Patruus Abdicans
|
|
Liberi parentes alant aut vinciantur.
|
1.1.pr.1
|
Duo fratres inter se dissidebant; alteri filius
|
|
erat. Patruus in egestatem incidit; patre
|
|
vetante adulescens illum aluit; ob hoc abdica-
|
|
tus tacuit. Adoptatus a patruo est. Patruus
|
5
|
accepta hereditate locuples factus est. Egere
|
|
coepit pater: vetante patruo alit illum. Abdi-
|
|
catur.
|
|
<PORCI LATRONIS> Quid mihi obicis? puto lux-
|
1.1
|
uriam: quidquid umquam inmodesta largitione
|
|
effudimus, id omne †consumatur† in alimentum
|
|
duorum senum. Cum vetaret me pater, aiebat:
|
|
'ipse mihi, <si> egerem, alimenta non daret.'
|
5
|
Eo iam perductus erat ut omnem spem ultimorum ali-
|
|
mentorum in ea domo poneret in qua habebat <et>
|
|
abdicatum et inimicum. Ecce oppresserit mors egen-
|
|
tem: quid facturus es? pluris tibi frater efferendus
|
|
quam alendus est. Quisquis rogatus est, ait: 'quid
|
10
|
porro? tam locuples frater alere non potest?'
|
|
Miserrimus senex divitiis tuis etiam blandimentum
|
|
in stipem perdidit. 'Ipse' inquit 'me ali vetuit.'
|
2.1
|
Imitationem alienae culpae innocentiam vocas? Ne eo
|
|
quidem aestimas quanta ista crudelitas sit, quod, si
|
|
quis fratrem non alit, ne a filio quidem alendus est?
|
|
Quid adoptionem iactas? tunc ad te veni cum hab-
|
5
|
erem divitem patrem. Parcius, quaeso, patres:
|
|
praesentes habemus deos. Scis tuto te facere:
|
|
etiamsi abdicaveris, alam. Fatendum est crimen
|
|
meum: tardius miseritus sum; itaque do poenas:
|
|
egeo. Parentibus meis, cum in cetera odium sit,
|
3.1
|
tantum in meam notam convenit. O felix specta-
|
|
culum si vos in gratiam possum reducere: faciam-
|
|
que hoc, vultus quoque vestri hortantur. Surgite
|
|
patres, adeste iudices: alter mihi ex parentibus
|
5
|
servatus, alter servandus est. Porrigite mutuas
|
|
in gratiam manus; me foederi medium pignus addite:
|
|
inter contendentes duos medius elidor. Ergo fame
|
|
morientem videbo per cuius cineres iuraturus sum?
|
|
Omnis instabilis et incerta felicitas est: quis crederet
|
10
|
iacentem supra crepidinem Marium aut fuisse consulem
|
|
aut futurum? Quid porro tam longe exempla repeto,
|
|
tamquam domi desit? qui illum vidit quid non
|
|
timendum felicibus putat, quid desperandum infelicibus?
|
|
IUNI GALLIONIS Ego indicabo cur me abdices:
|
4.1
|
tu indica cur adoptaveris. Quae iam accedunt
|
|
nova? Equidem [nova] illud non miror, quod
|
|
misericordia obicitur: illud miror, quod hic obicit;
|
|
sic enim me gessi ut hoc crimine duos patres obli-
|
5
|
garem. Uterque me amat, uterque ali miser
|
|
desiderat, uterque prohibet. Nec secum nec cum for-
|
|
tuna bene convenit. Conponite aliquando bonos
|
|
quidem sed contumaces viros. Uter discordiae
|
|
causam praebuerit nolite a me exigere: uterque
|
10
|
patruus est, uterque pater est. Transit ad istum
|
|
fratris sui et fortuna et animus. Misericors sum:
|
|
non mutassem patrem si naturam mutare potuis-
|
|
sem!
|
|
P. ASPRENATIS Fortunae lex est praestare quae
|
5.1
|
exegeris. Miserere: mutabilis est casus; dederunt
|
|
victis terga victores et quos provexerat fortuna desti-
|
|
tuit. Quid referam Marium sexto consulatu Carth-
|
|
agini mendicantem, septimo Romae imperantem?
|
5
|
Ne circa plura instabilis fortunae exempla te mittam,
|
|
vide quis alimenta rogetur et quis roget.
|
|
IUNI OTHONIS patris Time mutationem: et
|
|
ille nihil prius ex bonis quam filium perdidit.
|
|
ARELLI FUSCI patris Ecquid aperis mihi penates
|
6.1
|
tuos? Non sum hospes gravis, unum senem adduco:
|
|
hoc tibi vitio, pater, placui. Venit ignotus senex;
|
|
volo transire tacentem; per patrem rogat. Ergo
|
|
aliquis peribit fame qui filium suum optat super-
|
5
|
stitem? Quid hoc esse dicam quod me tam pericu-
|
|
lose abdicant? quod totiens isti fortunam mutant
|
|
quotiens ego patrem? Redite in gratiam: inter
|
|
funestas acies armatae manus in foedus porriguntur.
|
|
Perierat totus orbis nisi iram finiret misericordia. Aut
|
10
|
si tam pertinacia placent odia, parcite: iactatus
|
|
inter duos patres, utriusque filius, semper tamen felicioris
|
|
abdicatus, positus inter duo pericula, quid faciam?
|
|
Qui alunt abdicantur, mendicant qui non alunt.
|
|
Illud tamen, pater, deos testor: divitem te relinquo.
|
15
|
CESTI PII Tali me operi praeparaveram: vole-
|
7.1
|
bam fratres in gratiam reducere. Hoc tu obicis?
|
|
At nisi impetravero ut boni fratres sint, impetrabo ne
|
|
mali patres sint? Uterque me amavit, uterque pro
|
|
me vota fecit; quantum est si dixero: 'uterque me
|
5
|
aluit'? Quae causa fuerit discordiae, nescio;
|
|
timeo ne iste prior <iniuriam fecerit qui prior>
|
|
egere coepit. Quid obicis, pater? <misericordiam?>
|
|
Scio quendam in hac civitate propter istud crimen
|
|
adoptatum. 'Fratrem' inquit 'alere noluit.'
|
10
|
†Invenisti quod possem defendere.† Possum li-
|
|
beros tollere ut primum hoc illis narrem, avum
|
|
illorum fame perisse? Non fefelli te qualis essem:
|
|
scivisti cum adoptares. Bis abdicatus sum: volo
|
|
utramque causam meam agere, neutram per me volo;
|
15
|
adsit mihi altus: semper causa mea habebit ad-
|
|
vocatum patrem. Alter alterum amet: uterque me
|
|
amavit. Vis illum veras poenas dare? sentiat
|
|
quam bono fratri iniuriam fecerit.
|
|
POMPEI SILONIS De patre <vestro merui> bene,
|
8.1
|
quamquam eum per aetatem nosse non possum;
|
|
sed habet et ille beneficium meum: duos eius filios
|
|
alui. Surge, infelix senex. Quid? putatis illum
|
|
flere quod eget? immo quod abdicavit, quod <non>
|
5
|
aluit.
|
|
ARGENTARI Vides enim, liberalis in domo tua
|
|
esse coepi! Ille propter me duxit uxorem, cum
|
|
fortasse iuvenem adoptare posset. Haec abdicantis
|
|
fuere verba: 'i ad illum quem magis amas quam
|
10
|
patrem.' Non omnibus imperiis patris parendum
|
|
est. Nihil in te novi facio: scis me et priori patri non
|
|
paruisse. Venit immissa barba capilloque deformi,
|
|
non senectute sed fame membris trementibus, sum-
|
|
missa et tenui atque elisa ieiunio voce, ut vix exaud-
|
15
|
iri posset, introrsus conditos oculos vix allevans:
|
|
alui. Quomodo, quaeritis? quomodo istum.
|
|
CORNELI HISPANI Puta me hodie non abdicari,
|
9.1
|
sed adoptari. Volo quaedam futuro praedicere
|
|
patri: Hic quem vis adoptare inimicum patris sui
|
|
invito patre aluit. Reliquit aequo animo beatam
|
|
domum, ut cum mendico viveret. Noveris oportet
|
5
|
hoc eius vitium: ad praestandam calamitosis miseri-
|
|
cordiam contumax est. Nec tamen habeo quod de
|
|
hoc vitio meo queri possim: hoc inveni patrem, hoc
|
|
perdidi. Quam multi patres optant similem filium!
|
|
bis abdicor. Homo est: non vis alam hominem?
|
10
|
Civis est: non vis alam civem? Amicus est: non
|
|
vis alam amicum? Propinquus est: non vis alam
|
|
propinquum? Sic pervenitur ad patrem. Homo
|
|
est, civis est, amicus est, propinquus est; <ista>
|
|
condicione ergo non erit vitium porrexisse stipem
|
15
|
nisi dixero: 'pater est.'
|
|
VIBI GALLI Circumibo tecum, pater, aliena limina;
|
10.1
|
ostendam omnibus et me, qui alimenta dedi, et te, qui
|
|
negasti.
|
|
ROMANI HISPONIS Scio, pater, melius esse quod
|
|
tu dicis: istud ego si possem, numquam abdicatus
|
5
|
essem. Fateor, vitium est: hoc quoque in me prior
|
|
emendare voluit pater nec potuit. Impulisti me
|
|
in fraudem: qui me abdicabat aiebat: 'non oporte-
|
|
bat fieri,' tu dicebas oportere, tibi credidi. 'Non
|
|
dedit' inquit 'mihi alimenta': defuerunt tibi?
|
10
|
Quisquis alimenta a mendico rogatus est, nihil am-
|
|
plius quam monstrat: 'i ad fratrem, i ad filium.'
|
|
Iam quidam nobis eandem fortunam precantur.
|
|
Crede mihi, sacra populi lingua est.
|
|
ALBUCI SILI Tollite vestras divitias, quas huc
|
15
|
atque illuc incertae fortunae fluctus appellet; redite
|
|
in gratiam: innocens sum.
|
|
Pars altera. VALLI SYRIACI Crescere ex mea pro-
|
11.1
|
posuit invidia: sequemur senes quo vocat ambitio
|
|
iuvenilis et contionem illi praebebimus? Melius
|
|
se potest iactare quam defendere. Ecquid iustus metus
|
|
meus est, ne heredem ingratum scribam, inimicum re-
|
5
|
linquam? Inter cetera quae mihi cum inimico fateor
|
|
esse communia et hoc est: infelicissimam ambo et
|
|
tristissimam egimus vitam, excepto uno quod alter
|
|
alterum egentem vidimus. Proici me adiectis ver-
|
|
borum contumeliis iussit: ad caelum manus sustulit,
|
10
|
fassus huius se spectaculi debitorem, et tunc primum
|
|
fratri vitam precatus est. Laetitiam parati patri-
|
|
monii ut ex tanto calamitatium stupore nullam per-
|
|
cepi, nisi quod isti daturus omnia eram, illi negaturus.
|
|
Liquet nobis deos esse: qui non aluit eget, qui in
|
15
|
domum suam fratrem non recepit in publico manet.
|
|
Aequavit iam potentiam meam cum illius potentia
|
|
fortuna, nisi quod haec prior facere non possum.
|
|
Adoptavi te cum abdicatus es: cum adoptas abdico.
|
|
VIBI RUFI Cum egerem, aiebam: 'satis se vin-
|
12.1
|
dicavit, quod a dispensatore locupletis inimici con-
|
|
sors modo omnis fortunae diurnum petam.'
|
|
MARULLI Ille vitam audebit rogare, qui mori
|
|
malet quam sua verba sibi dici? Multis debeo miseri-
|
5
|
cordiam, multis tuli. Quisquis est qui me ulla
|
|
calamitate similem effingit, perinde habeo ac si gradu
|
|
cognationis attingat. Scio quam acerbum sit supplic-
|
|
are exteris; scio quam grave sit repelli a domesticis;
|
|
scio quam crudele sit cotidie et mortem optare et
|
10
|
vitam rogare. Etiamsi tu non odisti eum qui mihi
|
|
fecit iniuriam, ego odi eum qui fecit tibi.
|
|
{⁴¹Divisio.}⁴¹ Divisio controversiarum antiqua simplex
|
13.1
|
fuit; recens utrum subtilior an tantum operosior
|
|
<sit> ipsi aestimabitis: ego exponam quae aut
|
|
veteres invenerunt aut sequentes adstruxerunt.
|
|
Latro illas quaestiones fecit: divisit in ius et ae-
|
5
|
quitatem, an abdicari possit, an debeat. <An
|
|
possit> abdicari, sic quaesit: an necesse fuerit
|
|
illum patrem alere, et ob id abdicari non possit quod
|
|
fecit lege cogente. Hoc in has quaestiones divisit:
|
|
an abdicatus non desinat filius esse; an is desinat qui
|
10
|
non tantum abdicatus sed etiam ab alio adoptatus est.
|
|
Etiamsi filius erat, an quisquis patrem non aluit
|
|
puniatur, tamquam aeger, vinctus, captus; an ali-
|
|
quam filii lex excusationem accipiat; an <in> hoc
|
|
accipere potuerit. An abdicari debeat, per haec
|
15
|
quaesit: an, etiamsi ille indignus fuit qui aleretur,
|
|
hic tamen recte fecerit qui aluit; deinde an dignus
|
|
fuerit qui aleretur.
|
|
Novi declamatores Graecis auctoribus adiecerunt
|
14.1
|
primam illam quaestionem: an adoptatus abdicari
|
|
possit. Hac Cestius usus est. Adiecit quaestion-
|
|
em [Gallio] alteram: an, si abdicari possit etiam
|
|
adoptatus, <possit> ob id vitium quod antequam
|
5
|
adoptaretur notum fuit adoptanti. Haec autem
|
|
ex aequitatis parte pendet et tractatio magis est
|
|
quam quaestio.
|
|
Gallio quaestionem primam Latronis duplicavit sic:
|
|
licuit mihi alere etiam te vetante; deinde non licuit
|
10
|
non alere. In priore parte hoc vindicavit, non posse
|
|
filium ob id abdicari quod esset suae potestatis; nulli
|
|
autem interdici misericordia: Quid si flere me vetes cum
|
|
vidi hominem calamitosum? quid si vetes propter ali-
|
|
quod honestum factum periclitanti favere? Adfectus
|
15
|
nostri in nostra potestate non sunt. Quaedam iura non
|
|
scripta, sed omnibus scriptis certiora sunt: quamvis
|
|
filius familiae sim, licet mihi et stipem porrigere
|
|
mendico et humum cadaveri <inicere>. Iniquum
|
|
est conlapsis manum non porrigere: commune hoc
|
20
|
ius generis humani est. Nemo invidiosum ius
|
|
postulat quo alteri profuturus est.
|
|
Latro illud vehementer pressit: Non feci ratione,
|
15.1
|
adfectu victus sum. Cum vidissem patrem egentem,
|
|
mens non constitit mihi; quid vetueris nescio. Hoc
|
|
aiebat non esse tractandum tamquam quaestionem;
|
|
esse tamen potentius quam ullam quaestionem.
|
5
|
Fuscus Arellius pater hoc movit in ultimo tam-
|
|
quam quaestionem: putavi te, quamvis vetares,
|
|
nihilominus velle ali fratrem: eo vultu vetabas aut
|
|
mihi ita videbaris.
|
|
Cestius audacius; non fuit contentus dicere: 'pu-
|
10
|
tavi velle te,' adiecit: 'voluisti et hodie quoque
|
|
vis,' et sua figura dixit omnia propter quae velle
|
|
deberet. 'Quare ergo abdicas? puto, indignaris
|
|
praereptum tibi officium.'
|
|
Latro colorem simplicem pro adulescente <intro-
|
16.1
|
duxit>: habere non quo excuset, sed quo glorietur.
|
|
Non potui, inquit, sustinere illud durum spectaculum.
|
|
Offensam mihi putas tantum excidisse? mens excid-
|
|
it, non animus mihi constitit, non in ministerium
|
5
|
sustinendi corporis suffecerunt pedes, oculi subita
|
|
caligine obtorpuerunt: alioqui ego, si tunc meae
|
|
mentis fuissem, expectassem dum rogarer?
|
|
Fuscus illum colorem introduxit, quo frequenter uti
|
|
solebat, religionis: movit, inquit, me natura, movit
|
10
|
pietas, movit humanorum casuum tam manifesto
|
|
approbata exemplo varietas. Stare ante oculos
|
|
Fortuna videbatur et dicere talia: esuriunt qui suos
|
|
non alunt.
|
|
Albucius hoc colore: accessit, inquit, ad me pater,
|
17.1
|
nec summissis verbis locutus est; non rogavit, sciit
|
|
quomodo agendum esset cum filio: alere me iussit;
|
|
recitavit legem, quam ego semper scriptam etiam
|
|
patruo putavi. Et deinde dixit: praestiti non
|
5
|
quantum patri praestare debui, sed quantum vetanti
|
|
subripere potui.
|
|
Blandus colore diverso: Venit subito deformis
|
|
squalore, lacrimis. O graves, Fortuna, vices tuas!
|
|
Ille dives modo superbus rogavit alimenta, rogavit
|
10
|
filium suum, rogavit abdicatum suum. Interrogas
|
|
quam diu rogaverit? Ne di istud nefas patiantur,
|
|
ut diu rogaverit; diutius tamen quam tu. Quaeritis
|
|
quid fecerim? quod solebam.
|
|
Silo Pompeius hoc colore: Movit, inquit, me
|
18.1
|
quod nihil suo iure, nihil pro potestate, quod tam-
|
|
quam patruus accessit. Ego vero non expectavi
|
|
verba, non preces: complexus sum et osculatus sum
|
|
patrem, dedi alimenta. Hoc unum crudeliter feci,
|
5
|
quod dixi fratrem dedisse: non alere sed exprobrare
|
|
visus sum.
|
|
Triarius hoc colore: timui, inquit, si non aluissem,
|
|
ne abdicarer a patre; sciebam quomodo illi placuis-
|
|
sem.
|
10
|
Argentarius hoc colore: Accessit, inquit, ad me
|
|
pater obrutus sordibus, tremens deficientibus mem-
|
|
bris; rogavit alimenta. Interrogo vos, iudices,
|
|
quid me, haec si <fiant>, facere oporteat. Nam
|
|
istum non interrogo: scit quid facturus sim. Num
|
15
|
patiemini ut alteri patri faciam iniuriam, alteri invi-
|
|
diam? Cum vetuisset me alimenta praestare, si
|
|
qua est fides, non putavi illum ex animo vetare;
|
|
lenocinatur, inquam, gloriae meae, ut videar patrem
|
|
etiam prohibitus aluisse.
|
20
|
Marullus novo colore egit: Cecidit in pedes meos
|
19.1
|
senex squalidus barba capilloque. Novit, inquam,
|
|
nescio qui iste misericordiam meam. Adlevavi, cum
|
|
ignorarem quis esset: vultis repellam quod pater
|
|
est?
|
5
|
Cestius hoc colore: Haec mecum cogitavi: pater
|
|
meus <eget>; egentem videt frater: non miseretur,
|
|
non praestat alimenta; hoc est, inquam, non vult
|
|
eripere filio officium, scit in hac fortuna meorum
|
|
has iam meas esse partes. Hoc peccavi, quod non
|
10
|
ultro ad patrem accessi; sed aiebam: nolo huic quic-
|
|
quam amplius praestare quam illi praestiti: non
|
|
expectavi donec patruus ad me veniret? et nunc
|
|
expectabo. Venit ad me pater: quid habui facere?
|
|
perducere illum ad patruum? Non feci. Merito
|
15
|
irascitur; potuit enim, si aluisset, levare quidem
|
|
fortunam fratris, sed causam adgravare.
|
|
Buteonis colorem non probabat Latro: praestit-
|
20.1
|
isse se dixit exiguum, tantum quo spiritum posset
|
|
producere; et cum descripsisset pallorem eius ac
|
|
maciem, adiecit: apparet illum ab inimicis ali.
|
|
Hunc colorem cum improbaret Latro hac sententia
|
5
|
usus est: non est, inquit, abdicato quicquam ex
|
|
gloria criminis sui detrahendum.
|
|
Hispanus hunc colorem venustius; nam et mis-
|
|
erationi eius qui non benignissime alitur adiecit ali-
|
|
quid et pietati suae nihil detraxit: Quomodo autem,
|
10
|
inquit, illum alo? exiguos furtive cibos mitto, et si
|
|
quid de mensa mea detrahere potui, famelico seni
|
|
porrigo. Non credis, qui scis quomodo te aluerim?
|
|
Colorem ex altera parte, quae durior est, Latro aie-
|
21.1
|
bat hunc sequendum, ut gravissimarum iniuriarum
|
|
inexorabilia et ardentia induceremus odia Thyesteo
|
|
more; aiebat patrem non irasci tantum debere sed
|
|
furere. Ipse <in> declamatione usus est summis
|
5
|
clamoribus illo versu tragico: 'cur fugis fratrem?
|
|
scit ipse.'
|
|
Hunc colorem secutus Syriacus Vallius durum
|
|
sensum videbatur non dure posuisse in narratione
|
|
sic: infelicissimam ambo et tristissimam egimus
|
10
|
vitam, excepto <uno> quod alter alterum egentem
|
|
vidimus. Aeque efficaciter odium videbatur ex-
|
|
pressisse fraternum hac sententia: vos, iudices,
|
|
audite quam valde eguerim: fratrem rogavi.
|
|
Hanc partem memini apud Cestium declamari ab
|
22.1
|
Alfio Flavo, ad quem audiendum me fama per-
|
|
duxerat; qui cum praetextatus esset, tantae opinionis
|
|
fuit ut populo Romano puer eloquentia notus esset.
|
|
Semper de illius ingenio Cestius et praedicavit et
|
5
|
timuit: aiebat tam inmature magnum ingenium non
|
|
esse vitale; sed tanto concursu hominum audie-
|
|
batur ut raro auderet post illum Cestius dicere.
|
|
Ipse omnia mala faciebat ingenio suo; naturalis
|
|
tamen illa vis eminebat, quae post multos annos, iam
|
10
|
et desidia obruta et carminibus enervata, vigorem
|
|
tamen suum tenuit. Semper autem commendabat
|
|
eloquentiam eius aliqua res extra eloquentiam: in puero
|
|
lenocinium erat ingenii aetas, in iuvene desidia.
|
|
Hic cum declamaret partem abdicantis, hanc
|
23.1
|
summis clamoribus dixit sententiam: Quis es tu qui
|
|
de facto patrum sententiam feras? ille tunc peccavit,
|
|
tu nunc peccas. Ad te arbitrum odia nostra non mit-
|
|
timus: iudices habemus deos. Et illam sententiam:
|
5
|
Audimus fratrum fabulosa certamina et incredibilia
|
|
nisi nos fuissemus: impias epulas, detestabili parri-
|
|
cidio fugatum diem: hoc uno modo iste frater a
|
|
fratre ali meruit. Quam innocenter me contra
|
|
parricidium vindico! filium illi suum reddo.
|
10
|
Cestius hunc colorem tam strictum non probavit,
|
24.1
|
sed dixit temperandum esse, et ipse hoc colore usus
|
|
est, quem statim a principio induxit: Miratur ali-
|
|
quis quod, cum duo gravissimam [fratrum] accep-
|
|
erimus iniuriam, ego et filius, ego solus irascor?
|
5
|
Non est quod miretur: iam filio satisfactum est.
|
|
Debuisti, inquit, me rogare ut ipse praestarem,
|
|
debuisti illum ad me perducere, debuisti recon-
|
|
ciliationem temptare, non famam pietatis ex nostra
|
|
captare discordia. Fortasse ego cum egerem fra-
|
10
|
trem rogassem si tu non fuisses; fortasse ille me
|
|
rogasset si tu non fuisses; poterit nobis convenire si
|
|
non fuerit in medio quem potius miseri contumaces
|
|
rogent.
|
|
Hermagoras in hac controversia transit a prooemio
|
25.1
|
in narrationem eleganter, rarissimo quidem genere,
|
|
ut <in> eadem re transitus esset, sententia esset,
|
|
schema esset, sed, ut Latroni placebat, schema quod
|
|
vulnerat, non quod titillat: . . . Ex altera parte
|
5
|
transit a prooemio in narrationem Gallio et ipse per
|
|
sententiam sic: quidni filium mihi nolim cum isto
|
|
communem esse, cum quo utinam communem nec
|
|
patrem habuissem? Diocles Carystius illum sensum
|
|
a Latinis iactatum dixit brevissime, rarissimo genere,
|
10
|
quo duobus sententia verbis consummatur (nec
|
|
enim paucioribus potest): . . . Euctemon, levis
|
|
declamator sed dulcis, dixit nove et amabiliter
|
|
illum aeque ab omnibus vexatum sensum, quo re-
|
|
conciliatio fratrum temptatur: . . .
|
15
|