| Quinquennis Testis in Procuratorem | |
| Mortua quidam uxore, ex qua filium habebat, | 7.5.pr.1 |
| duxit aliam: sustulit ex ea filium. Habebat | |
| procuratorem in domo speciosum. Cum fre- | |
| quenter essent iurgia novercae et privigno, iussit | |
| eum semigrare: ille trans parietem habitationem | 5 |
| conduxit. Rumor erat de adulterio procura- | |
| toris et matris familiae. Quodam tempore pater | |
| familiae in cubiculo occisus inventus est, uxor | |
| volnerata, communis paries perfossus; placuit | |
| propinquis quaeri a filio quinquenni, qui una | 10 |
| dormierat, quem percussorem cognosceret; ille | |
| procuratorem digito denotavit. Accusat filius | |
| procuratorem caedis, ille filium parricidi. | |
| ARELLI FUSCI patris Ut audivi clamorem, si qua | 1.1 |
| est fides, deprensos a patre adulteros putavi. Quis | |
| ferret te voluntariam testem in forum venientem, | |
| etiamsi venires dictura pro filio? Miserrime puer, | |
| quamvis <ipse> pericliter, plus tamen pro te timeo: | 5 |
| nimium fraternis insistis vestigiis; itaque iam tibi | |
| cum matre non convenit. Quamdiu mater vixit, | |
| pater me fuit procuratore contentus. Non facile | |
| fit parricidium. Vis scire quantum natura possit? | |
| etiam infans pro fratre loquitur. | 10 |
| TRIARI Vivo patre adultera, moriente conscia, | |
| mortuo testis. Aliquis uno teste contentus est: | |
| dabo puerum. Aliquis non est uno teste contentus: dabo | |
| populum. Obicit privigno parricidium, filio mendacium. | |
| Intrat procurator qua solebat. Dic, puer, quis | 2.1 |
| patrem tuum occiderit, dic audaciter; eundem nominas | |
| quem populus. Nox placet sceleri: prorsus adulteri | |
| tempus. Habui patrem tam bonum ut, cum uxorem | |
| habere vellet, tamen me novercam habere noluerit. | 5 |
| Quo mihi lumen? tantum admissuro nefas optanda | |
| nox est. 'Quid' inquit 'ante peccavi?' Dis- | |
| simile est: memento enim de homicida quaeri; | |
| potest tirocinium esse homicidium, parricidium non | |
| potest. Lumen attulisti ut discerneres illic quem | 10 |
| leviter volnerare deberes. Videmus adactum in | |
| <patris> praecordia gladium: sic ego novercam | |
| volnerassem. Frater, quaero, an videris procura- | |
| torem novissima nocte; nihil de prioribus quaero. | |
| VIBI GALLI Ego taceam de adulterio quod per- | 3.1 |
| sequitur etiam populus? ego taceam de parricidio | |
| quod persequitur etiam puer? Testor vos, iudices, | |
| salvom patrem reliqui. O magnam in contrarium | |
| saeculi nostri perversitatem! inventus est qui patrem | 5 |
| posset occidere, novercam non posset. Etiamsi quis | |
| occidere patrem non potest, novercam potest. | |
| SEPULLI BASSI Dum perfodio parietem, aliquis | |
| sentiet. Cuius vis levissimum esse somnum? pueri | |
| an senis an mediae aetatis? Pueri? frater sentiet. | 10 |
| Senis? pater. Mediae aetatis? noverca. Quaererem | |
| quam sordida domo natus esset, si ullam habuisset: | |
| nunc inquisitionem nostram humilitate effugit. | |
| Non miror si nescis quam difficile sit patrem occidere, | |
| cum incertum habeas patrem. | 15 |
| ALBUCI SILI Quaero a te, mulier, an filio tuo | 4.1 |
| credendum putes? Liceat mihi nutrire puerum: | |
| nec cum matre illi nec cum tutore conveniet. Tres in | |
| cubiculo sunt: patrem occidis, puerum contemnis, | |
| adulteram non times. Singuli se servi liberique | 5 |
| offerebant puero; <ego> stabam ante omnis, per- | |
| cussor latebat post adulteram. Quid ante peccavi? | |
| cuius uxorem corrupi? Quod si fecissem, hominem | |
| occidere possem, patrem non possem. Bonos habeo | |
| testes. Timeo huic in aliena potestate. Aspice | 10 |
| corpus patris: quam gravis plaga, quam alte adac- | |
| tus est gladius! Sic ego novercam percussissem. | |
| CESTI PII Adulterum te esse non unum testem da- | |
| bo, non corruptum, dabo multos, dabo etiam pueros. | |
| Patrem tam graviter percussi quam debui novercam, | 15 |
| novercam <ne> sic quidem quemadmodum patrem? | |
| IULI BASSI Tibi fuit necessarium lumen ne eam | 5.1 |
| occideres propter quam occidebas; mihi supervacuum | |
| erat, ne instrumento parricidi detegerem parricidium. | |
| Si rerum natura pateretur, obliviscendum erat mihi | |
| patris dum occiderem. Maiore licentia quae non | 5 |
| videmus agimus, et, quamvis non minor sit atrocitas | |
| facinoris, formido minor est. Si patrem occidi, | |
| totus mihi lectus purgandus est; cui parcam parricida | |
| non habeo. Non possum gloriari ultione patris; | |
| frater illam meus occupavit. | 10 |
| BLANDI Quam difficile est filio patrem vulnerare | |
| et quam facile privigno novercam occidere! | |
| VARI GEMINI 'Patrem' inquit 'occidisti.' Tes- | 6.1 |
| tor vos, iudices, nihil leviter hae manus faciunt. | |
| Utrum nolui te occidere, <an> non habui potestatem? | |
| Atqui vulnerata est: leviter vulnerata es; quam | |
| diligenter servata es! Tu testimonium dic et | 5 |
| ostende istud non vulnus, sed argumentum. Ostende | |
| vulnus: percussor ille quam timuit ne occideret! | |
| PORCI LATRONIS Quare lumen adfero? Fortius | |
| parricidium faciam si non videro patrem. Occidere | |
| aliquis patrem ante [quam] novercam potest, nover- | 10 |
| cam ne post patrem quidem potest? | |
| TRIARI Quis parricidio puras manus servat, et | |
| inde incipit quo pervenire difficile est? | |
| {⁴¹Divisio.}⁴¹ Has controversias, quae et accusationem | 7.1 |
| <habent et defensionem>, non eodem ordine omnes | |
| declamaverunt. Quidam fuerunt qui ante defen- | |
| derent quam accusarent, ex quibus Latro fuit. | |
| Fuscus Arellius: debet, inquit, reus in epilogo | 5 |
| desinere. Optime autem epilogum defensioni con- | |
| texit; et homines magis defendenti quam accusanti | |
| favent. Ultima sit pars quae iudicem faventem | |
| possit dimittere. | |
| Quidam permiscuerunt accusationem ac defen- | 10 |
| sionem, ut comparationem duorum reorum inirent, | |
| et crimen simul reppulissent statim transferrent; | |
| ex quibus fuit Cestius. Hoc non semper expedit. | |
| Utique ei qui inbecilliorem partem habet non est | |
| utile comminus congredi; facilius latent quae non | 15 |
| comparantur. | |
| In hac controversia non sunt duo sed tres rei; | 8.1 |
| noverca enim procuratori coniungitur. Itaque a fili | |
| parte utique aiebat prius accusandum, quia unum | |
| deberet crimen defendere, duo obicere, et adulteri | |
| et caedis. | 5 |
| Si qua sunt ex utraque parte difficilia, non colorem | |
| sed argumentationem desiderant; itaque, ne modum | |
| excedam, praeteribo. | |
| Circa vulnus novercae quidam bellas res dixerunt, | |
| quidam ineptas, immo multi ineptas. Prius illa | 10 |
| quae belle dicta sunt referam. | |
| Fuscus ait: destricta levi vulnere est cutis; non | 9.1 |
| credas factum manu privigni, credas amatoris. | |
| Passienus ait: sic leviter te vulneravit dextera illa cui | |
| nec paries obstitit nec pater? | |
| Varius Geminus dixit: da ferrum testi meo: | 5 |
| fortius feriet. | |
| Cestius dixit, cum descripsisset quam leve vulnus | |
| esset: nocueras, inquit, mihi si amicae tuae nocere | |
| potuisses. | |
| Brutus Bruttedius cotidiano verbo significanter | 10 |
| usus est: rivalem, inquit, occidit, amicam sauciavit. | |
| Hispo Romanius eiusdem generis rem dixit: | |
| ostende, noverca, ostende istud quod amator tuus | |
| vellicavit. | |
| Bassus Sepullius dixit: maritum occidit, adulteram | 15 |
| strinxit. | |
| Ex illis qui res ineptas dixerant primus ibi ante | 10.1 |
| omnis Musa voster, qui cum vulnus novercae descrip- | |
| sisset adiecit: at, hercules, pater meus tamquam | |
| paries perfossus est. | |
| Murredius: patrocinium putat esse causae suae | 5 |
| quod sanguinem misit. | |
| Nepos Licinius ait: non est istud vulnus, sed | |
| ludentis adulteri morsus. | |
| Saenianus ex illa stultorum nota sententiam pro- | |
| tulit: non vulneravit, inquit, novercam sed viri sui | 10 |
| sanguine aspersit; cum illa vulnerata ponatur. | |
| Vinicius, exactissimi vir ingeni, qui nec dicere res | 11.1 |
| ineptas nec ferre poterat, solebat hanc sententiam | |
| Saeniani deridere et similem illi referre in oratione | |
| dictam Montani Votieni. Saenianus in hac eadem | |
| controversia dixerat: nihil puero est teste certius, | 5 |
| utique quinquenni; nam et ad eos pervenit annos ut | |
| intellegat, et nondum ad eos quibus fingat. Haec | |
| finitio, inquit, ridicula est: 'nihil est puero teste | |
| certius, utique quinquenni'; puta nec si quadrimus | |
| puer testis est nec si sex annorum. Illud venustis- | 10 |
| sime adiciebat: putes, inquit, aliquid agi: omnia in | |
| hac sententia circumspecti hominis sunt, finitio, | |
| exceptio; nihil est autem amabilius quam diligens | |
| stultitia. | |
| Montani Votieni sententiam huic aiebat esse | 12.1 |
| similem et deridebat hanc: insomne et experrectum | |
| est animal canis, utique catenarius, paratus. Erat | |
| autem non aequos ipsi Montano. Accusaverat illum | |
| apud Caesarem, a colonia Narbonensi rogatus. At | 5 |
| Montanus adeo toto animo scholasticus erat ut | |
| eodem die quo accusatus est a Vinicio diceret: | |
| 'delectavit me Vinici actio'; et sententias eius | |
| referebat. Eleganter illi dixit Surdinus: rogo: | |
| numquid putas illum alteram partem declamasse? | 10 |
| Gravis scholasticos morbus invasit: exempla | |
| cum didicerunt, volunt illa ad aliquod controversiae | |
| thema redigere. Hoc quomodo aliquando faciendum | 13.1 |
| est, cum res patitur, ita ineptissimum est luctari | |
| cum materia et longe arcessere, sic quomodo fecit | |
| in hac controversia Musa, qui, cum diceret pro filio | |
| locum de indulgentia liberorum in patres, venit ad | 5 |
| filium Croesi et ait: mutus in periculo patris naturalia | |
| vocis inpedimenta perrupit, qui plus quam quin- | |
| quennio tacuerat. Quia quinquennis puer ponitur, | |
| putavit ubicumque nominatum esset quinquennium | |
| sententiam fieri, quia Latroni bene cesserat, qui, | 10 |
| cum elusisset vulnus exiguum, dixit: aspicite istam | |
| vix apparentem cicatricem; rogo vos: non putetis | |
| puerulum fecisse et ne puerulum quidem quin- | |
| quennem? | |
| Gallus Vibius inprobam dixit sententiam cum | 14.1 |
| caedem describeret: occidit, inquit, maritum, nover- | |
| cam laesit, puero pepercit: etiamnunc putabat | |
| suum. Valde enim puero Cestius aiebat parcendum; | |
| itaque dixit, cum laudaret eius testimonium: pro- | 5 |
| curatore <me> natus es. Hermagoras hunc sen- | |
| sum decentius posuit: κατὰ τὸν ἀδελφὸν ἢ μή; | |
| Blandi sententia laudabatur, cum descripsisset a | |
| puero demonstratum procuratorem: digitum multa | |
| significantem! | 10 |
| Euctemon dixit: μητρυιά, χρηστὸν εὗρον μάρτυρα. | 15.1 |
| ὦ παιδίον εὐσεβές· ὦ παιδίον †ἄξιον τῆς σῆς† | |
| μητρός, ὅλον δὲ πατρός. | |
| Murredius mimico genere fatuam sententiam dixit, | |
| cum dixisset novercam disputare contra filii sui | 5 |
| testimonium: facit, inquit, quod solet: pro amatore | |
| sanguini suo non parcit. | |
| Nicocrates Lacon aridus et exucus declamator | |
| dixit: τοῦ μὲν ἰδίου μάρτυρος ἐφείσατο, τοῦ δ’ ἐμοῦ | |
| κατεφρόνησεν. | 10 |
| Hermagoras, cum miserabilem dixisset pueri con- | |
| dicionem esse, qui infestae novercae et procuratori | |
| redderetur, dixit iam procuratorem clamare: οὐκ | |
| ἔστιν ἡμέτερος. |