frumentum iactas vendidisse? potuerunt nihil
|
|
solvere; quod refers, alienum beneficium est.
|
|
Alterum confingitur hoc loco mendacium: 'tempestate,'
|
|
inquit, 'appulsus sum.' ita plane; infelix navigator es et
|
25
|
cuius votis aurae non respondeant. nescimus te duplo me-
|
23.1
|
lius navigasse quam speraveramus, nescimus singulis com-
|
|
meatibus bina itinera confecta, nescimus in una legatione
|
|
ventos quater secundos? sat erat verbo negare quod verbo
|
|
ponitur. remove hanc spem eludendae mendacio civitatis.
|
5
|
quo damno probas tempestatem, quid amisisti? frumentum
|
|
certe totum venit in portum, nec laborasse, tamquam ni-
|
|
mium onustas, naves simulaveris; duplum adferre poterant.
|
|
non vexata armamenta turbatosque funes aut scissos ve-
|
|
lorum sinus quereris; classis statim exiit et, quod magnum
|
10
|
integrae signum est, cito redit. porro tempestas in unum
|
|
agebat angulum? nihil potuerunt obliquata vela deflectere?
|
|
non potes ultra procedere; citra applica. effuge raptores,
|
|
effuge non dimissuros. si aliud fieri non potest, cum tem-
|
|
pestate decide, naufragio in desertum litus inpinge. quid
|
15
|
devitata procella prodest, quid subducta nubium minis clas-
|
|
sis? in portu naufragium fecimus et frumentum ad ancoras
|
|
perdidimus.
|
|
'Ego vero,' inquit, 'attuli, et quidem duplum.' o nos feli-
|
|
ces! rumpamus saturitate praecordia, pascamur in praeteri-
|
20
|
tum et famem cruditate pensemus! frumentum attulisti?
|
|
quid, quod medicina mortuorum sera est? quid, quod nemo
|
|
aquas infundet in cinerem? quid, quod extincto populo
|
|
etiam novendialis tarde venit? quid, quod iam ego frumen-
|
|
tum non desidero? naufrago tabulam abstulisti, mortuo ad-
|
25
|
plicas navem. duplum est? infunde in sepulcra et admetire
|
|
tumulis! ibi sunt, qui mandaverunt. quid aliud effecisti ad-
|
|
ferendo frumentum, quam ut nos, quod adhuc fecimus,
|
|
paeniteret? nunc me magis pudet, nunc cibos meos
|
|
obiurgo; potui heri non comedisse. o nefas, in quo me sce-
|
24.1
|
lere commeatus deprehendit! sicine paria fecimus: adhuc
|
|
nihil habuimus, sed nunc licet reponamus? quis autem um-
|
|
quam pensabit necessaria supervacuis? duplum attulisti,
|
|
sed illis, qui perierunt, nihil, sed non possumus iam non
|
5
|
fecisse quod fecimus, sed plerumque sera pro nullis sunt, et
|
|
temporum ista momentis aut pretiosa fiunt aut vilia. vis
|
|
scire, quantum inter hoc tempus et illud intersit? tempta
|
|
igitur forum tuum; totum hoc non potes dimidio vendere.
|
|
Superest adhuc unum patrocinium, in quo spes omnis
|
10
|
profligatae causae consistat: 'ad diem veni.' †stare hoc
|
|
certe†, iudices, nam ferri non potest, exundat altius dolor.
|
|
pudorem publicum quamvis proiectum et iam olim sepul-
|
|
tum hucusque protrahis? cur non expectavimus, cur famem
|
|
non ad constitutum distulimus, cur ad tantum nefas accessi-
|
15
|
mus? in hac lance publica causa, iudices, pendet: aut iste
|
|
tarde fecit aut nos cito. hoc videlicet exspectasti, et, ne
|
|
captiosum esset officio tuo maturius redisse, ex industria
|
|
tempus trivisti. non tempestas in causa fuit, non vis ulla
|
|
vicinae civitatis; una ratione moratus es: nondum erat tem-
|
20
|
pus. adeone nobis miseriae publicae exciderunt, adeo in-
|
|
sperato frumento obstipuimus, ut haec audienda sint? ulti-
|
|
mum omnis memoriae reum una vox innocentem facit? po-
|
|
pulatorem eversoremque civitatis nisi ad supremum dam-
|
|
nabo, absolvatur; publicus reus redit.
|
25
|
'Illum,' respondet, 'diem dedimus.' tu tamen, si interpel-
|
25.1
|
latus tempestatibus serius venisses, excusares mare et ambi-
|
|
guos flatus, et tibi bonam causam habere videreris, cum
|
|
diceres: 'ante non potui.' et nos hoc cogitavimus, his casibus
|
|
ampliavimus tempus. nos illum tibi diem dedimus, sed quid
|
5
|
attinet? citius emisti, quam speravimus, supra votum no-
|
|
strum navigasti; ad proximum litus mature classis adplicata
|
|
est. ego tibi possum satis irasci? felicitatem nostram perdi-
|
|
disti. ergo, quantum in te, tempus consumptum est, dies
|
|
excessit; peius pati nihil possumus, sed pessima diu pati-
|
10
|
mur. inputas nobis propitios ventos et secundum mare et
|
|
civitatis opulentae liberalitatem, quae tantum frumenti
|
|
vendidit, quantum duobus populis satis esset. quantumlibet
|
|
velocitate tua glorieris, computa, si placet, quando primum
|
|
conterminos portus onusta classe deprehenderis; quam
|
15
|
tarde a vicina civitate venisti!
|
|
At etiam, si dis placet, animo defenditur et quam causam
|
|
vexandae civitatis habuerit, quaerit. istud ego interrogare
|
|
debueram. non ubique, iudices, morandum est: alioquin, si
|
|
quid requirere vellem, multa occurrissent. solent enim ne-
|
20
|
gotiatores praeter haec aperta pretia privatum aliquid ac
|
|
proprium stipulari, utique cum alienam rem vendunt. pot-
|
|
est fieri, ut primo lucrari voluerit pretium, serius deinde
|
|
subvenerit reddendae rationis dicendaeque causae cogi-
|
|
tatio. veniit fortasse frumentum lucro, redemptum est pa-
|
25
|
trocinio. potest fieri, ut aliquam gratiam speraverit a civi-
|
|
tate servata; occulta quaedam in civitate sua odia, quae
|
|
plerumque ex inanibus causis oboriuntur, habuerit. multa
|
26.1
|
succurrunt, sed, si qua est, iudices, dicenti fides, ego nihil
|
|
invidiosius reputo, quam quod civitatem suam sine causa
|
|
perdidit.
|
|
Quaecumque ratio, quodcumque propositum fuit, audi
|
5
|
quae passi sumus, postquam redire potuisti. transeo tor-
|
|
menta nostrae inopiae, maciem corporis, vulsos terra de-
|
|
strictosque ramis cibos, quod aris altaria non inposuimus,
|
|
quod populus corporibus suis vias stravit, quod mendicus,
|
|
quem rogaret, non habuit. non obiciam tibi famem. o tristis
|
10
|
recordatio, o tormentis omnibus conscientia gravior, rumpe
|
|
ferreum pectus, et ardentia scelera viventisque intus epulas
|
|
excute! luctantur intra viscera animae, et uterum funeribus
|
|
gravidum in os agunt. credibiles fabulas fecimus, felices mi-
|
|
serias, scelera innocentia. omnes quascumque clades fama
|
15
|
vulgavit, solacia hinc petant, hinc audient occisos sine san-
|
|
guine, sepultos sine ignibus <homines hominibus> cibos. si
|
|
quis mentitus est Cyclopas, Laestrygonas, Sphingas aut in-
|
|
guinibus virginis latratum Siciliae litus et quaecumque mi-
|
|
ser didici domi committens, [quaere] hinc argumentum,
|
20
|
hinc fidem accipiant. quaedam plane falsa sunt: sol in ortus
|
|
non occidit, nec ad humanorum viscerum epulas diem ver-
|
|
tit. vidit nos funeribus pastos et ad eviscerata corpora inlu-
|
|
xit. publice monstra commissa sunt, et inexpiabile nefas
|
|
uno ore civitas fecit. poenis nostris iam ne fames quidem
|
25
|
satis est. hoc non immanes ferae faciunt, et quamvis sensu
|
|
careant muta animalia, pleraque tamen innocentibus cibis
|
|
vescuntur, utique quae mansuerunt inter homines. etiam si
|
|
qua alienis membris inprimunt dentem, mutuo tamen la-
|
27.1
|
niatu abstinent, nec est ulla supra terras adeo rabiosa belua,
|
|
cui non imago sua sancta sit. nos, quibus divina providentia
|
|
mitiores cibos concessit, quibus sociare populos, mutuo
|
|
gaudere comitatu, sidera oculis animisque cernere datum
|
5
|
est, busta nos fecimus: nigros sanie dentes pallidis cadaveri-
|
|
bus inpressimus, et inter horrorem ac famem restrictis la-
|
|
bris morsa abrupimus. cadavera rogis devoluta sunt, et ad
|
|
funera tamquam ad naves concurrimus. deficit aliquis ex-
|
|
tremo iam spiritu pendens; tamen durat, quia prius mori-
|
10
|
turum alterum putat. invicem expectant, et, si spei figura-
|
|
tione tardius cadit, morsibus pugna<n>t. non in omnibus
|
|
mortes expectantur: pater liberos esurit, et oppressa de-
|
|
cimo mense mater sibi parit: redit in uterum laceratus in-
|
|
fans. cludunt domos, ne quis funus eripiat; solae sunt divi-
|
15
|
tiae mortium. velut infaustae aves supra expirantes stamus.
|
|
secreta miseri petunt, in solitudinem fugiunt, et, ubi nulla
|
|
spes vitae superest, mortis suas abscondunt; iam morituri
|
|
ad feras confugiunt!
|
|
Dehisce, terra, et hanc noxiam civitatem, si hoc saltem
|
28.1
|
fas est, haustu aliquo ad inferos conde. caelestes auras con-
|
|
taminato spiritu polluimus, et sideribus ac diei graves invi-
|
|
diam saeculo facimus. nullas iam spero fruges, propitios
|
|
deos non mereor. quomodo me a scelere meo divellerem, in
|
5
|
quas ultimas terras, quae inhospitalia maria conderem?
|
|
†meum sine conscientia†: urunt animum intus scelerum
|
|
faces, et, quotiens facta reputavi, flagella mentis sonant.
|
|
ultrices video furias, et in quamcumque me partem con-
|
|
verti, occurrunt umbrae meorum. habitat nescio quae in
|
10
|
pectore meo poena, et, ne morte saltem hos metus effu-
|
|
giam, occupant gravia apud inferos supplicia, volucris rota
|
|
et fugacibus cibis elusus senex. adeo ne apud inferos qui-
|
|
dem ulla poena est fame maior. et ille haec patitur, qui
|
|
hominem apposuit epulandum. nobis imminet saxum, nobis
|
15
|
stridunt ferreae turres, nostris causis urna iam stetit, nobis
|
|
vivax ipsum crescit iecur, quia illic quoque viscera tantum
|
|
aves laniant. excipiunt nos in proximo litore inhumatae
|
|
nostrorum animae. miserum me, verane haec sunt, an mens
|
|
aspicit? laceros video manes et truncas partibus suis um-
|
20
|
bras. quid hoc est? non de sepulcris insurgunt, non aliquo
|
|
terrarum haustu procedunt umbrae nostrorum; de populo
|
|
exeunt. illuc ite, illi taedas intendite, illum anguibus petite
|
|
et tam longae morae exigite rationem. vobis dicat: 'duplum
|
|
attuli', vobis dicat: 'ad diem veni'. ego, si huius poenam
|
25
|
videro, possum reddere rationem, quod vixi.
|
|