Peregrinus Negotiator
  Quidam, cum haberet formonsam uxorem, 2.7.pr.1
peregre profectus est. In viciniam mulieris
peregrinus mercator commigravit; ter illam
appellavit de stupro adiectis pretiis; negavit
illa. Decessit mercator, testamento heredem 5
omnibus bonis reliquit formonsam et adiecit
elogium: 'pudicam repperi.' Adit heredi-
tatem. Redit maritus, accusat adulteri ex sus-
picione.
  PORCI LATRONIS Quamquam eo prolapsi iam 1.1
mores civitatis sunt ut nemo ad suspicanda adulteria
nimium credulus possit videri, tamen ego adeo longe
ab eo vitio afui ut magis timeam ne quis in me aut
nimiam patientiam aut nimium stuporem arguat quod 5
tam seram querellam detuli. Non accuso adulteram nisi
divitem factam; ex ea domo ream protraho in qua iam
nihil meum est. Cum ego tamdiu peregrinatus sim,
nullum periculum terra marique fugerim, plus <ista>
intra unam viciniam quam ego toto mari quaesit. 10
Post tantos inpudicitiae quaestus si tacere possum, con-
fitendum habeo hac me causa afuisse, ut in accessionem
patrimoni peregrinando cum uxore certarem. Illud,
iudices, mihi tormentum est, quod notata iudicio
vestro, ut multiplicatam dotem perdat, plus tamen ex 15
quaestu habitura est quam quantum damnatae per-
dendum est; tantum in istam dives amator effudit ut
post poenam quoque expediat fuisse adulteram.
  Quae praeceperim uxori proficiscens, scio; cetera, 2.1
quemadmodum adulescens formonsus, dives, ignotus
in viciniam formonsae et in absentia viri nimium
liberae mulieris commigraverit, quemadmodum ad-
sidua satietate cotidianae per diem noctemque libi- 5
dinis exhaustis viribus perierit, interrogate rumorem.
Vos interrogo, iudices, quid offici mei fuerit: poteram
ego salvo pudore meo nihil de hereditate suspicari in
qua etiam nomen auctoris ab uxore doctus sum?
Veni nihil aliud quam ut fortunam meam querar; 10
nam causam melius vos nostis.
  Tempus est, iudices, de uxore marito credi mulierem 3.1
tam formonsam amari potuisse pudice; certe sic
amari, ne sollicitaretur, potuit; neque est quod dicat:
non in meo istud arbitrio positum <erat>. Erratis
vos, iudices, si non maius ad sollicitandam matronam 5
putatis inritamentum spem corrumpendi quam faciem
quamvis amabilem venustam. Si tantum in for-
monsa sperari posset quantum placere potest, omnes
formonsae in se universos oculos converterent.
Matrona, quae <tuta> esse adversus sollicitatoris 10
lasciviam volet, prodeat in tantum ornata quantum ne
inmunda sit; habeat comites eius aetatis quae in-
pudicum, si nihil aliud, in verecundiam annorum
movere possit; ferat iacentis in terram oculos; adversus
officiosum salutatorem inhumana potius quam inverecunda 15
sit; etiam in necessaria resalutandi vice multo rubore
confusa <sit>. Sic se in verecundiam pigneret <ut>
longe ante inpudicitiam suam ore quam verbo neget. In
has servandae integritatis custodias nulla libido in-
rumpet. 20
  Prodite mihi fronte in omne lenocinium composita, 4.1
paulo obscurius quam posita veste nudae, exquisito in
omnes facetias sermone, tantum non ultro blan-
dientes ut quisquis viderit non metuat accedere:
deinde miramini si, cum tot argumentis inpudicitiam 5
praescripseritis, cultu, incessu, sermone, facie, aliquis
repertus est qui incurrenti adulterae se non sub-
duceret. Internuntium, puto, illa sollicitatoris arripi
et denudari iussit, flagella et verbera et omne genus
cruciatus poposcit, in plagas deterrimi mancipi vix 10
inbecillitatem muliebris manus continuit. Nemo sic
negantem iterum rogat.
  Quotiens absentis viri nomen inploravit? quotiens 5.1
quod non una peregrinaretur questa est? cum quo
questa es? apud quem indignata es? Abunde te in
argumentum pudicitiae profecturam putas si stuprum
tantum negaveris, quod plerumque etiam inpudicis- 5
sima, spe uberioris praemi, de industria simulat?
Quando de iniuria tua viro scripsisti et, ne in oc-
casionem similis iniuriae solitudo tua pateret, maturio-
rem reditum rogasti? Et quanto decentius con-
tumeliam penetralium meorum uxoris epistula quam 10
testamento sollicitatoris cognoscerem! Miserrimus
omnis saeculi maritus sic contempta absentia mea
etiamnunc iniuriam meam nescirem si qui fecerat
tacere voluisset.
  Totiens sollicitata non istam faciem qua placere 6.1
poteras convestisti? non omne ornamentum veluti
causam talis iniuriae exsecrata es? Quod proximum
est a promittente, rogata stuprum tacet. Inspicite
adulterae censum; ex eo inpune sit quod adulter isti 5
dedit si est aliquid quod non dederit. Quid singil-
latim omnia percenseo? quid ego non emi in mundo
tibi? <Me> miserum: maritus cum omni censu
meo inter munera adulteri lateo. 'Sola heres esto.'
Quid ita? Habes, inquit; scripsit causas: 'quia, 10
cum semel appellassem, <cum iterum appellassem>,
cum tertio appellassem, non corrupi.' O nos nimium 7.1
felici et aureo, quod aiunt, saeculo natos! Sic etiam
qui inpudicas quaerunt pudicas honorant? 'Omnium
bonorum meorum, omnis pecuniae meae sola heres esto
quia corrumpi non potuit, quia tot sollicitationibus 5
expugnari non potuit, quia tam fideliter pudicitiam
custodivit.' Tace paulisper nomen auctoris: numquid
non testamentum viri creditis? Ecce nullam in uxore
suspicatus infamiam, inter mutuum eius amorem aut
certe ita creditum iam moriturus tabellas occupare si 10
volo et muneribus meis inponere elogium, ex testa-
mento adulteri petendum est.
  'Sola heres esto, quamvis aliena, quamvis ignota;
tantum quia pudica, quia incorrupta est.' Quid? isti 8.1
tam censorio adultero non mater est? non soror? non
propinqua? an nulla earum pudica est? Idcirco
scilicet cum tantis divitiis peregrinas urbes in
honorem pudicitiae ignotae perambulat. Illic ubi 5
natus est nulla pudica erat, atque illic ubi negotiatus
est nulla non prostituta erat; vacuo testamento
pudica heres per errorem quaesita est.
  Ego adulteram arguo, qui in matrimonium recepi,
qui communis ex ista liberos precatus sum, qui pudi- 10
cam libentissime crederem. Adeone iam ad omnem
patientiam saeculi mos abiit ut adversus querimoniam viri
uxor alieno teste defendatur? At hercules adversus
externorum quondam opiniones speciosissimum
patrocinium erat: ego viro placeo. 15
  Atque ego, si hunc morem scribendi recipitis, in 9.1
conspectu vestro ita scribam: 'uxor mea heres <ne>
esto, quod peregrinante me adamata est, quod heres
ab adulescente alieno ac libidinoso relicta est, quod
tam infamem hereditatem adit.' A duobus vos 5
testamentis in consilium mitto: utrum secuturi estis?
quo ab adultero absolvitur, an quo damnatur a viro?
Unus pudicitiae fructus est pudicam credi, et ad-
versus omnes inlecebras atque omnia delenimenta
muliebribus ingeniis est veluti solum <ac> firma- 10
mentum in nullam incidisse fabulam. †novos fortasse
non in omnium existimationem ocure et horrendum
multa deinde ab variae daturis experimenta.†
Feminae quidem unum pudicitia decus est; itaque
ei curandum est esse ac videri pudicam. . . . 15
  Muliebrium vitiorum fundamentum avaritia est.
Quae potest non timere opinionem adulterii, potest
non timere adulterium. Ex omni rupe conchylium
contrahitur quo vestis cruentetur. Infelices ancil-
larum greges laborant ut adultera tenui veste perspi- 20
cua sit et nihil in corpore uxoris suae plus maritus
quam quilibet alienus peregrinusque cognoverit.
Futuram eius aestimabo pudicitiam; interim, quod
negat, conperi inpudicam. Omnes te inpudicam
locuntur, pudicam tantum et unus et peregrinus, qui 25
plus laudator quam accusator nocet. Uxorem meam
nusquam pudicam audivi nisi in adulteri elogio.
Deice in terram oculos et aures externorum vocibus
claude: sibi quisque pro te neget. Pudicam ille
dixit, ego inpudicam: puto, plus credetis civi quam 30
peregrino, marito quam adultero. Ipsum elogium
scripsit corruptoris animo. Quia pudicam, inquit,
conperi: quod nulli praeter me contigit.
  Pars altera. Formosa est: hoc natura peccavit.
Sine viro fuit: hoc maritus peccavit. Appellata est: 35
hoc alius peccavit. Negavit: hoc pudice. Heres
relicta est: hoc feliciter. Hereditatem adiit: hoc
consulte fecit.