Odii potio I
|
|
Meretrix amatori suo pauperi dedit odii potionem. adole-
|
14.pr.1
|
scens desiit amare. accusat illam veneficii.
|
|
Sentio, iudices, hanc quoque calamitatibus meis accessisse
|
1.1
|
novitatem, ut vobis nondum videar odisse, nec me praeterit
|
|
plurimum perire de nocentissimae potionis invidia, dum me
|
|
putatis adhuc inpatientia priore miserum. quaeso tamen vel
|
|
hinc totam delati sceleris probationem gravitas vestra pro-
|
5
|
spiciat, quod dolori meo querelaeque non creditur; nec
|
|
amo, qui accusare possum, nec odi, qui amare mallem. quid
|
|
est aliud quod bibi quam venenum?
|
|
Licet igitur nocentissima feminarum rideat quod accuso,
|
|
et in manifestissimi sceleris confessione per ludibrium ma-
|
10
|
lorum evadere temptet meorum, sed quod hodie me tor-
|
|
quet ac lacerat, quod a taeterrimae mulieris caritate dis-
|
|
cessi, sed quod remedii mei patior dolorem,—fidem iusti-
|
|
tiae, fidem severitatis humanae!—ne meretrici prosit, vel
|
|
quod praevaricatione videor explicatus! pro me forsitan
|
15
|
fuerit, ut amare desinerem; contra me inventum est, ut invi-
|
|
tus odissem.
|
|
Hoc primum itaque, iudices, a clementia publica peto,
|
2.1
|
ne, quod videtis tristem habitu dirumque conspectu, verbis
|
|
asperum, contentione terribilem, mores putetis. haec est
|
|
illa sanitas mea, hoc odium, in hanc corporis mentisque
|
|
dierum noctiumque feritatem ille modo laetus, ille, si credi-
|
5
|
tis, nimium remissus amator excandui. miseremini, iudices,
|
|
ne vobis venefica sic imponat, tamquam hoc mei caritate
|
|
commenta sit; suum animum, suum tantum secuta fasti-
|
|
dium est. odii potionem contra se nemo dabit homini, nisi
|
|
quem oderit.
|
10
|
Quaeso itaque obtestorque vos, sanctissimi viri, ut cala-
|
|
mitatis meae penitus velitis aestimare mensuram: perdidi
|
|
infelix, quod quandoque potui amare desinere, patior ne-
|
|
cessitatem rei, quam †breviter utique noluissem. excogi-
|
|
tatur contra animum futuramque rationem, ne, quod relin-
|
15
|
queretur, meus esset adfectus. iterum cum meretrice com-
|
|
positus sum, rursus in se cogitationes meas, rursus retorsit
|
|
oculos, et hominem, quem ab incommoda caritate vel satie-
|
|
tas vel aetas vel fortunae suae fuit dimissura condicio, ad
|
|
perpetuam inpatientiam viribus nimiae diversitatis inplicuit.
|
20
|
hoc solum insanabile genus <a>moris est, ut odisse cogaris.
|
|
Festina<s> ad complorationem praesentis doloris, anime,
|
|
festinas, et te a prioribus malis recens abducit indignitas;
|
|
altius gemitus, altius querela repetenda est: cum meretricis
|
|
sit, quod amator odi, cuius putatis esse, quod pauper
|
25
|
adamavi?
|
|
Non quidem ego, iudices, ex illis umquam fui, quibus
|
|
nobiles opes, adfluentes indulsit fortuna divitias, quorum
|
|
felicitas capere possit in amore luxuriam. habui tamen,
|
|
unde ad vitae necessitates concessa gaudia parca mediocri-
|
30
|
tate sufficerent. ideoque meretrice tantum, et, quae certis-
|
3.1
|
sima est in voluptate frugalitas, una fui semper eademque
|
|
contentus. at ista seria, gravis, quae nunc amari recusat, o
|
|
quam voluit amari! quibus artibus, qua calliditate miseram
|
|
simplicitatem meam sollicitavit primum, deinde tenuit, do-
|
5
|
nec quantulamcumque substantiam in huius sinus credulus
|
|
iam iamque securus amator egererem! iam frustra captavit
|
|
videri miserari condicionem, in quam nos ipsa detraxit. bre-
|
|
viter totum nocentissimae mulieris accipite facinus: paupe-
|
|
rem me fecit, deinde ferre non potuit.
|
10
|
Sive enim, iudices, †pro communium† quae ad corrum-
|
|
pendas expugnandasque mentes excogitant ingenia mere-
|
|
tricum, placuit experimentum, et in me temptatum est,
|
|
quantum quis amare, quantum quis posset odisse, seu mu-
|
|
lier omnibus exposita mortalibus vanitatem fastidio mei de-
|
15
|
spectuque captavit, et fama inde quaesita est, ut a solis
|
|
videretur amari debere divitibus, non eram profecto, qui
|
|
paulo ante; patiebar iam tunc haustus affectus. quod scor-
|
|
torum foribus haerebam, quod, si istis creditis, pallore de-
|
|
formis, macie <notabilis> paupertatem in lupanarium obse-
|
20
|
quia transtuleram, inde veniebant, unde nunc quod excan-
|
|
desco, quod fremo. numquam hoc tantum meretrix scit,
|
4.1
|
quemadmodum non ametur.
|
|
Quod negari igitur, iudices, non potest, virus homine fir-
|
|
mius, mente constantius, quod inmodico ardoris aestu et
|
|
exundante inpatientia possit etiam recusantis animi dolo-
|
5
|
rem conpescere, diris utique carminibus et feralium preca-
|
|
tionum terrore permixtum, lenitate vultus et blanda porri-
|
|
gentis dissimulatione protectum iam perustis, iam laboran-
|
|
tibus visceribus infudit et hominem solaciis potius ac mol-
|
|
lium remediorum ratione tractandum exasperavit ira, do-
|
10
|
lore concussit, magnaque miserum commutatione renova-
|
|
vit. an fecerit, iudices, ut amare desinerem, vos aestimabi-
|
|
tis; fecit, ut amare mallem. explicitum me putatis et ab
|
|
incommodo hilariorem dimissum? nunc, nunc me fateor
|
|
debere sanari. habet aliquod solacium, quisquis in amore
|
15
|
miser est, levior calamitas, cui blanditur aliquid de volup-
|
|
tate laetitia. nunc infelix uror ac laceror, nunc retinere
|
|
mentem, nunc regere non possum. crudelius est odisse me-
|
|
retricem.
|
|
Veneficii ago. seposita paulisper, iudices, noxiae potionis
|
5.1
|
invidia, nonne vobis videtur implere sceleris fidem, quod
|
|
abstulit fidem condicio personae? veneficium, iudices, tota
|
|
vita meretricis est. parum se lenociniis, parum putant agere
|
|
mendaciis, et, cum omnis ad expugnandas mentes cura con-
|
5
|
lata sit, <non> sufficit tamen, ut de sui caritate corpori cre-
|
|
dant: in hoc noctium dierumque sollicitudo consumitur,
|
|
quemadmodum de libidinibus fiat adfectus, qua ratione
|
|
transcurrentia cotidie desideria teneantur, ne cui prosit of-
|
|
fensa, ne quem explicet pudor, ne quem satietas aliquando
|
10
|
dimittat. en quam putetis ignorare, quibus vinciantur oculi,
|
|
quae per incommoda desideria flagrantes mentes corrum-
|
|
pa<n>t primum, deinde consuma<n>t, cum sciat, quibus
|
|
oscula, quibus artissimi rumpantur amplexus, quae pro lae-
|
|
titia dolorem, pro blanditiis gaudiisque tristitiam praecipiti
|
15
|
velocitate substituant. infinitum est, quantum ex hoc medi-
|
|
camento deprehendi possit notitia peiorum; . . . nemo scit
|
|
tantum remedium.
|
|
Temptat, iudices, mulier inpudentissima sceleris invidiam
|
|
nomine potionis effugere, et venenum negat esse nisi tan-
|
20
|
tum quod occidit. facinus est, iudices, evadere nocentes,
|
|
quia iam facinus vita deplorat. quid refert, animo noceat
|
|
aliquis an membris? eodem scelere porrigitur omne, quod
|
|
non licet, unumquodque ex his, quoi datur, venenum est.
|
|
excusatius mehercule adhuc pro sexu tuo, pro condicione,
|
6.1
|
mulier, esset, ut illa nosses gratia tui, desideriumque posses
|
|
ingerere nolentibus; excogitasti, per quod maritos a con-
|
|
iugum caritate diducas, per quod iuvenum mentes abiungas
|
|
ab aliis fortasse meretricibus. odii medicamentum num-
|
5
|
quam ideo tantum meretrix habuit, ut illo contra se ute-
|
|
retur.
|
|
Me quidem, iudices, si quis interroget, in comparatione
|
|
veneficii, de quo queror, minus odisse debeas, quod occidit,
|
|
et si qua ex ipsis quoque mortiferis mitiora sunt, quae sta-
|
10
|
tim tota velocitate grassantur, et dolorem inter exitum vi-
|
|
tamque non detinent, ita crudelius quod sic ordinatur, ut
|
|
corporis parcat invidiae et sit tantum animi venenum. quid
|
|
ais? non est noxium virus, nisi quod occidit? quid ergo vo-
|
|
caremus illud, quo lumina sola raperentur, quo pars aliqua
|
15
|
membrorum debilitate languesceret? tu te veneficam negas,
|
|
quae potes potione facere, quantum offensae, quantum ira,
|
|
quantum dolor? amabit, cui permiseris, execrabitur ille,
|
|
quem iusseris; accipient a te desideria nostra ortum, finem,
|
|
modum. sane et amor et odium naturales videa<n>tur af-
|
20
|
fectus; veneficium sunt, cum iubentur. quid, quod non pot-
|
|
est non habere vim veneni, quod contra voluntatem homini
|
|
datur? vide[o], cur sibi medicina permittat corporum vitia
|
|
membrorumque morbos infusis medicaminibus expellere,
|
|
et sine animae spiritusque contagione quaecumque extrin-
|
25
|
secus accidunt, potione vincuntur. non potest ullus adfectus
|
7.1
|
sedibus suis per virus expelli nisi totorum concussione vita-
|
|
lium, et, cum anima constet ex sensibus, quaecumque
|
|
auferre temptaveris, illa statim primo haustu †parte priori-
|
|
bus retento† confectoque quod petebatur, reliqua quoque
|
5
|
viribus vicinae tabis expirant. quaedam fortassis. medica-
|
|
mina possunt aliud vocari quam venenum; dare quod non
|
|
licet, non est aliud quam veneficium.
|
|
Quantum, nefanda, de poenis humanis excogitare potu-
|
|
isti! innocentius mehercules fuerat, ut amaret aliquis invi-
|
10
|
tus. potionem excogitasti, qua bella committere, qua se to-
|
|
tum humanum genus posset odisse. potes efficere, ut non
|
|
ament liberos parentes, ut propinquitates, ut fraternitas, ut
|
|
amicitia se collidat. odii potionem nemo accipit, nisi contra
|
|
hominem, quem non debet odisse.
|
15
|
Temptat hoc loco nocentissima feminarum de scelere suo
|
|
facere beneficium: 'meretricem,' inquit, '<ad>amaveras.'
|
|
differo paulisper, iudices, affectus huius excusationem. dii
|
|
deaeque, quantum in hoc contumeliae est, quod sibi <ma-
|
|
le> meretrix videtur adamata! tu tibi cuiusquam adfectus
|
20
|
censoria gravitate pensitabis, tu tibi aestimare permittis,
|
|
quam frequenter aliqui lupanar intret? tu, cui non licet ex-
|
|
cludere debilitates, fastidire sordes, exposita ebrietatibus,
|
|
addicta petulantiae, [et] quaeque novissima vilitas est, noc-
|
|
tibus populoque concessa, mores iuventutis emendas?
|
25
|
aequiore animo feras, ut meretrix velit adamari.
|
|
'Eras,' inquit, 'et pauper.' volo, iudices, sic apud vos pau-
|
8.1
|
lisper agere, tamquam in hoc me adfectu propinqui amici-
|
|
que castigent. non ego alicuius matrimonii corruptor invi-
|
|
gilo, nec efferas cupiditates per inlicitos duco conplexus.
|
|
inventas credo meretrices, ut esset aliquid, quod liceret
|
5
|
amare pauperibus. nullam ego circa corpora ista consistere
|
|
impotentiam puto; diliguntur inmodice sola, quae non li-
|
|
cent. ut in furorem caritas aliqua convalescat, opus est diffi-
|
|
cultatibus. brevis de concessis et statim satietati vicinus ad-
|
|
fectus est. non fovet, non nutrit ardorem concupiscendi, ubi
|
10
|
frui licet, et quaecumque in mentibus circa permissa coales-
|
|
cunt, non sunt desiderii sed voluptatis. hoc ipsum tibi, mu-
|
|
lier, obicio, quod nos in fabulas sermonesque misisti. solus
|
|
debet amare meretricem, quem meretrix oderit. pauperi
|
|
dedit odii potionem; quid illam putatis dedisse divitibus? si
|
15
|
mehercules repente nobis contingerent opes, iterum nos in
|
|
sui caritatem alia potione revocaret, et ista nunc seria, gra-
|
|
vis vellet inpatientia priore retinere. meretrix pauperem
|
|
amatorem propter se tantum non potest pati.
|
|
'Amanti,' inquit, 'dedi.' hoc si remedium est, detur
|
20
|
scienti; prima pars sanitatis est, ut libenter accipiat. quin
|
|
immo cur non potius datur amaturo? quanto melius, quanto
|
|
providentius! et minore bibentis dolore constabit, ut adhuc
|
|
labentem adgrediaris animum, ut coa[du]lescentis ardoris
|
|
impetus in parvis extinguatur elementis: eo tempore das
|
25
|
potionem, quo pariter duos patiar adfectus; aliam inpatien-
|
|
tiam paras, et accipio odium, qui[a] iam amorem ferre non
|
|
possum. non desino, sed esse aliud incipio, nec emendor in
|
|
amore, sed transferor. illa vero sunt remedia, quae fugatis
|
9.1
|
morbis causisque languoris postea non sentiuntur, et ea
|
|
tantum innocenter dabuntur, quae potentiae suae qualitate
|
|
consumpta desinunt, cum profuerunt. tu mihi dedisti quod
|
|
semper exasperaret; perpetua res est odisse sine causa. du-
|
5
|
cam licet uxorem, te tamen odero; in peregrinas expeditio-
|
|
nes patria dimittat, te tamen cogitationes sermonesque re-
|
|
spicient. quid interest, quemadmodum possederis animum
|
|
meum, quemadmodum mihi a te non liceat abire, disce-
|
|
dere? fecisti, ut te ubique persequar, ut meis fortassis mani-
|
10
|
bus invadam, velim dare venenum. qui meretricem odisse
|
|
non desinit, amator est.
|
|
'Sed, infelix, misereris mei.' quid ergo sanitate tam ri-
|
|
gida? paulatim potius ratione conpesce, misceantur consilia
|
|
blanditiis, <se>veritas temperetur. alioquin non est, quod
|
15
|
abigas, quod expellas; exasperant necessitates, et in amore
|
|
contentio semper accendit. adiuvabit te interim libertas
|
|
ipsa, qua fruar, tempus, satietas et fortassis amator alius.
|
|
admoneas condicionis, sed inter oscula, inter amplexus;
|
|
paupertatem non tamquam †exploraris†, sed tamquam mi-
|
20
|
serearis, adlega. quamquam quid opus, inde si non curer, ut
|
|
desinam, si, quantum adfirmas, invitum miseraris ac diligis?
|
|
amatori summum remedium est amari. si tamen necessa-
|
|
riam putas emendationem, quam multa sunt amantium re-
|
|
media citra venenum! exclude, dimitte fastidio, posce quan-
|
25
|
tum non possit praestare paupertas. fac, ut me potius ipse
|
|
castigem, ut erubescam, ut aliquando desperem. is tantum
|
|
in amore sanatur, qui, quod desinit, sibi debet.
|
|
Homo igitur, qui merito indignarer, si hoc tantum fecisset
|
10.1
|
aliquis, ut diligi desinerem, quanto iustius queror, factus
|
|
cum iam sum alius infelix, alia patiens! decipiunt vos rerum
|
|
falluntque nomina: et ille, qui odit, de amore miser est. non
|
|
refert animi, quid nimium velis, et inter sanitatem languo-
|
5
|
remque nihil interest, si utrumque ferre non possis. frustra
|
|
mihi quisquam blanditur remedio, cuius patior tormenta,
|
|
cruciatus; aliud est, ut amare desinas, aliud, ut oderis. re-
|
|
cessisse nunc me tantum putatis ab amore meretricis? abla-
|
|
tus est mihi ille hominis melior adfectus, perdidi miser quic-
|
10
|
quid est, unde gaudium, unde venit vitae tota laetitia. amor
|
|
ille, per quem rerum naturae sacra primordia totiusque
|
|
mundi elementa creverunt, qui tenet haec figitque rixantia
|
|
et de contrariis repugnantibusque seminibus molem perpe-
|
|
tuae societatis animavit, fugatus, eiectus[que]. non habeo
|
15
|
infelix adfectum, quo quandoque possim ducere uxorem,
|
|
amare liberos, appetere amicitias, sperare convictus. quis-
|
|
quis odii medicamentum biberit, unum fortassis oderit, sed
|
|
amare neminem potest. dii immortales, quid ego hausi,
|
|
quale visceribus virus ingestum est? non fuit illud unum
|
20
|
venenum: bibi miser execrationis quicquid totius mortalita-
|
|
tis ira contulerat, quo[d] erat omnium ferarum, omnium
|
|
serpentium congesta rabies. odii medicamentum quid aliud
|
|
est quam assiduus animi labor, perpetua tristitia? en homo
|
|
ab omnibus gaudiis in contubernium doloris adductus!
|
25
|
Fieri non potest, ut virus tam inpotens semel in viscera
|
|
receptum stet in uno[m] tantummodo sensu[m] mandetur-
|
|
que potioni, quousque dominetur. ecce iam, mulier, odi;
|
11.1
|
quid tamen adhuc facere illud in vitalibus putas? paulatim
|
|
se necesse est per totum diffundat animum et, quamvis
|
|
primo statim haustu illud expugnet, in quod datur, brevi
|
|
tempore in nominis sui potentiam omnes reliquos stringit
|
5
|
adfectus. medicamenti, cui tantum contra animum [pri-
|
|
mum] licet, prima fortassis vis erit odium, exitus iste, ut
|
|
venenum sit.
|
|
Respondere, iudices, illis libet, qui me paulo ante dicunt
|
|
in amore fuisse miserabilem. quanto crudeliora, quanto
|
10
|
graviora patior, qui dicor explicitus! modestior, cum ama-
|
|
rem, et quietior; fuerat sane pallor in facie, sed ipsa quoque
|
|
comis, optanda tristitia. inveniebam conloquia merebarque
|
|
sermones; nunc me omnes fugiunt, aversantur, oderunt.
|
|
tum frequenter a lupanari deducebat pudor, abigebat oc-
|
15
|
cursus; nunc publice detinet quod queror, adsisto, convi-
|
|
cior. pro miseranda condicio! rideor ubique, narror, osten-
|
12.1
|
dor, ego sum tota civitate meretricis inimicus; si<c> patior
|
|
miser illas lupanarium insultationes, illa †corporarium†
|
|
maledicta, convicia. non possum satis tormentorum expri-
|
|
mere mensuram: odi, nec umquam visus sum magis amasse.
|
5
|
Intellegitis, puto, iudices, hominem, qui tantum ad vos
|
|
detulit animi mentisque cruciatus, et pro vita queri; sic pa-
|
|
tior infelix quicquid est, per quod paulatim proficitur ad
|
|
mortem; assidue mecum rixatur adfectus, et brevi necesse
|
|
est consumar, quo cotidie vincor. quae putatis esse tor-
|
10
|
menta, quem dolorem, cum mens vetatur oculos sequi, cum
|
|
a luminibus suis animus abducitur? odio, quod non proficit,
|
|
hoc superest, ut occidat. me infelicem, si venenum istud
|
|
non habet mortem, si mihi inter hos dolores longior vita
|
|
ducenda est! quas ego post hoc animi vices, quae tormenta
|
15
|
prospicio? si meretricis impotentiae omnia licent, hoc erit
|
|
remedium, ut amare rursus incipiam.
|
|