Miles Marianus
Bello Cimbrico miles Mari tribunum stuprum sibi inferre 3.pr.1
conantem, propinquum Mari, occidit. reus est caedis apud
imperatorem.
Satis dedecoris atque flagitii castra ceperunt, cum haec fu- 1.1
renti tribuno mens subiecta est, ut in medio belli Cimbrici
strepitu ante signa (tuis honos sit habitus sanctissimis auri-
bus) iuberet prostare gladio cinctum et vim turpissimam ac
nefariam temptaret inferre—ne quid aliud dicam—fortiori. 5
haeret aeterna labes, et in exemplum, in quod facillime vitia
proficiunt, nova culpa pernotuit. et licet impunita sit reo
virtus sua, tamen in hoc ruentis in deteriora saeculi cursu,
adfirmo, plures erunt, qui tribunum imitentur, quam qui
militem. etsi nil minus convenire videtur partibus advocati, 10
summe imperator, quam reo capite periclitanti subsidium
miserationis auferri, memor tamen pro quo et apud quem
loquar, audacter atque, ut spero, tuto profiteor militem
tuum, quicquid adferat casus hodie, sub ipso fortunae mi-
nantis ictu stare securum: aut enim absolves tamquam in- 15
nocentem, aut punies tamquam virum. fas est vita pericli-
tari, qui natum se meminit lege pereundi, neque in militiam
gravissimo asperrimoque bello ita venit, ut nesciret sibi
mortem in procinctu habendam, neque est tam inbellis, ut
non forti pectore adversa, dum non inhonesta, toleret. ad- 2.1
firmo tibi, C. Mari, non sic nuper repugnasset, si illum tri-
bunus voluisset occidere, neque ignoravit, quae manerent
eum pericula, cum obscenos furiosi corruptoris amplexus
gladio divelleret, nec habeo sane quid in milite, praesertim 5
tuo, laudem, si pudicus est tantum, quia expedit. nec si sit
vitae cupidissimus, paenitere eum facti sui potest: de inter-
fectore corruptoris fortasse dubites; illud utique scio, de
inpudico milite non deliberasses. hunc vero, C. Mari, (de-
fendatur enim tam fortiter miles tuus quam vindicatus est) 10
nec si damnaveris, paenitebit: si fors ita tulerit, ibit ad poe-
nam pleno gradu, tam paratus mori pro pudicitia quam
occidere, laudemque perpetuam fortissimi pudoris secum
feret. omnis licet delatorum vis ingruat, numquam tamen
effici poterit, ut miles tuus magis doleat, quod accusatus 15
quam quod appellatus est.
  Sed neque hoc Mars parens nec signa militaria aquilae-
que victrices nec tua, summe imperator, divina virtus sinat,
ut tua quoque sententia quisquam vir, et Romanus et miles,
nimium pudicus sit. [apud quos ante principia gerendum 20
est.] ecce cum maxime hoc agitur, ut inter Romanarum 3.1
legionum manipulos scorta deligere et ad stuprum trahere
sacramento rogatos post haec liceat ex decreto tuo. nec
pudet accusatorem apud C. Marium, quod exemplum di-
vinitus nobis datum videtur, quid in homine virtus possit, 5
adsidentibus legatis praefectisque et istis illi prodigio dissi-
millimis tribunis, toto armatorum iudicio, obicere militi,
quod vir sit, tantumque non durum ac rusticum et parum
meretriciis artibus queritur eductum. at ego, si qua est fides
pudicitiam in milite etiam laudare erubesco: feminarum est 10
ista virtus; aliter mihi laudandus est vir fortis: idoneus
bello, promptus ad pericula, praestantis animi, libere di-
cam: dignior, qui tribunus esset. hoc enim propinquo, Mari,
non erubesceres.
  Pater huic emeritis bello stipendiis tum, cum tota sub- 15
nixum Numidia fregimus Iugurtham, exauctoratas armis
manus agresti labori subegit. praedura priscis moribus ma-
ter, frigoribus ac solibus perusta et in plerisque ruris operi-
bus marito particeps, adfirmo, quam nemo appellasset in-
pune. his ortus ipse procul ab omni contactu recesserat pue- 20
rilis quoque annos aliquo semper opere durando: sequi pe-
cora primo. arcere gregibus feras, aliquid semper audere
maius annis. ludus fuit rotare saxa, vibrare iam tum sudes, 4.1
saltus agitare venatu; mox vigentibus lacertis humum scin-
dere, segnem futuris novalibus eruere silvam. sic effectum
est, ut, quemadmodum aliqui putant, posset cito militare.
  Interim ex ultimo litore Oceani et dirempta frigoribus 5
plaga gens a rerum natura paene relegata, stolida viribus,
indomita feritate, insolens successu, nec minus animorum
inmanitate quam corporum beluis suis proxima, Italiam
inundavit. nec tamen tantum vi sua quantum luxuria socor-
diaque nostrorum ducum elata, dum nos in bello quoque 10
vitia pacis secuntur et delicati sumus etiam miseri, vastita-
tem agris, solitudinem iuventuti, periculum imperio ac prope
exitium adtulit, apparuitque numquam populo Romano ad
propulsandam perniciem magis viris opus fuisse. itaque
cum appareret soluta<m> militiae disciplina<m> et non 15
minorem nobis pugnam cum moribus esse quam cum hosti-
bus, ad unicum, C. Mari, cum virtutis tuae, tum sanctitatis
severitatisque praesidium confugimus. et, mehercules, fe- 5.1
stinarunt parentes ad nomen liberos mittere quamvis asper-
rimo bello velut occasionem complexi, ut sub te ponere rudi-
menta militiae contingeret, cernere cotidie divinae virtutis
exemplum, te hortatorem operum habere, te testem. et 5
cum haec communis totius exercitus esset felicitas, dux
Marius, tamen—o facinus indignum!—plus reliquis conse-
cuti videbantur, quibus tribunus contigerat propinquus
tuus. quanta cura robora militum legeris, imperator, ut ho-
stibus prope humanas vires excedentibus opponeres parem 10
dilectum, vel ex eo manifestum est, quod, cum scires non ex
censu esse virtutem, praeterita facultatium contemplatione
vires animosque tantum [ex]spectasti. quid prodest? en
quanta dilectui tuo fit invidia! diceris adversum Cimbros
puerum probasse! 15
Sed neque te militaris aetas fefellit, cuius certissima men-
sura est posse fortiter facere, neque illa libido fuit saltem 6.1
vitiis usitata, quae ad obscenos veneris inpetus formae cupi-
dine incenditur, sed quidam perditus contumeliae amor ac
summa flagitiorum voluptas inquinare honesta; hoc ipsum,
quod primus ante signa procurrit, quod veteranos tiro prae- 5
cedit, quod redit pulvere et cruore concretus, istud, istud
quod tam vir est. vulgaria inritamenta sunt cupiditatis
forma, aetas; singularis res est fortis concubinus: illas cica-
trices, illa vulnera, illa tot eximiae decora militiae—quid
exequar ultra, imperator? pudet me quod intellegis. transeo 10
oblatam nolenti munerum vacationem et blandius quam
militiae disciplina postulat adulatum militi tribunum, impe-
ratas asperrimas expeditiones, ut remitterentur, saepe ordi-
nis, saepe adfinitatis tuae iactatam gratiam. confitemur, C.
Mari: diutius vixit obscenus corruptor, dum ista miles non 15
intellegit.
  Non audeo dicere, imperator: 'concipe animo temporis il-
lius habitum, reforma cogitationes tuas.' in aliis forsitan
causis permittatur indignitatem rei in oratione exaggerare;
de iniuria nostra Latine queri non possumus. parcendum 20
verbis est, inhibenda magna ex parte veritas. praevari-
candum mihi est, si pudorem habeo. conlatis cum hoste
gravissimo comminus castris, cum totum bellum quodam
genere ad pedem venisset et omnium mentes inminentis
pugnae cogitatio inplesset, circumfremente undique bar- 25
baro ululatu, Romano militi pro vallo excubanti meretri-
ciam obscenae libidinis patientiam aliquis inperat? suum
quisque habeat fortasse iudicium; mea sententia non satis
pudicus est miles, qui armatus tantum negat.
  Hoc expositionis loco, imperator, malo accusatoribus 7.1
credas. illi narrarunt rem viro et Romano et milite tuo di-
gnam: ad primum statim obscenae libidinis sermonem, non
aliter quam si in hostem classicum cecinisset, gladium illum,
quem a te pro pudicitia nostrarum coniugum acceperat, per 5
pectus infandi corruptoris exegit; et inlatum ultro pedem
tantumque non ardorem luminum, horrorem capillorum,
fremitum indignationis ante oculos dicendo posuerunt. si
omnes milites tales habemus, Mari, vicimus. verebar equi-
dem, ne fugandi corruptoris causa ferrum strinxisset, et, 10
quod accidere interim solet, dum alter recessurum putat,
alter percussurum non putat, tam honestum opus casus fe-
cisset. neque enim, ut opinor, hoc quoque exigendum fuit,
ut, cum caecus amentia corruptor per vulnera ipsa rueret ad
praebendos amplexus, miles etiam gladium reduceret. ego 15
vere parum viriliter istum indignatum puto, si in tanto do-
lore tribunum potuit agnoscere. ipse nihil excusat: 'per- 8.1
cussi', inquit, '—gratia Marti signisque!—occidi, hausi
noxium ultrice dextera sanguinem, sive licuit, sive non li-
cuit.' atque utinam plures mortes cepisset, ut inpurum spi-
ritum renascens poena torqueret! parum severe militarem 5
[re]clementibus suppliciis disciplinam continemus, <ni>si
tribuno post hoc factum bene cessit, quod occisus est. reum
ergo caedis non infitiatione defendam: viro, forti praeser-
tim et innocenti, nihil facere convenit, quod negandum sit.
non abnuo crimen, immo, si accusatores tacerent, ipse nar- 10
rassem. obicite igitur, sed, ut delatores decet, totum. vere-
cundissimum enim militem apud sanctissimas imperatoris
aures minus pudet confiteri quam queri.
  Parumne dedecoris subimus, quod non de honoribus for-
tissimi viri quaeritur, et, ut longissime vota procedant, rem 15
honestissimam militi fecisse inpune erit? damnetur etiam,
et pudicitiam supplicio pendat? convenite, legiones, inten-
dite animos, contracta undique auxilia: lex dicitur castris,
nec pauci sunt, qui hoc nolint licere, illud velint.
  Non mehercules possum tenere, quominus in accusato- 9.1
rem dolor meus erumpat. quid dicis? tu si tribunus esses,
hoc fecisses, si miles esses, hoc tulisses? date praecepta,
componite disciplinam: miles hac contumelia percussus est.
indignis vero vocibus contaminatus nihil amplius aliud 5
quam renuet? et quis non illum inter prostitutos habeat, si
commiserit, ut possit iterum appellari? 'neget tamen, et
ultionem iniuriae suae differat.' ita puto, cum inluxerit,
tribuno queretur! inicitur manus, et ab adsignata statione
miles abducitur, ut stuprum patiatur: vos interrogo, accusa- 10
tores, quid faciet? feret libidinosas manus vulnera sua trac-
tantes? deponet arma, an opponet? vir est enim; '<at> auc-
torem habet, ho<mo> primi ordinis iube[n]t; aequum est
tribuno militem parere.' inde sperare etiam processus pot-
est, pro hoc merito accipiet fortasse vitem, ordines ducet, et 15
sub illo alii militabunt. si haec condicio causae est, si defen-
sio sui non permittitur, indicate, praedicite. si corruptorem
non licet feriri, feret; non enim potest nuda manu re-
pelli: mementote, corruptor armatus est. inplicitus tamen
infando nexui cogitate, quid sibi fecisset; †utrum sit, si 20
plura dispiciat, †immo, si videtur, quo iustius queri possit,
patiatur; istud vero flagitium in conatu pereat, nam si libido
ad votum obsceni corruptoris processerit, duo occidendi
erunt.
  Libere itaque dixerim, C. Mari: quam de fortissimo mi- 10.1
lite sententiam feras, magis tua interest. huius quidem glo-
riae nihil plus adici potest, quam si pro re tam honesta
moritur. hunc mirabitur sola virtutium incorrupta testis ve-
tustas, hoc factum patres liberis vel post poenam praeci- 5
pient. tu cogita, quid te sensisse homines sciant. hoc exem-
plum in neutram partem potest taceri; cogitare certum est
id quemque, cum iudicat, probare, quod in re simili ipse
fecisset. omnibus enim ad virile robur per pueritiam iter est,
et iam contra libidinem maturuisse non prodest. recognosce 10
incrementa tua et honestam tantae magnitudine memoriam
pristinae tenuitatis: sine dubio te ad tot consulatus et actos
aut destinatos triumphos divina virtus tua sustulit; me-
mento tamen, et tu sub tribuno militasti, nec ad hoc fasti-
gium dignitatis tam brevi tibi venire contigisset, si sero coe- 15
pisses.
  Dicam nunc ego praecipuam semper curam Romanis 11.1
moribus pudicitiae fuisse? referam Lucretiam, quae condito
in viscera sua ferro poenam a se necessitatis exegit, et, ut
quam primum pudicus animus a polluto corpore separare-
tur, se ipsa percussit, quia corruptorem non potuit occi- 5
dere? si nunc placet tibi miles, quid ego Virginium narrem,
qui filiae virginitatem, qua sola poterat, morte defendit rap-
tumque de proximo ferrum non recusanti puellae immersit?
dimisit illaesum Appium, quem tamen populus Romanus
secessione a patribus et prope civili bello persecutus in vin- 10
cula duci coegit, neque ulla res tum magis indignationem
plebis commovit, quam quod pudicitiam auferre tempta-
verat filiae militis. haec sunt honesta, haec narranda femi-
narum exempla—nam virorum quae pudicitia est, nisi non
corrumpere? non sit mihi forsitan querendum adversis auri- 15
bus saeculi in tantum vitia regnare, ut obscenis cupiditati-
bus natura cesserit, ut pollutis in femineam usque patien-
tiam maribus incurrat iam libido in sexum suum. finem ta-
men aliquem sibi vitia ipsa exceperunt, ultimumque adhoc
huius flagitii crimen fuit corrupisse futurum virum. hoc vero 20
cuius dementiae est? in concubinatum iuniores leguntur, et
in muliebrem patientiam vocatur fortasse iam maritus. ego
vero gratulor militari disciplinae, gratulor opinioni ca-
strorum, si huius mentis tribunus in hunc primum incidit.
  Itane tandem (iuvat enim velut praesentis insequi furo- 12.1
rem) scorta tua stipendium merentur, et sub signis exoletos
trahis? ideo meretrices ab exercitu summoventur, intrare
castra feminis non licet? ita puto, non opus est. militem, hoc
est plus quam virum, iamiamque in acie staturum, cui pro 5
virili portione salutem suam patria commisit, appellas. for-
tasse classico sonante ideo stationes circuis, ideo vigilias
ambis. en quem tribunum faceres, cum praetextati milita-
bant! non hic profusus est furor, non manifesta dementia
est? vides munitum gladio latus, loricam ferro asperam, 10
clausam galea faciem et ad terrorem belli cristas minantis,
inscriptum in scuto C. Mari nomen, totum denique virum
Martio habitu horrentem: hic tibi cultus prostituti videtur?
appellabis de stupro? vim adferes? quid deinde expectas, ut
ille te tribunum putet, cum tu illum non putes militem? 15
vacat enim vitiis nostris et ad omne votum fluente fortuna
lascivit otium, aut in eo saltem statu res publica est, ut ad
restituendam eam satius sit milites inpudicos non esse?
  Non de prolatando tibi imperio res est, nec transmarinas, 13.1
ut nuper, provincias petimus; de Italiae possessione cer-
tatur, pro aris focisque constitimus. an haec omnia igni fer-
roque vastentur, an nobis caput barbarus hostis excidat, an
Cimbrice loquendum sit. vita omnium nostrorum et salus 5
(namque aliud ne sub hoste quidem viri timemus) in ulti-
mum discrimen adducitur. influxit Italiae inaudita multi-
tudo, quam ne ea quidem potuit sustinere terra, quae ge-
nuit; inusitata corporum magnitudo, mores etiam Germanis
feri. strage nostrorum campi latent, iam fugatorum Carbo- 10
nis atque Silani sub conparatione felix militia est: iacet post
amissum Scaurus exercitum, Servili Manliique bina cum tot
legionibus castra perdidimus. gens maiorem terrarum par-
tem victoriis pervagata tantum in Mario stetit. libere te,
imperator, interrogo: in hoc rerum statu tales milites ha- 15
bere malis, an tales tribunos? in tanto belli discursu ne
concessae quidem veneri darem veniam, nam quo ad altio-
rem quisque honorum gradum escendit, magis in exemplum
spectantibus patet. cum alii excubent armati, alii claustra
portarum tueantur, alii vallum fossasque scutis innixi cin- 20
gant, cibum ipsum stantes capiant, tribunus inter scorta vo-
lutabitur, et has solas vigilias aget? ac ne ideo quidem bre-
vem saltem frugalitatis perferet simulationem, ne haec
illum facere milites sciant?
  Age porro, si viveret tribunus, et hoc ad te factum, im- 14.1
perator, deferremus, circumstaret universus exercitus, nec
hanc militis contumeliam sed militiae putaret, quid ageres,
quid constitueres? beneficium accepisti, Mari, beneficium:
non habes necesse propinquum tuum occidere. nam si vere 5
aestimemus, imperium populi Romani ad hanc diem mili-
tari disciplina stetit. non enim nobis aut multitudo maior est
quam ceteris gentibus aut vehementiora corpora quam vel
his ecce Cimbris aut maiores opes quam locupletissimis re-
gnis aut mortis contemptus facilior quam plerisque barbaris 10
causam vitae non habentibus; principes nos facit severitas
institutorum, ordo militiae, amor quidam laboris et coti-
diana exercitatione assidua belli meditatio. itaque plura
paene moribus quam viribus vicimus, cum captivae quoque
sancte habebantur, et contumelia etiam hosti aberat. quae 15
omnia longa superbae nobilitatis intermissa luxuria tui no-
bis mores retulerunt. di profecto magnitudinem tuam cu- 15.1
rant, imperator, ac dirigunt, qui tibi super ceteras laudes
obtulerunt tam honestae sententiae occasionem: quod mi-
les fortiter fecit, si absolvis, tuum exemplum est.
  Nisi forte hoc me perturbari putatis, quod tribunus fuit. 5
ideo hercule turpior, ideo morte omni dignior. haec enim
condicio superiorum est, ut, quicquid faciunt, praecipere
videantur, et perniciosissimus est malae rei maximus quis-
que auctor. quis continebit militiam, quis castrensis discipli-
nae praecipiet severitatem? quis te, imperator, maioribus 10
curis districto delicta militum coercebit? <tribunus? et
quis> tribuni †corpus et peccata corriget? ad quem confu-
giam, cui querar? sic fit, ut necesse habeamus ipsi nos vindi-
care. 'tribunus fuit'; et hic miles fuit. tribunus, hoc dicis, cui 16.1
parere caligatum lex iubet, qui non solum militibus, sed
centurionibus praepositus partem quandam imperatoriae
potestatis optinet. ita, opinor, contra iura castrorum fecerat
miles, etiam si tantum negasset. [nescit quod istius honoris 5
fastigium, quae potestas ordinis: tiro est.] age si ad te, C.
Mari, aliquis impudicum militem detulisset, ferres dicen-
tem: 'tribunus me iussit'? quod si par in utraque parte delic-
tum est, hoc tamen crimen militem saltem decet. 'tribunus
fuit.' videor mehercules, imperator, oblitus mediocritatis 10
meae, cum vix unius defensioni sufficiam, quaedam pro uni-
verso dicturus exercitu; omnes has, quae circumstetere,
legiones, florem Italiae, civium sociorumque robora una
voce proclamare apud tribunal existima: 'non ignominia
tribunis parere possumus. nemo nostrum recusat itinerum 15
laborem nec iniustum super arma fascem, non aestivi solis
ardorem nec sub pellibus actam hiemem. ferienda sit fati-
gato fossa, pro vallo portisque vigilandum. fortiter ancipites
inibimus pugnas, vulnera laude pensabimus. mors erit igno-
minia potior. quicquid in pugna patimur, virorum est. impe- 20
ret asperas tribunus expeditiones, si quo vertice montis ho-
stis pellendus est, si inter infestos armatis saltus specu-
landum; saeviat denique in terga verberibus, exigat servi-
lem plagarum patientiam: leno etiam servis excipitur; for-
tasse hac lege captivos vendes. si meretricia imperatur ne- 25
cessitas, si adversus obscenam vim corruptoris arma tantum
contumeliae causa habemus, potius castra capiantur, et vim
tribuni interpellet Cimber. nihil tale novere Germani, et
sanctius vivitur ad Oceanum.' quid futurum est, imperator, 17.1
si ad pudicitiam militum pertinet vinci?
  An ignoramus, imperator, quanta quondam populi Ro-
mani exarserit seditio, cum ex domo feneratoris addictus
lacero verberibus tergo prorupisset in publicum, et illas 5
suppliciorum notas tulisse se quereretur, quod vim corrup-
toris pati noluisset? et ille tamen, quamquam hoc flagitium
conatus in addicto ac paene vix libero, videbatur aliquate-
nus memor fuisse Romanae sanctitatis, qui vim obscenissi-
mam non temptaverat nisi adversus alligatas manus. eo ta- 10
men usque populi Romani vindicta processit, ut ardentibus
bello finibus ad dilectum nemo responderet, nisi et poena
corruptoris et abrogatione legis satisfactum esset. nolebant
militare, quamvis hanc iniuriam non miles acceperat. quid
de Fabio Eburno loquar, qui filium impudicum cognita 15
domi causa necavit? iamiam, commilito, quicumque casus
manet, etiam si te imperator damnaturus est, habes sola-
cium: satius est quam a patre occidi.
  'At propincus C. Mari fuit.' corrumpitis iudicem, et 18.1
<d>amno alioquin levi gratiae pondus imponitis. propin-
quus tuus fuit, o rem omnibus narrandam, cum absolveris!
nam si quid tibi iudicandi fides tua causa facere permittit,
cogitas profecto, quantum tibi hoc ipsum apud aemulos, 5
quos virtutibus offendis, adlaturum sit invidiae, cum vide-
beris aut corruptorem militis iudicasse innocentem aut pro-
pinquum tuum etiam vindicare nocentem. olim iam, impe-
rator, inter fulgentes virtutes tuas livor locum quaerit, et
natura quidem omnibus novitatis incrementis adversa nobi- 10
litas, tuis tamen laudibus pressa et obruta, rimatur occasio-
nem criminum. quodsi bene invidiam novi, hoc quoque tibi
obicietur, quod saltem propinquus tuus peccaverit. quare
abdicandus, eiurandus est non tuus sanguis. certe nihil mi-
nus committendum, quam ut <non> ulciscaris hoc flagitium, 15
in eo praesertim, qui apud malignos poterit videri te per-
mittente fecisse. an ille, si umquam cogitasset se propin-
quum tuum, non has virtutes, inter quas fortuna tua minima
est, cum ei velut propius contemplare licuisset, toto pectore
haurire debuerat, non huic affinitatis suae felicitati referre 20
gratiam? milites te melius imitantur. quodsi post hanc men-
tem viveret tribunus, necessarium forsitan erat hac quoque
eum premi invidia, quod ista fecisset Mari propinquus,
quod ex ipsa stirpe virtutum sustulisset se flagitii suboles.
nam cum bene sit liberata probro familia, quid attinet illud 25
subinde Mario obicere? optimum fuerat non habuisse ta-
lem, proximum est libenter perdidisse.
  Perorata, imperator, ut mediocritas ingenii mei tulit, causa 19.1
scio commendationis partis esse reliquas, sed has superva-
cuas facit sanctitas tua: quid enim verear, ne noceat reo
humilitas apud te, cui vel gratior potest esse nuda virtus,
apud quem maximum est ex se coepisse? commendem tibi 5
ordinem caligati militis, quem velut incrementorum tuorum
natalem libenter ab alto respicis? adhuc fortasse patricium
valuerit genus, sed †ductu tuis longa serie dignitatis ordi-
nem ipsa† virtutum condicionem meliorem fecisti: nondum
potuit altius procedere vir adhuc huius aetatis. tamen, cum 10
virum fortem, cum dignum tuis castris, tuis auspiciis pro-
barim, commendo tibi quicquid melius miles fieri potest.
hoc quidem profecto non expectas, ut in extrema actione
miserabili fletu et humili obtestatione vitam genu nixus pe-
tat nec tu rogari ab innocente exigis, nec viro forti opus est 15
precaria absolutione. unum rogat, ut, si quid de causa illius
dubitas, des dilationem usque ad proximum proelium. pone
in prima acie, pone ante signa, fortiter dixerim, non inter
tirones, ubi plus periculi, quo maximus hostium globus in-
gruet; specta pugnantem. adfirmo: tunc minus ignosces tri- 20
buno. liceat ire in aciem, congredi cum hostibus. si perire
debet, rogat te, imperator, miles tuus, opera mortis suae
utaris.