Patruus Abdicans
Liberi parentes alant aut vinciantur. 1.1.pr.1
  Duo fratres inter se dissidebant; alteri filius
erat. Patruus in egestatem incidit; patre
vetante adulescens illum aluit; ob hoc abdica-
tus tacuit. Adoptatus a patruo est. Patruus 5
accepta hereditate locuples factus est. Egere
coepit pater: vetante patruo alit illum. Abdi-
catur.
  <PORCI LATRONIS> Quid mihi obicis? puto lux- 1.1
uriam: quidquid umquam inmodesta largitione
effudimus, id omne †consumatur† in alimentum
duorum senum. Cum vetaret me pater, aiebat:
'ipse mihi, <si> egerem, alimenta non daret.' 5
Eo iam perductus erat ut omnem spem ultimorum ali-
mentorum in ea domo poneret in qua habebat <et>
abdicatum et inimicum. Ecce oppresserit mors egen-
tem: quid facturus es? pluris tibi frater efferendus
quam alendus est. Quisquis rogatus est, ait: 'quid 10
porro? tam locuples frater alere non potest?'
Miserrimus senex divitiis tuis etiam blandimentum
in stipem perdidit. 'Ipse' inquit 'me ali vetuit.' 2.1
Imitationem alienae culpae innocentiam vocas? Ne eo
quidem aestimas quanta ista crudelitas sit, quod, si
quis fratrem non alit, ne a filio quidem alendus est?
Quid adoptionem iactas? tunc ad te veni cum hab- 5
erem divitem patrem. Parcius, quaeso, patres:
praesentes habemus deos. Scis tuto te facere:
etiamsi abdicaveris, alam. Fatendum est crimen
meum: tardius miseritus sum; itaque do poenas:
egeo. Parentibus meis, cum in cetera odium sit, 3.1
tantum in meam notam convenit. O felix specta-
culum si vos in gratiam possum reducere: faciam-
que hoc, vultus quoque vestri hortantur. Surgite
patres, adeste iudices: alter mihi ex parentibus 5
servatus, alter servandus est. Porrigite mutuas
in gratiam manus; me foederi medium pignus addite:
inter contendentes duos medius elidor. Ergo fame
morientem videbo per cuius cineres iuraturus sum?
Omnis instabilis et incerta felicitas est: quis crederet 10
iacentem supra crepidinem Marium aut fuisse consulem
aut futurum? Quid porro tam longe exempla repeto,
tamquam domi desit? qui illum vidit quid non
timendum felicibus putat, quid desperandum infelicibus?
  IUNI GALLIONIS Ego indicabo cur me abdices: 4.1
tu indica cur adoptaveris. Quae iam accedunt
nova? Equidem [nova] illud non miror, quod
misericordia obicitur: illud miror, quod hic obicit;
sic enim me gessi ut hoc crimine duos patres obli- 5
garem. Uterque me amat, uterque ali miser
desiderat, uterque prohibet. Nec secum nec cum for-
tuna bene convenit. Conponite aliquando bonos
quidem sed contumaces viros. Uter discordiae
causam praebuerit nolite a me exigere: uterque 10
patruus est, uterque pater est. Transit ad istum
fratris sui et fortuna et animus. Misericors sum:
non mutassem patrem si naturam mutare potuis-
sem!
  P. ASPRENATIS Fortunae lex est praestare quae 5.1
exegeris. Miserere: mutabilis est casus; dederunt
victis terga victores et quos provexerat fortuna desti-
tuit. Quid referam Marium sexto consulatu Carth-
agini mendicantem, septimo Romae imperantem? 5
Ne circa plura instabilis fortunae exempla te mittam,
vide quis alimenta rogetur et quis roget.
  IUNI OTHONIS patris Time mutationem: et
ille nihil prius ex bonis quam filium perdidit.
  ARELLI FUSCI patris Ecquid aperis mihi penates 6.1
tuos? Non sum hospes gravis, unum senem adduco:
hoc tibi vitio, pater, placui. Venit ignotus senex;
volo transire tacentem; per patrem rogat. Ergo
aliquis peribit fame qui filium suum optat super- 5
stitem? Quid hoc esse dicam quod me tam pericu-
lose abdicant? quod totiens isti fortunam mutant
quotiens ego patrem? Redite in gratiam: inter
funestas acies armatae manus in foedus porriguntur.
Perierat totus orbis nisi iram finiret misericordia. Aut 10
si tam pertinacia placent odia, parcite: iactatus
inter duos patres, utriusque filius, semper tamen felicioris
abdicatus, positus inter duo pericula, quid faciam?
Qui alunt abdicantur, mendicant qui non alunt.
Illud tamen, pater, deos testor: divitem te relinquo. 15
  CESTI PII Tali me operi praeparaveram: vole- 7.1
bam fratres in gratiam reducere. Hoc tu obicis?
At nisi impetravero ut boni fratres sint, impetrabo ne
mali patres sint? Uterque me amavit, uterque pro
me vota fecit; quantum est si dixero: 'uterque me 5
aluit'? Quae causa fuerit discordiae, nescio;
timeo ne iste prior <iniuriam fecerit qui prior>
egere coepit. Quid obicis, pater? <misericordiam?>
Scio quendam in hac civitate propter istud crimen
adoptatum. 'Fratrem' inquit 'alere noluit.' 10
†Invenisti quod possem defendere.† Possum li-
beros tollere ut primum hoc illis narrem, avum
illorum fame perisse? Non fefelli te qualis essem:
scivisti cum adoptares. Bis abdicatus sum: volo
utramque causam meam agere, neutram per me volo; 15
adsit mihi altus: semper causa mea habebit ad-
vocatum patrem. Alter alterum amet: uterque me
amavit. Vis illum veras poenas dare? sentiat
quam bono fratri iniuriam fecerit.
  POMPEI SILONIS De patre <vestro merui> bene, 8.1
quamquam eum per aetatem nosse non possum;
sed habet et ille beneficium meum: duos eius filios
alui. Surge, infelix senex. Quid? putatis illum
flere quod eget? immo quod abdicavit, quod <non> 5
aluit.
  ARGENTARI Vides enim, liberalis in domo tua
esse coepi! Ille propter me duxit uxorem, cum
fortasse iuvenem adoptare posset. Haec abdicantis
fuere verba: 'i ad illum quem magis amas quam 10
patrem.' Non omnibus imperiis patris parendum
est. Nihil in te novi facio: scis me et priori patri non
paruisse. Venit immissa barba capilloque deformi,
non senectute sed fame membris trementibus, sum-
missa et tenui atque elisa ieiunio voce, ut vix exaud- 15
iri posset, introrsus conditos oculos vix allevans:
alui. Quomodo, quaeritis? quomodo istum.
  CORNELI HISPANI Puta me hodie non abdicari, 9.1
sed adoptari. Volo quaedam futuro praedicere
patri: Hic quem vis adoptare inimicum patris sui
invito patre aluit. Reliquit aequo animo beatam
domum, ut cum mendico viveret. Noveris oportet 5
hoc eius vitium: ad praestandam calamitosis miseri-
cordiam contumax est. Nec tamen habeo quod de
hoc vitio meo queri possim: hoc inveni patrem, hoc
perdidi. Quam multi patres optant similem filium!
bis abdicor. Homo est: non vis alam hominem? 10
Civis est: non vis alam civem? Amicus est: non
vis alam amicum? Propinquus est: non vis alam
propinquum? Sic pervenitur ad patrem. Homo
est, civis est, amicus est, propinquus est; <ista>
condicione ergo non erit vitium porrexisse stipem 15
nisi dixero: 'pater est.'
  VIBI GALLI Circumibo tecum, pater, aliena limina; 10.1
ostendam omnibus et me, qui alimenta dedi, et te, qui
negasti.
  ROMANI HISPONIS Scio, pater, melius esse quod
tu dicis: istud ego si possem, numquam abdicatus 5
essem. Fateor, vitium est: hoc quoque in me prior
emendare voluit pater nec potuit. Impulisti me
in fraudem: qui me abdicabat aiebat: 'non oporte-
bat fieri,' tu dicebas oportere, tibi credidi. 'Non
dedit' inquit 'mihi alimenta': defuerunt tibi? 10
Quisquis alimenta a mendico rogatus est, nihil am-
plius quam monstrat: 'i ad fratrem, i ad filium.'
Iam quidam nobis eandem fortunam precantur.
Crede mihi, sacra populi lingua est.
  ALBUCI SILI Tollite vestras divitias, quas huc 15
atque illuc incertae fortunae fluctus appellet; redite
in gratiam: innocens sum.
  Pars altera. VALLI SYRIACI Crescere ex mea pro- 11.1
posuit invidia: sequemur senes quo vocat ambitio
iuvenilis et contionem illi praebebimus? Melius
se potest iactare quam defendere. Ecquid iustus metus
meus est, ne heredem ingratum scribam, inimicum re- 5
linquam? Inter cetera quae mihi cum inimico fateor
esse communia et hoc est: infelicissimam ambo et
tristissimam egimus vitam, excepto uno quod alter
alterum egentem vidimus. Proici me adiectis ver-
borum contumeliis iussit: ad caelum manus sustulit, 10
fassus huius se spectaculi debitorem, et tunc primum
fratri vitam precatus est. Laetitiam parati patri-
monii ut ex tanto calamitatium stupore nullam per-
cepi, nisi quod isti daturus omnia eram, illi negaturus.
Liquet nobis deos esse: qui non aluit eget, qui in 15
domum suam fratrem non recepit in publico manet.
Aequavit iam potentiam meam cum illius potentia
fortuna, nisi quod haec prior facere non possum.
Adoptavi te cum abdicatus es: cum adoptas abdico.
  VIBI RUFI Cum egerem, aiebam: 'satis se vin- 12.1
dicavit, quod a dispensatore locupletis inimici con-
sors modo omnis fortunae diurnum petam.'
  MARULLI Ille vitam audebit rogare, qui mori
malet quam sua verba sibi dici? Multis debeo miseri- 5
cordiam, multis tuli. Quisquis est qui me ulla
calamitate similem effingit, perinde habeo ac si gradu
cognationis attingat. Scio quam acerbum sit supplic-
are exteris; scio quam grave sit repelli a domesticis;
scio quam crudele sit cotidie et mortem optare et 10
vitam rogare. Etiamsi tu non odisti eum qui mihi
fecit iniuriam, ego odi eum qui fecit tibi.
  {⁴¹Divisio.}⁴¹ Divisio controversiarum antiqua simplex 13.1
fuit; recens utrum subtilior an tantum operosior
<sit> ipsi aestimabitis: ego exponam quae aut
veteres invenerunt aut sequentes adstruxerunt.
  Latro illas quaestiones fecit: divisit in ius et ae- 5
quitatem, an abdicari possit, an debeat. <An
possit> abdicari, sic quaesit: an necesse fuerit
illum patrem alere, et ob id abdicari non possit quod
fecit lege cogente. Hoc in has quaestiones divisit:
an abdicatus non desinat filius esse; an is desinat qui 10
non tantum abdicatus sed etiam ab alio adoptatus est.
Etiamsi filius erat, an quisquis patrem non aluit
puniatur, tamquam aeger, vinctus, captus; an ali-
quam filii lex excusationem accipiat; an <in> hoc
accipere potuerit. An abdicari debeat, per haec 15
quaesit: an, etiamsi ille indignus fuit qui aleretur,
hic tamen recte fecerit qui aluit; deinde an dignus
fuerit qui aleretur.
  Novi declamatores Graecis auctoribus adiecerunt 14.1
primam illam quaestionem: an adoptatus abdicari
possit. Hac Cestius usus est. Adiecit quaestion-
em [Gallio] alteram: an, si abdicari possit etiam
adoptatus, <possit> ob id vitium quod antequam 5
adoptaretur notum fuit adoptanti. Haec autem
ex aequitatis parte pendet et tractatio magis est
quam quaestio.
  Gallio quaestionem primam Latronis duplicavit sic:
licuit mihi alere etiam te vetante; deinde non licuit 10
non alere. In priore parte hoc vindicavit, non posse
filium ob id abdicari quod esset suae potestatis; nulli
autem interdici misericordia: Quid si flere me vetes cum
vidi hominem calamitosum? quid si vetes propter ali-
quod honestum factum periclitanti favere? Adfectus 15
nostri in nostra potestate non sunt. Quaedam iura non
scripta, sed omnibus scriptis certiora sunt: quamvis
filius familiae sim, licet mihi et stipem porrigere
mendico et humum cadaveri <inicere>. Iniquum
est conlapsis manum non porrigere: commune hoc 20
ius generis humani est. Nemo invidiosum ius
postulat quo alteri profuturus est.
  Latro illud vehementer pressit: Non feci ratione, 15.1
adfectu victus sum. Cum vidissem patrem egentem,
mens non constitit mihi; quid vetueris nescio. Hoc
aiebat non esse tractandum tamquam quaestionem;
esse tamen potentius quam ullam quaestionem. 5
  Fuscus Arellius pater hoc movit in ultimo tam-
quam quaestionem: putavi te, quamvis vetares,
nihilominus velle ali fratrem: eo vultu vetabas aut
mihi ita videbaris.
  Cestius audacius; non fuit contentus dicere: 'pu- 10
tavi velle te,' adiecit: 'voluisti et hodie quoque
vis,' et sua figura dixit omnia propter quae velle
deberet. 'Quare ergo abdicas? puto, indignaris
praereptum tibi officium.'
  Latro colorem simplicem pro adulescente <intro- 16.1
duxit>: habere non quo excuset, sed quo glorietur.
Non potui, inquit, sustinere illud durum spectaculum.
Offensam mihi putas tantum excidisse? mens excid-
it, non animus mihi constitit, non in ministerium 5
sustinendi corporis suffecerunt pedes, oculi subita
caligine obtorpuerunt: alioqui ego, si tunc meae
mentis fuissem, expectassem dum rogarer?
  Fuscus illum colorem introduxit, quo frequenter uti
solebat, religionis: movit, inquit, me natura, movit 10
pietas, movit humanorum casuum tam manifesto
approbata exemplo varietas. Stare ante oculos
Fortuna videbatur et dicere talia: esuriunt qui suos
non alunt.
  Albucius hoc colore: accessit, inquit, ad me pater, 17.1
nec summissis verbis locutus est; non rogavit, sciit
quomodo agendum esset cum filio: alere me iussit;
recitavit legem, quam ego semper scriptam etiam
patruo putavi. Et deinde dixit: praestiti non 5
quantum patri praestare debui, sed quantum vetanti
subripere potui.
  Blandus colore diverso: Venit subito deformis
squalore, lacrimis. O graves, Fortuna, vices tuas!
Ille dives modo superbus rogavit alimenta, rogavit 10
filium suum, rogavit abdicatum suum. Interrogas
quam diu rogaverit? Ne di istud nefas patiantur,
ut diu rogaverit; diutius tamen quam tu. Quaeritis
quid fecerim? quod solebam.
  Silo Pompeius hoc colore: Movit, inquit, me 18.1
quod nihil suo iure, nihil pro potestate, quod tam-
quam patruus accessit. Ego vero non expectavi
verba, non preces: complexus sum et osculatus sum
patrem, dedi alimenta. Hoc unum crudeliter feci, 5
quod dixi fratrem dedisse: non alere sed exprobrare
visus sum.
  Triarius hoc colore: timui, inquit, si non aluissem,
ne abdicarer a patre; sciebam quomodo illi placuis-
sem. 10
  Argentarius hoc colore: Accessit, inquit, ad me
pater obrutus sordibus, tremens deficientibus mem-
bris; rogavit alimenta. Interrogo vos, iudices,
quid me, haec si <fiant>, facere oporteat. Nam
istum non interrogo: scit quid facturus sim. Num 15
patiemini ut alteri patri faciam iniuriam, alteri invi-
diam? Cum vetuisset me alimenta praestare, si
qua est fides, non putavi illum ex animo vetare;
lenocinatur, inquam, gloriae meae, ut videar patrem
etiam prohibitus aluisse. 20
  Marullus novo colore egit: Cecidit in pedes meos 19.1
senex squalidus barba capilloque. Novit, inquam,
nescio qui iste misericordiam meam. Adlevavi, cum
ignorarem quis esset: vultis repellam quod pater
est? 5
  Cestius hoc colore: Haec mecum cogitavi: pater
meus <eget>; egentem videt frater: non miseretur,
non praestat alimenta; hoc est, inquam, non vult
eripere filio officium, scit in hac fortuna meorum
has iam meas esse partes. Hoc peccavi, quod non 10
ultro ad patrem accessi; sed aiebam: nolo huic quic-
quam amplius praestare quam illi praestiti: non
expectavi donec patruus ad me veniret? et nunc
expectabo. Venit ad me pater: quid habui facere?
perducere illum ad patruum? Non feci. Merito 15
irascitur; potuit enim, si aluisset, levare quidem
fortunam fratris, sed causam adgravare.
  Buteonis colorem non probabat Latro: praestit- 20.1
isse se dixit exiguum, tantum quo spiritum posset
producere; et cum descripsisset pallorem eius ac
maciem, adiecit: apparet illum ab inimicis ali.
Hunc colorem cum improbaret Latro hac sententia 5
usus est: non est, inquit, abdicato quicquam ex
gloria criminis sui detrahendum.
  Hispanus hunc colorem venustius; nam et mis-
erationi eius qui non benignissime alitur adiecit ali-
quid et pietati suae nihil detraxit: Quomodo autem, 10
inquit, illum alo? exiguos furtive cibos mitto, et si
quid de mensa mea detrahere potui, famelico seni
porrigo. Non credis, qui scis quomodo te aluerim?
  Colorem ex altera parte, quae durior est, Latro aie- 21.1
bat hunc sequendum, ut gravissimarum iniuriarum
inexorabilia et ardentia induceremus odia Thyesteo
more; aiebat patrem non irasci tantum debere sed
furere. Ipse <in> declamatione usus est summis 5
clamoribus illo versu tragico: 'cur fugis fratrem?
scit ipse.'
  Hunc colorem secutus Syriacus Vallius durum
sensum videbatur non dure posuisse in narratione
sic: infelicissimam ambo et tristissimam egimus 10
vitam, excepto <uno> quod alter alterum egentem
vidimus. Aeque efficaciter odium videbatur ex-
pressisse fraternum hac sententia: vos, iudices,
audite quam valde eguerim: fratrem rogavi.
  Hanc partem memini apud Cestium declamari ab 22.1
Alfio Flavo, ad quem audiendum me fama per-
duxerat; qui cum praetextatus esset, tantae opinionis
fuit ut populo Romano puer eloquentia notus esset.
Semper de illius ingenio Cestius et praedicavit et 5
timuit: aiebat tam inmature magnum ingenium non
esse vitale; sed tanto concursu hominum audie-
batur ut raro auderet post illum Cestius dicere.
Ipse omnia mala faciebat ingenio suo; naturalis
tamen illa vis eminebat, quae post multos annos, iam 10
et desidia obruta et carminibus enervata, vigorem
tamen suum tenuit. Semper autem commendabat
eloquentiam eius aliqua res extra eloquentiam: in puero
lenocinium erat ingenii aetas, in iuvene desidia.
  Hic cum declamaret partem abdicantis, hanc 23.1
summis clamoribus dixit sententiam: Quis es tu qui
de facto patrum sententiam feras? ille tunc peccavit,
tu nunc peccas. Ad te arbitrum odia nostra non mit-
timus: iudices habemus deos. Et illam sententiam: 5
Audimus fratrum fabulosa certamina et incredibilia
nisi nos fuissemus: impias epulas, detestabili parri-
cidio fugatum diem: hoc uno modo iste frater a
fratre ali meruit. Quam innocenter me contra
parricidium vindico! filium illi suum reddo. 10
  Cestius hunc colorem tam strictum non probavit, 24.1
sed dixit temperandum esse, et ipse hoc colore usus
est, quem statim a principio induxit: Miratur ali-
quis quod, cum duo gravissimam [fratrum] accep-
erimus iniuriam, ego et filius, ego solus irascor? 5
Non est quod miretur: iam filio satisfactum est.
Debuisti, inquit, me rogare ut ipse praestarem,
debuisti illum ad me perducere, debuisti recon-
ciliationem temptare, non famam pietatis ex nostra
captare discordia. Fortasse ego cum egerem fra- 10
trem rogassem si tu non fuisses; fortasse ille me
rogasset si tu non fuisses; poterit nobis convenire si
non fuerit in medio quem potius miseri contumaces
rogent.
  Hermagoras in hac controversia transit a prooemio 25.1
in narrationem eleganter, rarissimo quidem genere,
ut <in> eadem re transitus esset, sententia esset,
schema esset, sed, ut Latroni placebat, schema quod
vulnerat, non quod titillat: . . . Ex altera parte 5
transit a prooemio in narrationem Gallio et ipse per
sententiam sic: quidni filium mihi nolim cum isto
communem esse, cum quo utinam communem nec
patrem habuissem? Diocles Carystius illum sensum
a Latinis iactatum dixit brevissime, rarissimo genere, 10
quo duobus sententia verbis consummatur (nec
enim paucioribus potest): . . . Euctemon, levis
declamator sed dulcis, dixit nove et amabiliter
illum aeque ab omnibus vexatum sensum, quo re-
conciliatio fratrum temptatur: . . . 15