Filia Conscia in Veneno Privigni
|
|
Venefica torqueatur donec conscios indicet.
|
9.6.pr.1
|
Quidam mortua uxore ex qua filium habebat,
|
|
duxit alteram uxorem et ex ea filiam sustulit.
|
|
Decessit adulescens; accusavit maritus nover-
|
|
cam venefici. Damnata cum torqueretur dixit
|
5
|
consciam sibi filiam esse. Petitur puella ad
|
|
supplicium. Pater defendit.
|
|
CESTI PII Non est quod putetis has lacrimas aut
|
1.1
|
filiae esse aut reae: fratrem <flet>. Non prodesset
|
|
tibi, puella, ne hoc quidem, quod te frater amavit, nisi
|
|
mater odisset. Hoc me occidisti, noverca, quod
|
|
scisti consciam eligere. Paene dixi: ante actam
|
5
|
eius vitam excutiamus.
|
|
FULVI SPARSI Nefaria mulier, filiae quoque noverca,
|
|
ne mori quidem potuit nisi ut occideret. Inter gladia-
|
|
tores quoque victoris condicio pessuma est cum moriente
|
|
pugnantis. Nullum magis adversarium timeas quam
|
10
|
qui vivere non potest, occidere potest.
|
|
VIBI GALLI Concitatissuma est in morte rabies, et
|
2.1
|
desperatione ultima in furorem animus impellitur.
|
|
Quaedam ferae tela ipsa commordent et ad mortis auc-
|
|
torem per vulnera sua ruunt. Abscisa missione gladia-
|
|
tor quem armatus fugerat nudus insequitur. Praecipitati
|
5
|
non quod impulit tantum trahunt sed quod occurrit, et
|
|
naturali quodam deploratae mentis adfectu morientibus
|
|
gratissimum est commori.
|
|
VOTIENI MONTANI Dum filium vindico, ubi gra-
|
3.1
|
vissime mihi noceri posset ostendi. Veneficio simile
|
|
mendacium! Si incredibile est parricidium <in nov-
|
|
erca>, in sorore creditis? Non timeo ne quis hoc in
|
|
sorore credat quod ego vix probavi in noverca. Natam
|
5
|
mihi filiam quasi futuram pacis obsidem sustuli;
|
|
aiebam: dum matris meminit, obliviscetur nover-
|
|
cae. At illa dum novercae meminit matris oblita est.
|
|
'Filia' inquit 'mihi conscia est.' Post hanc
|
|
vocem remissa putares tormenta: similis facta tor-
|
10
|
quenti est. Soror fratri venenum dedit? Quamdiu
|
|
luctati sumus ut crederetur noverca privigno de-
|
|
disse! Noverca, quod volueras consecuta es: dam-
|
|
nasse iam paenitet.
|
|
ARGENTARI Facio rem, iudices, non novam: libe-
|
4.1
|
ros meos a noverca vindico. Peto ne, quia filium vindi-
|
|
cavi, filiam perdam. Nisi succurritis, noverca vicit, ego
|
|
victus sum. Duxi nescio peiorem uxorem an nover-
|
|
cam. Hoc mihi carior est quod tam invisa matri
|
5
|
fuit.
|
|
CORNELI HISPANI Si conscia esset, neminem
|
|
expectarem: scitis quemadmodum veneficam oderim.
|
|
Instabam tormentis, aiebam: morere peius quam
|
|
occidisti; non satis mihi ardere ignes videbantur, non
|
10
|
satis insidere verbera; dixi: si quid adicere tormentis
|
|
tuis possum, <faciam; possum>, puto: iubebo
|
|
filiam adferri; vocet hoc aliquis! Matrem quid
|
|
expavisti, puella? quid ad sinus meos refugisti?
|
|
quid extimuisti tamquam novercam?
|
15
|
MARULLI Ne inter supplicia quidem desit occidere:
|
5.1
|
et hanc quisquam putet non potuisse venenum sine
|
|
conscia dare? Puella quae occidisse fratrem dici-
|
|
tur quid ante peccavit? Noverca quoque ante
|
|
privignum occidit quam filiam. Haec bonae spei
|
5
|
est; quaeritis argumentum? matri suae non placet.
|
|
ARELLI FUSCI Etiam cineribus tuis infesta est
|
|
noverca; quod unum potest, persequitur sororem
|
|
tuam. Quid potest adhuc nosse nisi fratrem?
|
|
Prosit illi apud vos quod illam pater laudat, et prosit quod
|
10
|
talis mater accusat.
|
|
MENTONIS Non misereris huius? miserior est
|
6.1
|
quam frater: ille habuit sine dubio novercam,
|
|
haec matrem noverca peiorem. 'Conscia' inquit
|
|
'est filia.' Ego torqueri coepi, noverca torquere.
|
|
Consecuta es, mulier, quod voluisti: solus omnium
|
5
|
magis sensi novercam cum perdidi.
|
|
PORCI LATRONIS Habui filium tam bonum ut illum
|
|
amare posset etiam noverca, nisi in eam incidisset quae
|
|
posset etiam filiam odisse. Hucine saecula recciderunt
|
|
ut parricidium puellare sit? Ita si magnitudinem
|
10
|
rei non intellegit, num est idonea parricidio? 'Sed
|
|
veneficae' inquit 'filia est.' Si parentes inspi-
|
|
ciuntur, cur non potius patri videatur similis, cui
|
|
placet, quam matri, cui displicet? Denique non
|
|
recuso quo minus in illa vel matris exigatur imitatio:
|
15
|
illa cum huius aetatis esset nec noverca erat nec
|
|
venefica.
|
|
ALBUCI SILI Duxi uxorem nullis adhuc in-
|
7.1
|
quinatam fabulis, nec miror innocentem tunc fuisse:
|
|
adhuc puella erat.
|
|
BLANDI Ut scelerata sit, nempe matri suae
|
|
similis est; ante veneficium oportet faciat quam parri-
|
5
|
cidium. 'Filia' inquit 'conscia est.' Di te
|
|
perdant! etiam dum torqueris, occidis. Servus
|
|
tortus Catonem conscium furti dixit. Quid agitis?
|
|
utrum plus creditis tormentis an Catoni?
|
|
BUTEONIS Si conscius a te, puella, quaeretur,
|
10
|
nominato patrem. Quod noverca tam sero, puella tam
|
|
cito? 'Filia' inquit 'conscia est.' Male pereas!
|
|
at ego te putabam unius novercam.
|
|
TRIARI 'Filia' inquit 'tua conscia est.' Vide-
|
8.1
|
batur sibi post hanc vocem vicisse. Amissum fratrem
|
|
flevit in funere, totius populi lacrimas suis expressit;
|
|
itaque illam noverca peius perire voluit quam privig-
|
|
num. 'Filia' inquit 'conscia est.' Hoc ultu-
|
5
|
mum fuit novercae veneficium.
|
|
Q. HATERI Succurrite, quaeso, ne, cum torta
|
|
sit quia filium meum occiderat, filiam etiam dum
|
|
torquetur occiderit. Liberos effero semper unius
|
|
mulieris aut mendacio aut veneno. Non flet quan-
|
10
|
tum reae satis est. Quemadmodum illi extorquebo
|
|
lacrimas? Adferte mihi imaginem fratris; videte
|
|
subito desiderio fletus concitatos: numquid talem
|
|
vultum cum mater torqueretur habuit?
|
|
Pars altera. TRIARI Si odissemus te, pateremur
|
9.1
|
cum eiusmodi filia vivere. Quarundam ferarum catuli
|
|
cum rabie nascuntur; venena statim radicibus pestifera
|
|
sunt. Quantum illi ad scelera aetatis adiecit quod
|
|
illam noverca peperit? Quid illa quae fratrem in
|
5
|
moram sequentis patris sparsit? Habes exemplum
|
|
quod et sorori conveniat et virgini.
|
|
{⁴¹Divisio.}⁴¹ Cestius in duas partes coniecturam
|
10.1
|
divisit, et primum quaesiit an illi conscia opus fuerit;
|
|
deinde: si opus est aut fuit, an hanc habuerit. Non
|
|
servavit autem modum; nam et illum locum diu
|
|
tractavit: non posse sororem in mortem fratris
|
5
|
impelli, et interim tam puellam voluit videri ut nulli
|
|
esset idonea ministerio. Itaque elegantissime de-
|
|
ridebat Montanus Votienus in hac controversia inep-
|
|
tias rhetorum, quod sic declamarent tamquam haec
|
|
quae nominata est infans esset, nec intellegerent
|
10
|
si talis esset ne futuram quidem ream. Itaque hoc
|
|
debemus, inquit, nobis proponere: puellam eius
|
|
aetatis in qua †et torta† credibile scelus. Illud
|
|
quidem intolerabile esse aiebat: induxerat Cestius
|
|
matrem dicentem filiae: 'da fratri venenum,'
|
15
|
<filiam respondentem: 'mater, quid est vene-
|
|
num?'>
|
|
Triarius multo rem magis ineptam, quia non in-
|
11.1
|
venit illam sed conrupit; nam ex Cesti sententia
|
|
traxit; induxerat novercam dicentem: 'do fratri
|
|
venenum'; fecit illam respondentem: 'mater,
|
|
et mihi da.' Quid enim est tam absurdum quam
|
5
|
matrem sic locutam cum puella: 'do fratri vene-
|
|
num'?
|
|
Non ferebat nec illam Triari sententiam, qua aliter
|
|
Haterius usus est, cum ad epilogum pervenisset:
|
|
Hoc loco debebat reus flere; num flet puella?
|
10
|
Inveniam quemadmodum fleat; aliquis hoc imagi-
|
|
nem fratris. Illa enim, si tam puella est ut dicat:
|
|
'mater, quid est venenum?', non potest tantae
|
|
pietatis esse ut eam imago fratris in lacrimas con-
|
|
citet.
|
15
|
Tantus autem error est in omnibus quidem studiis,
|
|
<sed> maxime in eloquentia, cuius regula incerta
|
|
est, ut vitia quidam sua et intellegant et ament.
|
|
Cestius pueriliter se dixisse intellegebat: 'mater,
|
12.1
|
quid est venenum?'; deridebat enim Murredium
|
|
qui hanc sententiam imitatus in epilogo, cum ad-
|
|
loqui coepisset puellam et diceret: 'compone te in
|
|
periclitantium habitum, profunde lacrimas, manus
|
5
|
ad genua dimitte, rea es,' fecerat respondentem
|
|
puellam: pater, quid est rea? Et aiebat Cestius:
|
|
quod si ad deridendum me dixit, homo venustus
|
|
fuit, et ego nunc scio me ineptam sententiam dicere;
|
|
multa autem dico non quia mihi placent sed quia
|
10
|
audientibus placitura sunt.
|
|
Et illud Rufi Vibi tolerabilius aiebat esse, sed et
|
13.1
|
ipsum aliqua obiurgatione dignum: dixerat in
|
|
epilogo: nutrix, ream tolle. Illud in Haterio, qui
|
|
et promisit oratorem et praestitit, negabat se perferre,
|
|
quod dixerat: haec rea non mittenda in exilium,
|
5
|
sed ferenda est; cum sciret, inquit, in exilium expor-
|
|
tandos locari solere. Quid enim intellegi vult hac
|
|
sententia? ex toto puellam ambulare non posse,
|
|
<an non posse> usque in exilium? Verum est, sed
|
|
nec mater eius potuisset.
|
10
|
Silo a parte patris comparationem fecit inter se
|
14.1
|
matris et filiae <et> totam hac figura declamavit:
|
|
Non sum, inquit, vobis dicturus qualis debeat esse
|
|
venefica. Operam perdam si coepero describere
|
|
debere esse aetate provectam, usu exercitatam,
|
5
|
invisam viro, quae possit etiam filiam occidere.
|
|
Supervacuum est uti pluribus verbis; in hac ipsa
|
|
causa habemus veneficae exemplar. Comparemus
|
|
inter se duas reas; nec est quod quaeratis aliquem
|
|
qui cognitionem vestram per omnis comparationis
|
10
|
partis ducat; ego vobis dicam quomodo illam accu-
|
|
saverim. Ego illi obieci ante actam vitam: vos huic
|
|
potestis obicere? Et sic omnia circumit et com-
|
15.1
|
parando defendit. Illam quaestiunculam, quae in
|
|
prima parte tractata erat a quibusdam, 'an illi
|
|
utique opus fuisset conscia,' sic transcucurrit:
|
|
aiebat, inquit, tota actione rea: 'dic quam consciam
|
5
|
habuerim'; ego negabam opus illi fuisse; aiebam:
|
|
in eadem domo eras, venenum notum erat, novercae
|
|
occasio facilis conviventi, non eras suspecta, nemo
|
|
te timebat †propter sororem†.
|
|
Ex altera parte hoc usus est colore: novercam ideo
|
10
|
venenum dedisse ut filia sua sola heres esset; eandem
|
|
illi et consciam fuisse venefici et causam.
|
|
Omnes declamatores aiebat voluisse aliquid novi
|
16.1
|
dicere illo loco quo nominabat noverca filiam consciam.
|
|
Dixit, inquit, Hybreas: τί οὖν; ἐψεύσατο κατὰ τῆς
|
|
ἰδίας θυγατρός; οὔκ· ἀλλὰ κατὰ τῆς ἐμῆς.
|
|
Hanc sententiam Fuscus Arellius, cum esset ex
|
5
|
Asianis, non casu dixit, sed transtulit ad verbum
|
|
quidem: quid ergo? inquit, mentita est de filia sua?
|
|
immo de mea.
|
|
Modestius hanc sententiam vertit Haterius:
|
|
Quid ergo? mentita est? Quidni illa mentiretur
|
10
|
de accusatoris sui filia?
|
|
Cestius dixit: nominavit privigni sui sororem.
|
17.1
|
Albucius dixit: quid habuit quod dubitaret an
|
|
parceret filiae eius a quo occidebatur, sorori eius
|
|
quem occiderat?
|
|
Triarius dixit: Quid ergo? mater mentita est?
|
5
|
Tolle matris nomen: post damnationem noverca
|
|
est.
|
|
Blandus dixit: nominabo istam quae patri adfuit,
|
|
istam quae mortuo fratre <flevit>, torta matre
|
|
non flevit.
|
10
|
Silo Pompeius dixit: 'Filia' inquit 'mihi
|
|
conscia est.' Post hoc eundem vultum eius notavi
|
|
quem videram moriente privigno.
|
|
Montanus Votienus Marcellum Marcium, amicum
|
18.1
|
suum, cuius frequenter mentionem in scriptis suis
|
|
facit tamquam hominis diserti, aiebat hanc dixisse
|
|
sententiam: Invenit quomodo damnata accusaret,
|
|
moriens occideret, torta torqueret. Non est hoc
|
5
|
indicium, sed alterum novercae veneficium.
|
|
Latro dixerat, cum descripsisset tormenta: Insta-
|
|
bam super caput non accusator sed tortor; ipse ignes
|
|
subiciebam, ipse ad intendendum eculeum manus
|
|
admovebam. Ego non bibam sanguinem istius, non
|
10
|
eruam oculos? Filium mihi eripuit; nisi citius illam
|
|
oppressissem, et filiam abstulisset.
|
|
Triarius dixit: cum accusarem, obieci veneficium;
|
|
in ultima parte inter preces meas excitavi puellam ad
|
|
ultionem fratris sui: haec res maxime iudices movit,
|
15
|
haec maxume novercam offendit.
|
|
Albucius dixit: postquam nominavit filiam, ad
|
|
me respexit: videlicet ut sciret an satis torsisset.
|
|
Nicetes egregie dixit in hoc eodem loco: συνοῖδέ
|
|
μοί, φησιν, ἡ θυγάτηρ· καὶ προσέθηκεν· ἡ τούτου.
|
20
|
Montanus, cum diceret illum locum: quamvis
|
19.1
|
sceleratos parentes velle tamen innocentes liberos
|
|
suos esse, dixit: potest ista filiam veneficam fingere,
|
|
si potest facere; difficilius est liberos inquinare
|
|
quam perdere. Et illud: Favete saeculo, iudices,
|
5
|
cum ingentia scelera ferat, ne etiam inmatura tulerit;
|
|
favete ut nullum scelus commissum sit nisi quod
|
|
solet; favete ut potius noverca non desierit parri-
|
|
cidium facere quam soror coeperit. Damnare illam
|
|
potui, effugere non potui. Sero fecisti, noverca:
|
10
|
si hoc ante dixisses, potuisti praevaricationem
|
|
pacisci; <non> recte cum damnareris animosa
|
|
eras. Recte nihil potes facere. Si qua est fides,
|
|
accusator insidias reae timui; nusquam a sinu meo
|
|
dimisi puellam, ipse omnes praegustavi cibos.
|
15
|
Incauta futuri mortalitas! postquam ad tortorem per-
|
|
duxi novercam, timere de filia desii.
|
|
Omnes illo colore usi sunt, a noverca nominatam
|
20.1
|
filiam in dolorem patris. Gallio plura dixit: for-
|
|
tasse, inquit, hanc nominavit ut veros conscios celaret,
|
|
fortasse ut, quia acerrume instabat accusator, hoc
|
|
metu territus finem tormentis inponeret, fortasse
|
5
|
nimio dolore tormentorum stupefacta nescit quid
|
|
loqueretur. Novissume dixit: fortasse in hoc, ut
|
|
quae poenas venefici dabat accusationis exigeret. Illum
|
|
sensum adiecit: Ex meis hoc adfectibus aestumo:
|
|
tunc cum ira, cum odio furerem, circumspiciebam
|
10
|
omnis ultionis vias oblitus innocentiae, si proprios
|
|
habuisset filios noverca, occidissem. In hanc ipsam
|
|
quotiens impetum facere volui! Sed propter hoc
|
|
a me tuta erat quod a matre non erat.
|
|