Odii potio I
Meretrix amatori suo pauperi dedit odii potionem. adole- 14.pr.1
scens desiit amare. accusat illam veneficii.
Sentio, iudices, hanc quoque calamitatibus meis accessisse 1.1
novitatem, ut vobis nondum videar odisse, nec me praeterit
plurimum perire de nocentissimae potionis invidia, dum me
putatis adhuc inpatientia priore miserum. quaeso tamen vel
hinc totam delati sceleris probationem gravitas vestra pro- 5
spiciat, quod dolori meo querelaeque non creditur; nec
amo, qui accusare possum, nec odi, qui amare mallem. quid
est aliud quod bibi quam venenum?
  Licet igitur nocentissima feminarum rideat quod accuso,
et in manifestissimi sceleris confessione per ludibrium ma- 10
lorum evadere temptet meorum, sed quod hodie me tor-
quet ac lacerat, quod a taeterrimae mulieris caritate dis-
cessi, sed quod remedii mei patior dolorem,—fidem iusti-
tiae, fidem severitatis humanae!—ne meretrici prosit, vel
quod praevaricatione videor explicatus! pro me forsitan 15
fuerit, ut amare desinerem; contra me inventum est, ut invi-
tus odissem.
  Hoc primum itaque, iudices, a clementia publica peto, 2.1
ne, quod videtis tristem habitu dirumque conspectu, verbis
asperum, contentione terribilem, mores putetis. haec est
illa sanitas mea, hoc odium, in hanc corporis mentisque
dierum noctiumque feritatem ille modo laetus, ille, si credi- 5
tis, nimium remissus amator excandui. miseremini, iudices,
ne vobis venefica sic imponat, tamquam hoc mei caritate
commenta sit; suum animum, suum tantum secuta fasti-
dium est. odii potionem contra se nemo dabit homini, nisi
quem oderit. 10
  Quaeso itaque obtestorque vos, sanctissimi viri, ut cala-
mitatis meae penitus velitis aestimare mensuram: perdidi
infelix, quod quandoque potui amare desinere, patior ne-
cessitatem rei, quam †breviter utique noluissem. excogi-
tatur contra animum futuramque rationem, ne, quod relin- 15
queretur, meus esset adfectus. iterum cum meretrice com-
positus sum, rursus in se cogitationes meas, rursus retorsit
oculos, et hominem, quem ab incommoda caritate vel satie-
tas vel aetas vel fortunae suae fuit dimissura condicio, ad
perpetuam inpatientiam viribus nimiae diversitatis inplicuit. 20
hoc solum insanabile genus <a>moris est, ut odisse cogaris.
  Festina<s> ad complorationem praesentis doloris, anime,
festinas, et te a prioribus malis recens abducit indignitas;
altius gemitus, altius querela repetenda est: cum meretricis
sit, quod amator odi, cuius putatis esse, quod pauper 25
adamavi?
  Non quidem ego, iudices, ex illis umquam fui, quibus
nobiles opes, adfluentes indulsit fortuna divitias, quorum
felicitas capere possit in amore luxuriam. habui tamen,
unde ad vitae necessitates concessa gaudia parca mediocri- 30
tate sufficerent. ideoque meretrice tantum, et, quae certis- 3.1
sima est in voluptate frugalitas, una fui semper eademque
contentus. at ista seria, gravis, quae nunc amari recusat, o
quam voluit amari! quibus artibus, qua calliditate miseram
simplicitatem meam sollicitavit primum, deinde tenuit, do- 5
nec quantulamcumque substantiam in huius sinus credulus
iam iamque securus amator egererem! iam frustra captavit
videri miserari condicionem, in quam nos ipsa detraxit. bre-
viter totum nocentissimae mulieris accipite facinus: paupe-
rem me fecit, deinde ferre non potuit. 10
  Sive enim, iudices, †pro communium† quae ad corrum-
pendas expugnandasque mentes excogitant ingenia mere-
tricum, placuit experimentum, et in me temptatum est,
quantum quis amare, quantum quis posset odisse, seu mu-
lier omnibus exposita mortalibus vanitatem fastidio mei de- 15
spectuque captavit, et fama inde quaesita est, ut a solis
videretur amari debere divitibus, non eram profecto, qui
paulo ante; patiebar iam tunc haustus affectus. quod scor-
torum foribus haerebam, quod, si istis creditis, pallore de-
formis, macie <notabilis> paupertatem in lupanarium obse- 20
quia transtuleram, inde veniebant, unde nunc quod excan-
desco, quod fremo. numquam hoc tantum meretrix scit, 4.1
quemadmodum non ametur.
  Quod negari igitur, iudices, non potest, virus homine fir-
mius, mente constantius, quod inmodico ardoris aestu et
exundante inpatientia possit etiam recusantis animi dolo- 5
rem conpescere, diris utique carminibus et feralium preca-
tionum terrore permixtum, lenitate vultus et blanda porri-
gentis dissimulatione protectum iam perustis, iam laboran-
tibus visceribus infudit et hominem solaciis potius ac mol-
lium remediorum ratione tractandum exasperavit ira, do- 10
lore concussit, magnaque miserum commutatione renova-
vit. an fecerit, iudices, ut amare desinerem, vos aestimabi-
tis; fecit, ut amare mallem. explicitum me putatis et ab
incommodo hilariorem dimissum? nunc, nunc me fateor
debere sanari. habet aliquod solacium, quisquis in amore 15
miser est, levior calamitas, cui blanditur aliquid de volup-
tate laetitia. nunc infelix uror ac laceror, nunc retinere
mentem, nunc regere non possum. crudelius est odisse me-
retricem.
  Veneficii ago. seposita paulisper, iudices, noxiae potionis 5.1
invidia, nonne vobis videtur implere sceleris fidem, quod
abstulit fidem condicio personae? veneficium, iudices, tota
vita meretricis est. parum se lenociniis, parum putant agere
mendaciis, et, cum omnis ad expugnandas mentes cura con- 5
lata sit, <non> sufficit tamen, ut de sui caritate corpori cre-
dant: in hoc noctium dierumque sollicitudo consumitur,
quemadmodum de libidinibus fiat adfectus, qua ratione
transcurrentia cotidie desideria teneantur, ne cui prosit of-
fensa, ne quem explicet pudor, ne quem satietas aliquando 10
dimittat. en quam putetis ignorare, quibus vinciantur oculi,
quae per incommoda desideria flagrantes mentes corrum-
pa<n>t primum, deinde consuma<n>t, cum sciat, quibus
oscula, quibus artissimi rumpantur amplexus, quae pro lae-
titia dolorem, pro blanditiis gaudiisque tristitiam praecipiti 15
velocitate substituant. infinitum est, quantum ex hoc medi-
camento deprehendi possit notitia peiorum; . . . nemo scit
tantum remedium.
  Temptat, iudices, mulier inpudentissima sceleris invidiam
nomine potionis effugere, et venenum negat esse nisi tan- 20
tum quod occidit. facinus est, iudices, evadere nocentes,
quia iam facinus vita deplorat. quid refert, animo noceat
aliquis an membris? eodem scelere porrigitur omne, quod
non licet, unumquodque ex his, quoi datur, venenum est.
excusatius mehercule adhuc pro sexu tuo, pro condicione, 6.1
mulier, esset, ut illa nosses gratia tui, desideriumque posses
ingerere nolentibus; excogitasti, per quod maritos a con-
iugum caritate diducas, per quod iuvenum mentes abiungas
ab aliis fortasse meretricibus. odii medicamentum num- 5
quam ideo tantum meretrix habuit, ut illo contra se ute-
retur.
  Me quidem, iudices, si quis interroget, in comparatione
veneficii, de quo queror, minus odisse debeas, quod occidit,
et si qua ex ipsis quoque mortiferis mitiora sunt, quae sta- 10
tim tota velocitate grassantur, et dolorem inter exitum vi-
tamque non detinent, ita crudelius quod sic ordinatur, ut
corporis parcat invidiae et sit tantum animi venenum. quid
ais? non est noxium virus, nisi quod occidit? quid ergo vo-
caremus illud, quo lumina sola raperentur, quo pars aliqua 15
membrorum debilitate languesceret? tu te veneficam negas,
quae potes potione facere, quantum offensae, quantum ira,
quantum dolor? amabit, cui permiseris, execrabitur ille,
quem iusseris; accipient a te desideria nostra ortum, finem,
modum. sane et amor et odium naturales videa<n>tur af- 20
fectus; veneficium sunt, cum iubentur. quid, quod non pot-
est non habere vim veneni, quod contra voluntatem homini
datur? vide[o], cur sibi medicina permittat corporum vitia
membrorumque morbos infusis medicaminibus expellere,
et sine animae spiritusque contagione quaecumque extrin- 25
secus accidunt, potione vincuntur. non potest ullus adfectus 7.1
sedibus suis per virus expelli nisi totorum concussione vita-
lium, et, cum anima constet ex sensibus, quaecumque
auferre temptaveris, illa statim primo haustu †parte priori-
bus retento† confectoque quod petebatur, reliqua quoque 5
viribus vicinae tabis expirant. quaedam fortassis. medica-
mina possunt aliud vocari quam venenum; dare quod non
licet, non est aliud quam veneficium.
  Quantum, nefanda, de poenis humanis excogitare potu-
isti! innocentius mehercules fuerat, ut amaret aliquis invi- 10
tus. potionem excogitasti, qua bella committere, qua se to-
tum humanum genus posset odisse. potes efficere, ut non
ament liberos parentes, ut propinquitates, ut fraternitas, ut
amicitia se collidat. odii potionem nemo accipit, nisi contra
hominem, quem non debet odisse. 15
  Temptat hoc loco nocentissima feminarum de scelere suo
facere beneficium: 'meretricem,' inquit, '<ad>amaveras.'
differo paulisper, iudices, affectus huius excusationem. dii
deaeque, quantum in hoc contumeliae est, quod sibi <ma-
le> meretrix videtur adamata! tu tibi cuiusquam adfectus 20
censoria gravitate pensitabis, tu tibi aestimare permittis,
quam frequenter aliqui lupanar intret? tu, cui non licet ex-
cludere debilitates, fastidire sordes, exposita ebrietatibus,
addicta petulantiae, [et] quaeque novissima vilitas est, noc-
tibus populoque concessa, mores iuventutis emendas? 25
aequiore animo feras, ut meretrix velit adamari.
  'Eras,' inquit, 'et pauper.' volo, iudices, sic apud vos pau- 8.1
lisper agere, tamquam in hoc me adfectu propinqui amici-
que castigent. non ego alicuius matrimonii corruptor invi-
gilo, nec efferas cupiditates per inlicitos duco conplexus.
inventas credo meretrices, ut esset aliquid, quod liceret 5
amare pauperibus. nullam ego circa corpora ista consistere
impotentiam puto; diliguntur inmodice sola, quae non li-
cent. ut in furorem caritas aliqua convalescat, opus est diffi-
cultatibus. brevis de concessis et statim satietati vicinus ad-
fectus est. non fovet, non nutrit ardorem concupiscendi, ubi 10
frui licet, et quaecumque in mentibus circa permissa coales-
cunt, non sunt desiderii sed voluptatis. hoc ipsum tibi, mu-
lier, obicio, quod nos in fabulas sermonesque misisti. solus
debet amare meretricem, quem meretrix oderit. pauperi
dedit odii potionem; quid illam putatis dedisse divitibus? si 15
mehercules repente nobis contingerent opes, iterum nos in
sui caritatem alia potione revocaret, et ista nunc seria, gra-
vis vellet inpatientia priore retinere. meretrix pauperem
amatorem propter se tantum non potest pati.
  'Amanti,' inquit, 'dedi.' hoc si remedium est, detur 20
scienti; prima pars sanitatis est, ut libenter accipiat. quin
immo cur non potius datur amaturo? quanto melius, quanto
providentius! et minore bibentis dolore constabit, ut adhuc
labentem adgrediaris animum, ut coa[du]lescentis ardoris
impetus in parvis extinguatur elementis: eo tempore das 25
potionem, quo pariter duos patiar adfectus; aliam inpatien-
tiam paras, et accipio odium, qui[a] iam amorem ferre non
possum. non desino, sed esse aliud incipio, nec emendor in
amore, sed transferor. illa vero sunt remedia, quae fugatis 9.1
morbis causisque languoris postea non sentiuntur, et ea
tantum innocenter dabuntur, quae potentiae suae qualitate
consumpta desinunt, cum profuerunt. tu mihi dedisti quod
semper exasperaret; perpetua res est odisse sine causa. du- 5
cam licet uxorem, te tamen odero; in peregrinas expeditio-
nes patria dimittat, te tamen cogitationes sermonesque re-
spicient. quid interest, quemadmodum possederis animum
meum, quemadmodum mihi a te non liceat abire, disce-
dere? fecisti, ut te ubique persequar, ut meis fortassis mani- 10
bus invadam, velim dare venenum. qui meretricem odisse
non desinit, amator est.
  'Sed, infelix, misereris mei.' quid ergo sanitate tam ri-
gida? paulatim potius ratione conpesce, misceantur consilia
blanditiis, <se>veritas temperetur. alioquin non est, quod 15
abigas, quod expellas; exasperant necessitates, et in amore
contentio semper accendit. adiuvabit te interim libertas
ipsa, qua fruar, tempus, satietas et fortassis amator alius.
admoneas condicionis, sed inter oscula, inter amplexus;
paupertatem non tamquam †exploraris†, sed tamquam mi- 20
serearis, adlega. quamquam quid opus, inde si non curer, ut
desinam, si, quantum adfirmas, invitum miseraris ac diligis?
amatori summum remedium est amari. si tamen necessa-
riam putas emendationem, quam multa sunt amantium re-
media citra venenum! exclude, dimitte fastidio, posce quan- 25
tum non possit praestare paupertas. fac, ut me potius ipse
castigem, ut erubescam, ut aliquando desperem. is tantum
in amore sanatur, qui, quod desinit, sibi debet.
  Homo igitur, qui merito indignarer, si hoc tantum fecisset 10.1
aliquis, ut diligi desinerem, quanto iustius queror, factus
cum iam sum alius infelix, alia patiens! decipiunt vos rerum
falluntque nomina: et ille, qui odit, de amore miser est. non
refert animi, quid nimium velis, et inter sanitatem languo- 5
remque nihil interest, si utrumque ferre non possis. frustra
mihi quisquam blanditur remedio, cuius patior tormenta,
cruciatus; aliud est, ut amare desinas, aliud, ut oderis. re-
cessisse nunc me tantum putatis ab amore meretricis? abla-
tus est mihi ille hominis melior adfectus, perdidi miser quic- 10
quid est, unde gaudium, unde venit vitae tota laetitia. amor
ille, per quem rerum naturae sacra primordia totiusque
mundi elementa creverunt, qui tenet haec figitque rixantia
et de contrariis repugnantibusque seminibus molem perpe-
tuae societatis animavit, fugatus, eiectus[que]. non habeo 15
infelix adfectum, quo quandoque possim ducere uxorem,
amare liberos, appetere amicitias, sperare convictus. quis-
quis odii medicamentum biberit, unum fortassis oderit, sed
amare neminem potest. dii immortales, quid ego hausi,
quale visceribus virus ingestum est? non fuit illud unum 20
venenum: bibi miser execrationis quicquid totius mortalita-
tis ira contulerat, quo[d] erat omnium ferarum, omnium
serpentium congesta rabies. odii medicamentum quid aliud
est quam assiduus animi labor, perpetua tristitia? en homo
ab omnibus gaudiis in contubernium doloris adductus! 25
  Fieri non potest, ut virus tam inpotens semel in viscera
receptum stet in uno[m] tantummodo sensu[m] mandetur-
que potioni, quousque dominetur. ecce iam, mulier, odi; 11.1
quid tamen adhuc facere illud in vitalibus putas? paulatim
se necesse est per totum diffundat animum et, quamvis
primo statim haustu illud expugnet, in quod datur, brevi
tempore in nominis sui potentiam omnes reliquos stringit 5
adfectus. medicamenti, cui tantum contra animum [pri-
mum] licet, prima fortassis vis erit odium, exitus iste, ut
venenum sit.
  Respondere, iudices, illis libet, qui me paulo ante dicunt
in amore fuisse miserabilem. quanto crudeliora, quanto 10
graviora patior, qui dicor explicitus! modestior, cum ama-
rem, et quietior; fuerat sane pallor in facie, sed ipsa quoque
comis, optanda tristitia. inveniebam conloquia merebarque
sermones; nunc me omnes fugiunt, aversantur, oderunt.
tum frequenter a lupanari deducebat pudor, abigebat oc- 15
cursus; nunc publice detinet quod queror, adsisto, convi-
cior. pro miseranda condicio! rideor ubique, narror, osten- 12.1
dor, ego sum tota civitate meretricis inimicus; si<c> patior
miser illas lupanarium insultationes, illa †corporarium†
maledicta, convicia. non possum satis tormentorum expri-
mere mensuram: odi, nec umquam visus sum magis amasse. 5
  Intellegitis, puto, iudices, hominem, qui tantum ad vos
detulit animi mentisque cruciatus, et pro vita queri; sic pa-
tior infelix quicquid est, per quod paulatim proficitur ad
mortem; assidue mecum rixatur adfectus, et brevi necesse
est consumar, quo cotidie vincor. quae putatis esse tor- 10
menta, quem dolorem, cum mens vetatur oculos sequi, cum
a luminibus suis animus abducitur? odio, quod non proficit,
hoc superest, ut occidat. me infelicem, si venenum istud
non habet mortem, si mihi inter hos dolores longior vita
ducenda est! quas ego post hoc animi vices, quae tormenta 15
prospicio? si meretricis impotentiae omnia licent, hoc erit
remedium, ut amare rursus incipiam.