Venenum effusum
Filium ter abdicare voluit pater, victus. invenit quodam 17.pr.1
tempore in secreta domus parte medicamentum terentem.
interrogavit, quid esset, cui parasset. ille dixit venenum et
se mori <velle>. iussit pater bibere. ille effudit medicamen-
tum. accusatur a patre parricidii. 5
. . . lassatusque per diversos miserae mentis aestus et eun- 1.1
dem dolorem, dum me ab utroque animi genere semper
quod inpulerit, abducat, et in<ter> pertinaciam desperatio-
nemque neutram mihi liceat perferre patientia, hoc primum
a notissima clementia vestra peto, ne miremini, quod inter 5
tam varia tristissimaque fata consilio diductus sum; nec pro
malis meis quicquam melius invenire potui, quam ut more-
rer, nec pro innocentia, quam ut viverem. novo igitur, iudi-
ces, inauditoque genere discriminis utriusque animi reus
qua satis calamitates meas comploratione, quo deflebo ge- 10
mitu? filium mori volentem paene occidit, quod intervene-
rat pater. vidistis adhuc illa secreti nostri contentione rixan-
tem: quidquid citra suprema, citra exitum est, contumaciam
vocat, tamquam absolutionem aspicit vitam. quis post hoc
quaerat ac dubitet, quo me affectu iusserit virus haurire? 15
qui parricidium vocat, quod non biberim, permissurus fuit,
si bibere voluissem.
  Quaeso itaque, iudices, delationis hodiernae penitus veli-
tis perspicere causas. obicere putatis parricidium patrem?
pro se negat. uritur sine dubio, torquetur; vitam ex hoc 20
tamen non potest ferre, quod mori filium iussit nec coegit,
et scit facinus fuisse in inperio, si innocentia est, quod recu-
savi. suae quod crudelitatis est, vel ab invidia se criminibus
meis defendit, excusat, et, ne vocem illam tamquam perac-
tum facinus oderitis, substituit pro malo patre miserum. hic 2.1
est, iudices, deprehensae impietatis aestus: nemo umquam
volet innocentem filium videri, quem voluerit occidere.
  Illud quoque, iudices, a gravitate publica peto, ne quis
me mori voluisse non credat. contumaciter adhuc, prioris 5
constantiae meae more, defendor; alia est mihi ratio, cum
vici. fortior sum reus quam absolutus, et tunc tantum par
esse non possum calamitatibus meis, cum me constare coe-
pit nihil aliud esse quam miserum. bene, quod rursus voca-
vit in forum, iussit integritatis agere causam! fecit, ut mihi 10
videar perdidisse mortem: si paenitet patrem, quod me bi-
bere iussit venenum, ego ferre non possum, quod effudi.
  Licet igitur inmitissimus senex confundere publicos cone-
tur adfectus querelarum fronte mutata, non sumus novi vo-
bis accusator et reus, nec nos modo pietatis eversae recens 15
adseruit inmanitas; parricidam me olim vocat. ita est enim,
iudices, ita est: iam pridem omnium nefandorum solis no-
minibus accusor; sic mihi illa prima patris maledixit asperi-
tas. hic est ille, quem desinere iam iusseratis, qui semper ad
vos recurrit et vincitur. fallitur, quisquis ullam de moribus 20
senis lassitudinem vel patientiam sperat: patri, qui abdicare
non potuit, minus est filius nocens <reus> quam absolutus.
  O pertinacissimum accusatorum genus, victi parentes! 3.1
dum auctoritatem nominis vestri fortius imperiosis adseritis
adfectibus, et, ne pudorem paenitentiamque fateamini,
contumacia vindicatis errorem, calamitatibus meis accessit,
ut ter absolverer. namque ut erat in supervacuo odio mei 5
senex prima lite deprensus, ferre non potuit, quod reddebar
invito, et, quia a iudicibus non inpetraverat, ut abdicaret,
apud se tenuit, ne desineret hoc velle. credidit tamen ali-
quid profecturum querelarum errore repetito, et speravit,
iuxta contentionem suam ut lassesceret aliquando pro me 10
iusta miseratio. quid facerem igitur, quo verterem iam fati-
gatam innocentiam? nec exire me decebat ex domo, ne
viderer quicquid vos non credideratis, agnoscere, nec ex-
pectare poteram, cum mihi rursus aliam seriem malorum
minaretur, quod me iam coeperat pater contentione, qua 15
vobis irascebatur, odisse. tandem infelix miseritus mei, mi-
seritus patris, cum de praeteritis prospicerem iurgia tam
longa quam vitam, captavi, fateor, hominis †occursum†
quem mihi videbar exasperare praesentia, exorare, dum
morior, et tamquam novissimi ambitus genus excogitavi, ut 20
me in honorem sui reverentiamque pereuntem sic odisse
desineret, quomodo parcere solet ira cedenti. non habet
alium quam mortis exitum filius, qui nec reconciliari potest
nec abdicari.
  Erat in domo nostra locus, in quem secedebam semper 4.1
reus, in quem revertebar absolutus, querelis meis lacrimis-
que iam conscius [in quem se ferant]. in hunc, non tam-
quam custodiae patris inponerem, (nam quid posset inve-
niri, quo non me captantis aliquid deprehendere cura se- 5
queretur?) sed sicut solent, qui mori volunt pudore, non ira,
ab omnibus, quae videbantur avocatura, secessi. nam nec
placuerat exitus genus querulum, tumultuosum aut quod
faceret invidiam. sed quid mihi tecum est, integritatis nimia
simplicitas? non putat se posse deprehendi, quisquis 10
venenum parat ipse poturus. totus oculis animoque conver-
sus haerebam miser in opere moriendi, nec dissimulo, cum
quadam cunctatione, cum mora, sicuti bonae conscientiae
lenta mors, nec praecipiti per suprema trepidatione festi-
nant, quos hoc solum, quod sui miserentur, occidit. abiit per 15
tacitas conquestiones mens in obitus contemplatione posita,
et hausurus potionem, qua renuntiarem rebus humanis, to-
tam apud se reputabat animus innocentiam suam, cum pa-
ter secretum, quod per inpatientiam pereuntis impleveram,
quantum credo, lacrimis meis gemituque perductus, intra- 20
vit. non potest videri, iudices, suspicatus aliquid de parrici-
dio: quid tererem, cui pararem, nesciebat, qui interrogavit.
  Nuntio vobis, sanctissimi viri, nihil a morientibus fingi; 5.1
nihil vita laborante simplicius. ad subitum interventum pa-
tris non tamquam deprehensus obstipui, facinus me tacente
non pallor, non est confessa trepidatio, nec, sicut accidere
nocentibus solet, illa obvia semper errantium patroci- 5
niorum verba variavi, cum me repente interrogatione subita
avocavit, abduxit, quaesivit, quid tererem, cui pararem. sed
ego sine cunctatione, sine tarditate respondi; et me mori
velle eadem veritate et confessus sum venenum esse, quod
terebatur. date, iudices, patrem, qui filium mori nolit et 10
credit; quis habeat, iudices, dicenti fidem? venenum filii,
quod invenerat pater, non ille potius effudit; stetit quin
immo intrepidus, adrogans iuxta orbitatem, quam videbat,
et mihi mortem, quam promiseram, quam minabar, inges-
sit. 'bibe,' inquit. quis post hoc, iudices, expectat, ut conti- 15
nuo paream iubenti? ita demum mihi non est aliud relic-
tum, si patri par<a>vi.
  Audite nunc, dii pariter atque homines, quid post tres 6.1
abdicationes et querelas totiens iudicum gravitate percussas
velut attonitus, amens nuntiet saeculo pater: parricida sae-
vus, parricida crudelis non bibi venenum! hoc est totum
facinus meum: vivo, respondeo, non fugio iudicem, non 5
cedo criminibus. iam non miror, quid sit, circa quod inpa-
tientia deceptae crudelitatis exaestuet: plus quam orbitatis
gaudium <erat>, quod modo perdidit senex: speraverat, ut
occidere me posset meo veneno. sed quatenus invenisse se
putat, quod crederetis, et, <ut> contentionibus subinde 10
damnatis auctoritatem de novo dolore circumdaret, inusi-
tata commentus est, quae sola mihi superest ratio vivendi,
facinus ea simplicitate, ea fide denego, qua confessus sum
de veneno.
  Parricidii agis. abstulisti quidem mihi partem, ut excla- 15
marem hoc loco: 'fieri non potest'. scio, quantum defen-
sioni meae difficultatis adiecerit, quod iam pridem in domo
nostra humanorum pignorum ratio non constat; sed pro-
nuntiatum liquet, utri ex nobis facilior sit inpietas, uter
iuxta alterius languorem, suprema †non fecerit: tu unicum 20
cotidie proturbare conaris e domo, velles inopiam meam,
velles aspicere squalorem. ego osculor illas expellentis ma-
nus, ego abicientis genua teneo, et ad patrem, qui me tam
notabiliter odit, non habeo, cur velim redire, si non amo[r].
  Praevaleret nominis tui fortassis auctoritas, si contentio 7.1
nostra coepisset a veneno. consumpsisti quicquid est, quod
parentes ab omnium scelerum suspicione defendit. non ha-
bet pater, unde parricidium de filio credat, nisi quem posset
occidere. me quidem, pater, et infelicis huius persuasionis 5
simplicitatem si quis interroget, nec a te parricidium fieri
posse credo nisi meo veneno, facinus tamen in omnibus
incredibile pignoribus nullis difficilius quam liberis puto.
vos adhuc in suprema nostra praecipitat auctoritas, qui fi-
lium occidere vocatis plerumque gravitatem, sicut abdica- 10
tionis emendationem, sicut reliqua supplicia nostra rationis
fronte protegitis, cunctosque praerigidae mentis adfectus
vocabulo molliore lenitis. nos nec felices facinus istud pos-
sumus concipere nec miseri. non perveniunt ad nefas istud
nec necessitates, omnis citra desperationem dolor, ira lan- 15
guescit. et quanto, dii deaeque, difficilius, si paretur sine
conscio, sine ministro, totumque facinus et animum filii
poscat et manus! memento, cuius obicias immanitatis hor-
rorem; patrem occidere velle hinc tantum accipit vires, ut
mori possis deprehensus. 20
  'Ut sciatis,' inquit, 'verum esse quod obicio, et abdicare
volui.' non potest, pater, efficere pertinacia querendi genus
probationis. tu, cum dicis 'filius me voluit occidere,' videris
tibi facere prioribus iudicibus invidiam, exclamare: 'vos fa-
ciles, vos misericordes, hunc mihi redditis?' sed iniquissi- 8.1
mum est, ut abdicatio, quae nec in sui valuit effectum, fi-
dem maiori crimini praestet. non sum reus inexplorati pu-
doris, nec ante acta vitae meae sub hodierna primum lite
tractantur. felicior innocentia est citra suspiciones, certior 5
post reatum, et quantum infamiae praestant obiecta dum
nutant, tantundem auctoritatis absoluta restituunt. an scili-
cet superatus est gratia pater, et apud senes et apud paren-
tes auctoritate praevalui? viderint, qui calamitatibus suis sic
blandiuntur, ut sibi adfuisse credant misericordiam, favo- 10
rem; filius a patre delatus numquam poterit superior esse
nisi causa. sane tamen feramus, ut prima abdicatione non
egesseris totum dolorem, multa tibi de criminibus meis
verecundia querendi, multa paternae pietatis abstulerit in-
firmitas; quid non implet repetita delatio? reversus es in 15
forum iam ad iudices iratos. quanto terrore cuncta perculit
pudor ille iam victi et redeuntis in damnatam conluctatio-
nem! acrior semper ex verecundia dolor. sed et iudicum
cura quanto malignior circa redditum reum! quam multis
placet illa de dissimilitudine pronuntiationis auctoritas, et 20
severior videtur diversa sententia!
  Tertia vero abdicatio, dii inmortales, quem adparatum, 9.1
quem movit ambitum! ego miror, quod mihi licuit audiri,
quod me non statim primus querelarum tumultus oppressit.
quid post ista novi, pater, obici potest? inter leges, inter
iura consenui, non habeo in moribus meis, quod non melius 5
iudices sciant. scilicet capit natura rerum, ut futurus parri-
cida non praemiserit notas, nullis ante sit maximi sceleris
inmanitas tumultuata flagitiis, et quandoque culleo, serpen-
tibus expianda feritas sub placida mente primam pertulerit
aetatem? aliud est miserorum genus, quod clementia, quod 10
succurrendi favore dimittitur: absolverunt me qui sciebant
non profuturum mihi, quod non abdicarer.
  Proclames igitur licet: 'subinde detuli, saepe questus
sum, ter abdicare volui!' hoc tamen res ista debet efficere,
ut tibi non oporteat credi, quicquid aliud obieceris. non 15
enim sequitur, pater, ut me tuis criminibus accuses, quod
nocentem tuis moribus probes. filium parricidam non facit
severitas vestra, non saevitia, non terror; ad tam grande
facinus non ira opus est, sed moribus, non dolore, sed
mente. omnes iniuriae levius exasperant, levius offendunt; 20
innocentis fili ultio est mori.
  Quod si manifestum est nihil tunc in moribus meis fuisse, 10.1
quod posset esse suspectum, aestimemus, unde postea tra-
xerim parricidii causas. vos hoc loco libet interrogare, iudi-
ces: quis magis debet innocentiam amare? vici patrem,
omni nunc sollicitudine, omni labore custodiam illam gra- 5
tiam, illum ambitum meum, quo remuneror advocatos, quo
persolvo iudicibus, illud propter quod audeo domum re-
verti, propter quod non timeo casus, non subita pro patre,
non maligna fata. fidem non capit, ut me tres absolutiones
et innocentem probaverint et effecerint parricidam. 10
  Praeterea, pater, quam infirmum me, quam trepidum
reddit ipsa victoria! an scilicet ignoro, quod me reversum
circumstat totius domus maligna cura, quod vivo inter ho-
mines, quibus apud te gratiam parat, si de nobis aliqua
mentiantur, fingant? videlicet hoc nos in facinus praecipi- 15
tat, inpellit, quod aliquid speramus de testamento tuo.
quid? ego non sentio, quod, sim licet remissus in domum, a
caritate tamen exclusus, abiectus sum? rogo, qua fiducia
facinus paro totiens delatus et paterna conquestione prae-
di<c>tus? quod vis patrocinium sperem pro parricidio meo? 20
defendi non possem, si bibisses tu venenum. finge me parri-
cidii voluntatem. finge habere causas; unde occasionem,
unde fiduciam? ego nec mori possum, nisi ut deprehendar.
venenum paro, qui ministrum, qui non invenio conscium? 11.1
despicior a liber<t>is, contemnor a servulis, evitant sermo-
nem meum, conloquia fugiunt, et caritatem tui simulant
odio mei. an videlicet spero posse fieri, ut ipse porrigam?
est enim mihi ad convictus tuos facilis accessus. venenum 5
mehercule putabis quicquid dederint hae manus. et virus
praesentaneum paro, quod statim, quod subito corripiat? at
quemadmodum mihi supersit ulla defensio? an lentum et
quod tarda peste consumat? scilicet ut non statim exclames,
ut te meum virus bibisse non credas? rogo, cui paravi 10
venenum, quod dare non possum nisi mihi?
  'Ita,' inquit, 'parricidii argumentum est et hoc ipsum,
quod habuisti venenum.' omnibus, iudices, quibus ad sce-
lerum conatus adiuvatur deteriorum cotidie fecunda morta-
litas, non hanc solam potentiam natura concessit, in quam 15
malis mentibus et nocentium ducuntur ingeniis, sed illis
usus ex animo est, totumque, quod faciunt, de conscientia
possidentis accipiunt. quid enim, si latronem gladio tantum
probes? sic munimus et somnos. excute peregrinantium si-
nus, haerent tela sollicitis. non vetant ista leges parare, pro- 20
spicere, nec instrumenta prohibent, sed aestimant usus.
finge me velut in media prosperitate vitae proclamare:
'venenum paravi, ad quod incerti casus, ad quod languor,
dolor, ad quod confugeret improvisa debilitas.' Miramini, 12.1
quod hoc fecerim homo, qui circa me fortunam, qui discri-
mina humana lassavi? cui nescio quid adhuc paret totiens
victa delatio? debuit habere in sua potestate mortem, quem
iam pater poterat occidere. 5
  'Non est,' inquit, 'credibile, ut mori volueris absolutus,
qui reus noluisti.' poteram quidem dicere: pater, vixi, dum
spero fas esse, ut incipias aliquando misereri, ut te squalor
meus frangat, mitigent lacrimae, pallor exoret; sed ignosce
innocentiae, tunc me decuit pertinax, rigida defensio. vixi, 10
ne me videretur expulisse de saeculo profundorum sce-
lerum deprehensa trepidatio, ne super cadaver meum pro-
clamare posses: 'certe merito timui, merito praedixi;
venenum qui <bibit>, vivendi non habebat audaciam', ne
supremis meis conviciareris, ne quid posses obicere iam non 15
negaturo. verum tibi de impatientia mea fatendum est: ea-
dem mente nolui mori, cum abdicares, qua non bibi, cum
iuberes.
  Sed fruere iterum, fruere saepius confessione tam misera,
et, quia oculos spectaculo non licuit implere, satientur au- 20
res: volui mori. adice, si videtur, hanc malis nostris con-
tumeliam, ut interroges quare; abdicare me subinde volui-
sti. quid ais, rerum natura, pietas? ita <non> iustiores causas
habet <haec> inpatientia quam corporum damna, quam fa-
cultatium tristis eversio? in suprema praecipitat me pater. 25
ita non haec una vox complectitur omnes calamitates? non
videmini nunc vobis universos audire miseros? possimus
fortassis aliorum accidentium sperare finem; non habent
proximorum odia regressum. quaecumque nexus accepere
naturae, et quae sanguine visceribusque constricta sunt, 30
non laxantur diducta, sed pereunt, et quae de primo tenore
nascendi vix in contrarium victa deflectunt diuque pravita-
tis suae rigore durata, mox in pristinum cursum remissa non
redeunt, sed quo totum pondus omnesque vires inclinata
traxerunt, vigore, quo sibi permissa crevissent, in ipsius vitii 35
robur adolescunt. in hoc est tota difficultas, ut incipiat non 13.1
amare filium pater. hoc cum frontem confessionis accipit,
reliqua praecipiti furore decurrunt, et redituris caritatibus
obstat quicquid obstiterat ab odiis. semel sibi parentes libe-
rique mutantur, semel auferuntur. felices, qui habent in 5
conscientia sua, quod debeant emendare, corrigere! illa de-
mum potest ira desinere, quae coaluit ex vitiis liberorum.
ego quid facio, cui non luxuria, non est mutanda petulantia,
cuius abdicatio non de meis, sed de patris moribus venit?
frustra mihi exhortationes, frustra blandientur vana solacia. 10
hominis, quem pater odisse non desinit, unus exitus est, ut
se oderit.
  Et quantulum habet de toto dolore nostro ille, quo veni-
tur ad iudicem, dies! ego, cum dico: pater me odit, illud
exclamo: omnes sine me sunt festi dies, omnis laetitia sine 15
filio; non adloquitur maestum, non adsidet ille languenti.
gratissimus, quisquis de nobis tristius aliquid attulerit, quis-
quis maledixerit, conviciatus fuerit absenti. ego si hoc pos-
sum ferre, merui. alia sunt adversa, quae de continuatione
sui patientiam parant, quae durant adsiduitate firmantque 20
mentem; quod te pater oderit, cotidie novum est. minus
fortassis urant invicem simultates et mutuis detestationibus
invisa respirent; odium is tantum filius perferre poterit, qui
et ipse oderit patrem.
  Vos nunc, iudices, universos quin immo mortales infeli- 14.1
cissimus iuvenis interrogo: quid me facere vultis? explicuit
nos sine dubio de criminibus exitus, quod absolutus sum;
tamen non hoc effecit, ne mori velim, sed ut mihi liceat et
vivere. victus sum enim mehercules, victus sum, iudices, 5
absolutionibus meis, et, quae certissima est animae labo-
rantis infirmitas, misera felicitate defeci. quem mihi vultum
domum reverso, quem suadetis animum? non decet gau-
dium me[um]: exaspero hilaritate, offendo tristitia. capto
sermonem; invisus sum, tamquam adroganter insultem 10
doloris causa dicor, si propius aspiciar, videor, si recedo,
contemnere. quousque vincemus? nesciunt prorsus abdica-
tionibus mederi, qui non statim cedunt, qui conscientiae
suae rigore nituntur. non vincitur pater, non sum absolutus:
cum domum veni, nemo me diligit, nemo reveretur. iam ad 15
nos de penatibus illis non pertinent nisi secreta, nisi late-
brae. non exuo, non depono sordes, et mihi cotidie senex
tamquam accusaturus occurrit. attendo, quid faciam, quid
loquar, qualis aspiciar, et, quod malignissimum est sollicitu-
dinis genus, me ipse custodio. satiasti me, vita, satiasti, et 20
cum felicibus quoque veniat ex nimia prosperitatis conti-
nuatione fastidium, quod taedium paras lassitudine mise-
rorum! consumpta est in lacrimis, in precibus aetas, exacti
sordibus dies, anxietate noctes. quid mihi contra tam indi-
gna, tam gravia promittit integritas? abdicari debet, quem 25
nocentem pater odit, mori, quem innocentem.
  'Sed, ut credamus,' inquit, 'voluisse te mori, cur potissi- 15.1
mum veneno?' possis quidem, pater, hanc de omni supre-
morum genere litem facere morientibus, et, quia rerum na-
tura varias fatorum vias indulsit animae, in nullo non exitu
simili ratione reprehendas, quicquid electum est. sic super 5
strictum nudatumque mucronem proclamares: 'cur non
veneno?' sed nihil est delicatius exitu, quem non supplicia,
non metus, sed collecta de calamitatibus commendat infir-
mitas. mihi tamen praecipue cum hoc mortis instrumento
propria concordia est: non spargit cruorem, nec trucem ca- 10
daveris relinquit aspectum; placida est, quieta est. ingratis-
sime senex, ego et hoc sic moriendo prospexeram, ne me
occidisse alius videretur.
  Te nunc adprehendo, te interrogo, pater: ita parricida
sum ego, qui venenum adfero in domum tuam inparatum, 15
rude, terendum, cui tam multa restant, ante quam dari pos-
sit? ita parricida sum, qui iuxta te quaero secretum, qui de
potione tibi incerta, quam nemo detulit, tam simpliciter,
tam facile respondi? secedo in medios penates, nullos ab
introitu praepono custodes, non evito transitus, non ex- 20
cludo venturos. rogo, utrum haec omnia sunt occidere vo-
lentis an mori? venenum, quod tibi pararetur, invenisses
absconsum, reconditum; multum circa illud palloris atto-
niti, concisa verba, trepida suspiria et me negantem. parri-
cida deprehensus effudisset venenum, ne fateretur. 25
  'Cur ergo,' inquit, 'si tibi paraveras, non bibisti?' breviter, 16.1
pater, et secundum naturam condicionis humanae respon-
deo nihil aliud esse in potestate miserorum, quam ut mori
velint. ego cum dico 'mori volo', non hoc dico 'moriturus
sum'; de animo meo respondeo, non promitto de fato. 5
miraris! quod, quamvis iam teneam venenum, multum ta-
men adhuc casibus incertisque superest? accepere perfossis
plerumque visceribus vitam tamen ab ipsa desperatione red-
euntem; strictos circa colla laqueos aut nexus aut ipsius
corporis ruina decepit; rotatos per abrupta mollis iactus 10
explicuit. tam consentaneum est, ne moriatur qui velit,
quam quod morimur inviti. sed malo, sicut coepi, simplici
tecum ratione consistere. nihil aeque, pater, impetu con-
stat, quam mori velle, nec quicquam res humanae inpatien-
tius habent pereuntis adfectu. hunc si retinere velis, sufficit, 15
ut moreris, et rationem quoque homini mortis eripiet, si
quis abstulerit ardorem. frangit animum quisquis interve-
nit; abducit, avocat, quisquis adloquitur. ambiunt[ur]
cuncta moriendi spatia pro vita. ideo nos mehercules credi-
derim <in> eiusmodi exitum eligere secretum. minimum 20
est, quod confundat hominem infirmitate morientem, et ex-
iguis causis opus est, ut displiceat obitus, quem misero sua-
sit integritas. quid, si interveniat aliquis, qui gaudeat, qui
vindicari se putet, si testis adhibeat oculos, quibus invi-
dendum sit? statim mehercules adrogans vita s<t>imulabi- 25
tur, statim contumax dolor cum deprehensa morte dissen-
tiet.
  Nescis, quantum mihi haesitationis paraveris, cum inter- 17.1
roges, dum respondere cogis †setis quem et† reddere,
iterum litigare, defendi. me vero tunc pariter omnes tenuis-
tis, adfectus, indignatio, pietas, reverentia, dolor. ego
propter patrem mori possum, coram patre non possum. 5
adice nunc, quod et dixisti: 'bibe!' si mehercules saucium
palpitantemque iussisses adigere ferrum, premerem clausis
vulneribus animam; <si> stringere aptatos ad colla nexus,
conarer abrupto desilire laqueo; si non iniceres manum ad
praecipitia properanti, flecterem in plana cursum. merito 10
prorsus, anime, secretum solitudinemque captaveras. inter-
venit pater, actum est, perit ille susceptae mortis ardor et
utroque nos resolvit adfectu: mori non debeo, si vetuerit,
non potero, si iusserit. 'bibe', inquit. nondum quidem po-
tioni virus aptatum est, sed me ideo deprehendisti, quia 15
adhuc terebatur. multa tamen mihi, pater, ante facienda
sunt: volo prius convocare servulos, contrahere libertos,
complorare, conqueri, mandare, defendi. 'bibe.' mihi vero
tunc adiecisse visus es: 'teneris, haeres, eamus ad iudicem!'
'bibe.' sic hoc iubes, tamquam negem venenum. interrogare 20
vos velut in illa secreti nostri praesentia libet: quem mihi
post hanc vocem animum datis? dicit hoc accusator, dicit
hoc victus, dicit secreto, dicit sic, ut possit negare, si bibero.
'bibe.' ego quidem volo, et hoc cum maxime paro, sed to-
tum hunc animum, senex, tua aviditate mutasti, 'bibe.' quid 25
restat, quam ut recusantis ora diducas, ut infundas per op- 18.1
positas manus? mihi vero tunc excidit, quid vel<l>em, quid
pararem. vidi truces loquentis oculos, vultus parricidali ar-
dore suffusos. iuberi mihi videbar, ut biberem tuum
venenum. nescisti, pater, pertinaciam meam servare, ne- 5
scisti. filium propter te mori volentem deprehendisti; vis oc-
cidere? veta; invade poculum, ne hauriam; bibam. exclama:
'temerari, quid facis? iam desino irasci, iam revertor in gra-
tiam!' properabo, ut hoc secum aures ferant, ut inpatientia
tua fruantur oculi. tibi inputes, quod me retorsisti, quod 10
ablata sunt sacramenta pereundi; innocenti facilius est
mori, si rogetur, ut vivat. fidem deorum, in quam me con-
tumaciam, pater, in quem tunc inpulisti contentionis ardo-
rem, cum diceres 'bibe'! nec vivere mihi libuit nec mori,
ereptus sum miser animo meo, et inprovisa voce percussus 15
steti sine affectu, sine [ne]cogitatione attonitus, amens et
me paene aliter occidi. nihil est profecto inprovisorum do-
lore torrentius, et fractae malorum contentione mentes ad
inexpectata caligant. non querelas post hoc invenio, non
verba, non lacrimas. ad nullius rei conatum sufficit mori 20
alterius animo et suo veneno.
  Licet igitur nova me reatus mole convenias, non paenitet 19.1
tamen flexisse, non paenitet, illum spiritum rigoremque
pereundi; tamquam parricida moriebar. pater, qui queritur,
quod non bibi, iam nunc diceret: 'deprehensus erat, negare
non poterat.' essem nunc ter abdicatus, et me contenderet 5
ad iudices meos redire non ausum. bene quod sic effudi,
tamquam rursus vita placuisset; venenum, quod videretur
deprehensum, nemo ideo bibisse crederetur, quia sibi para-
verat. dic nunc: 'non fui passurus, si bibere voluisses.'
deinde hoc sic probas, ut me hodieque coneris occidere? 10
non eras passurus? quando, per fidem, inicis manus? potuit
eadem, potuit peragi brevitate, qua iusseras. non eras pas-
surus? deinde non timuisti, ne mihi animum pereundi vel
hoc faceret, quod putabam me iuberi? facinus est, si mo-
rior, ut postea quaeratur, an volueris occidere. tu licet invi- 15
diam vocis illius alterius mentis simulatione defendas, occi-
suri tamen fuit ipsum experimentum, nec interest rigoris,
quaedam patiaris an temptes. numquam movebit patrem
filius hoc, quod moritur, quem non movit hoc, quod paratus
est mori. 20
  Quid nunc faciam, iudices, pertinacissimo rigori? in quod
me conponam patientiae genus? videtis hominem, quem
nullus animi mei status mutat, quem constantia nostra,
quem offendit infirmitas. vivere volo; proturbat, expellit.
mori conor; interpellat, exagitat. iam fortassis aliquid, si 25
nobis hodieque clementia vestra succurrerit, paravit, inve-
nit. qui finis, quis exitus incredibilium malorum? de filio
absoluto fecit, ut mori mallet, de moriente, ut viveret.
  Vos vero, sanctissimi viri, quo iam ambitu, quibus possim 20.1
convenire precibus? ille vester infelix, ille vester absolutus
flere vetitus est, non habet gratiam suam totiens genua
complecti et ad fatigatam misericordiam novi discriminis
pondus attulimus. o mors semper imperata miseris, negata 5
cupientibus, quando succurres? me infelicem, perdidi
venenum! sed quatenus aliquid, pater, expectationi tuae
repromisi, nolo desperes. fruere quin immo ante suprema,
ante exitum meum hac voce: vicisti. nescio quidem, quod
rursus eligam obitus genus, an placeat reparare virus infelix, 10
sed praedico, testor: quaecumque sederit ratio leti, mise-
rere, ne iubeas, miserere, ne cogas. facilius me occid[er]ent
gemitus tui, lacrimae tuae. et, ne mihi pute[ti]s illam secreti
nostri excidisse vocem, venenum quidem te iubente bibere
non potui, quandoque tamen hoc occidet, quod bibere ius- 15
sisti.