Filia Conscia in Veneno Privigni
Venefica torqueatur donec conscios indicet. 9.6.pr.1
  Quidam mortua uxore ex qua filium habebat,
duxit alteram uxorem et ex ea filiam sustulit.
Decessit adulescens; accusavit maritus nover-
cam venefici. Damnata cum torqueretur dixit 5
consciam sibi filiam esse. Petitur puella ad
supplicium. Pater defendit.
  CESTI PII Non est quod putetis has lacrimas aut 1.1
filiae esse aut reae: fratrem <flet>. Non prodesset
tibi, puella, ne hoc quidem, quod te frater amavit, nisi
mater odisset. Hoc me occidisti, noverca, quod
scisti consciam eligere. Paene dixi: ante actam 5
eius vitam excutiamus.
  FULVI SPARSI Nefaria mulier, filiae quoque noverca,
ne mori quidem potuit nisi ut occideret. Inter gladia-
tores quoque victoris condicio pessuma est cum moriente
pugnantis. Nullum magis adversarium timeas quam 10
qui vivere non potest, occidere potest.
  VIBI GALLI Concitatissuma est in morte rabies, et 2.1
desperatione ultima in furorem animus impellitur.
Quaedam ferae tela ipsa commordent et ad mortis auc-
torem per vulnera sua ruunt. Abscisa missione gladia-
tor quem armatus fugerat nudus insequitur. Praecipitati 5
non quod impulit tantum trahunt sed quod occurrit, et
naturali quodam deploratae mentis adfectu morientibus
gratissimum est commori.
  VOTIENI MONTANI Dum filium vindico, ubi gra- 3.1
vissime mihi noceri posset ostendi. Veneficio simile
mendacium! Si incredibile est parricidium <in nov-
erca>, in sorore creditis? Non timeo ne quis hoc in
sorore credat quod ego vix probavi in noverca. Natam 5
mihi filiam quasi futuram pacis obsidem sustuli;
aiebam: dum matris meminit, obliviscetur nover-
cae. At illa dum novercae meminit matris oblita est.
'Filia' inquit 'mihi conscia est.' Post hanc
vocem remissa putares tormenta: similis facta tor- 10
quenti est. Soror fratri venenum dedit? Quamdiu
luctati sumus ut crederetur noverca privigno de-
disse! Noverca, quod volueras consecuta es: dam-
nasse iam paenitet.
  ARGENTARI Facio rem, iudices, non novam: libe- 4.1
ros meos a noverca vindico. Peto ne, quia filium vindi-
cavi, filiam perdam. Nisi succurritis, noverca vicit, ego
victus sum. Duxi nescio peiorem uxorem an nover-
cam. Hoc mihi carior est quod tam invisa matri 5
fuit.
  CORNELI HISPANI Si conscia esset, neminem
expectarem: scitis quemadmodum veneficam oderim.
Instabam tormentis, aiebam: morere peius quam
occidisti; non satis mihi ardere ignes videbantur, non 10
satis insidere verbera; dixi: si quid adicere tormentis
tuis possum, <faciam; possum>, puto: iubebo
filiam adferri; vocet hoc aliquis! Matrem quid
expavisti, puella? quid ad sinus meos refugisti?
quid extimuisti tamquam novercam? 15
  MARULLI Ne inter supplicia quidem desit occidere: 5.1
et hanc quisquam putet non potuisse venenum sine
conscia dare? Puella quae occidisse fratrem dici-
tur quid ante peccavit? Noverca quoque ante
privignum occidit quam filiam. Haec bonae spei 5
est; quaeritis argumentum? matri suae non placet.
  ARELLI FUSCI Etiam cineribus tuis infesta est
noverca; quod unum potest, persequitur sororem
tuam. Quid potest adhuc nosse nisi fratrem?
Prosit illi apud vos quod illam pater laudat, et prosit quod 10
talis mater accusat.
  MENTONIS Non misereris huius? miserior est 6.1
quam frater: ille habuit sine dubio novercam,
haec matrem noverca peiorem. 'Conscia' inquit
'est filia.' Ego torqueri coepi, noverca torquere.
Consecuta es, mulier, quod voluisti: solus omnium 5
magis sensi novercam cum perdidi.
  PORCI LATRONIS Habui filium tam bonum ut illum
amare posset etiam noverca, nisi in eam incidisset quae
posset etiam filiam odisse. Hucine saecula recciderunt
ut parricidium puellare sit? Ita si magnitudinem 10
rei non intellegit, num est idonea parricidio? 'Sed
veneficae' inquit 'filia est.' Si parentes inspi-
ciuntur, cur non potius patri videatur similis, cui
placet, quam matri, cui displicet? Denique non
recuso quo minus in illa vel matris exigatur imitatio: 15
illa cum huius aetatis esset nec noverca erat nec
venefica.
  ALBUCI SILI Duxi uxorem nullis adhuc in- 7.1
quinatam fabulis, nec miror innocentem tunc fuisse:
adhuc puella erat.
  BLANDI Ut scelerata sit, nempe matri suae
similis est; ante veneficium oportet faciat quam parri- 5
cidium. 'Filia' inquit 'conscia est.' Di te
perdant! etiam dum torqueris, occidis. Servus
tortus Catonem conscium furti dixit. Quid agitis?
utrum plus creditis tormentis an Catoni?
  BUTEONIS Si conscius a te, puella, quaeretur, 10
nominato patrem. Quod noverca tam sero, puella tam
cito? 'Filia' inquit 'conscia est.' Male pereas!
at ego te putabam unius novercam.
  TRIARI 'Filia' inquit 'tua conscia est.' Vide- 8.1
batur sibi post hanc vocem vicisse. Amissum fratrem
flevit in funere, totius populi lacrimas suis expressit;
itaque illam noverca peius perire voluit quam privig-
num. 'Filia' inquit 'conscia est.' Hoc ultu- 5
mum fuit novercae veneficium.
  Q. HATERI Succurrite, quaeso, ne, cum torta
sit quia filium meum occiderat, filiam etiam dum
torquetur occiderit. Liberos effero semper unius
mulieris aut mendacio aut veneno. Non flet quan- 10
tum reae satis est. Quemadmodum illi extorquebo
lacrimas? Adferte mihi imaginem fratris; videte
subito desiderio fletus concitatos: numquid talem
vultum cum mater torqueretur habuit?
  Pars altera. TRIARI Si odissemus te, pateremur 9.1
cum eiusmodi filia vivere. Quarundam ferarum catuli
cum rabie nascuntur; venena statim radicibus pestifera
sunt. Quantum illi ad scelera aetatis adiecit quod
illam noverca peperit? Quid illa quae fratrem in 5
moram sequentis patris sparsit? Habes exemplum
quod et sorori conveniat et virgini.
  {⁴¹Divisio.}⁴¹ Cestius in duas partes coniecturam 10.1
divisit, et primum quaesiit an illi conscia opus fuerit;
deinde: si opus est aut fuit, an hanc habuerit. Non
servavit autem modum; nam et illum locum diu
tractavit: non posse sororem in mortem fratris 5
impelli, et interim tam puellam voluit videri ut nulli
esset idonea ministerio. Itaque elegantissime de-
ridebat Montanus Votienus in hac controversia inep-
tias rhetorum, quod sic declamarent tamquam haec
quae nominata est infans esset, nec intellegerent 10
si talis esset ne futuram quidem ream. Itaque hoc
debemus, inquit, nobis proponere: puellam eius
aetatis in qua †et torta† credibile scelus. Illud
quidem intolerabile esse aiebat: induxerat Cestius
matrem dicentem filiae: 'da fratri venenum,' 15
<filiam respondentem: 'mater, quid est vene-
num?'>
  Triarius multo rem magis ineptam, quia non in- 11.1
venit illam sed conrupit; nam ex Cesti sententia
traxit; induxerat novercam dicentem: 'do fratri
venenum'; fecit illam respondentem: 'mater,
et mihi da.' Quid enim est tam absurdum quam 5
matrem sic locutam cum puella: 'do fratri vene-
num'?
  Non ferebat nec illam Triari sententiam, qua aliter
Haterius usus est, cum ad epilogum pervenisset:
Hoc loco debebat reus flere; num flet puella? 10
Inveniam quemadmodum fleat; aliquis hoc imagi-
nem fratris. Illa enim, si tam puella est ut dicat:
'mater, quid est venenum?', non potest tantae
pietatis esse ut eam imago fratris in lacrimas con-
citet. 15
  Tantus autem error est in omnibus quidem studiis,
<sed> maxime in eloquentia, cuius regula incerta
est, ut vitia quidam sua et intellegant et ament.
Cestius pueriliter se dixisse intellegebat: 'mater, 12.1
quid est venenum?'; deridebat enim Murredium
qui hanc sententiam imitatus in epilogo, cum ad-
loqui coepisset puellam et diceret: 'compone te in
periclitantium habitum, profunde lacrimas, manus 5
ad genua dimitte, rea es,' fecerat respondentem
puellam: pater, quid est rea? Et aiebat Cestius:
quod si ad deridendum me dixit, homo venustus
fuit, et ego nunc scio me ineptam sententiam dicere;
multa autem dico non quia mihi placent sed quia 10
audientibus placitura sunt.
  Et illud Rufi Vibi tolerabilius aiebat esse, sed et 13.1
ipsum aliqua obiurgatione dignum: dixerat in
epilogo: nutrix, ream tolle. Illud in Haterio, qui
et promisit oratorem et praestitit, negabat se perferre,
quod dixerat: haec rea non mittenda in exilium, 5
sed ferenda est; cum sciret, inquit, in exilium expor-
tandos locari solere. Quid enim intellegi vult hac
sententia? ex toto puellam ambulare non posse,
<an non posse> usque in exilium? Verum est, sed
nec mater eius potuisset. 10
  Silo a parte patris comparationem fecit inter se 14.1
matris et filiae <et> totam hac figura declamavit:
Non sum, inquit, vobis dicturus qualis debeat esse
venefica. Operam perdam si coepero describere
debere esse aetate provectam, usu exercitatam, 5
invisam viro, quae possit etiam filiam occidere.
Supervacuum est uti pluribus verbis; in hac ipsa
causa habemus veneficae exemplar. Comparemus
inter se duas reas; nec est quod quaeratis aliquem
qui cognitionem vestram per omnis comparationis 10
partis ducat; ego vobis dicam quomodo illam accu-
saverim. Ego illi obieci ante actam vitam: vos huic
potestis obicere? Et sic omnia circumit et com- 15.1
parando defendit. Illam quaestiunculam, quae in
prima parte tractata erat a quibusdam, 'an illi
utique opus fuisset conscia,' sic transcucurrit:
aiebat, inquit, tota actione rea: 'dic quam consciam 5
habuerim'; ego negabam opus illi fuisse; aiebam:
in eadem domo eras, venenum notum erat, novercae
occasio facilis conviventi, non eras suspecta, nemo
te timebat †propter sororem†.
  Ex altera parte hoc usus est colore: novercam ideo 10
venenum dedisse ut filia sua sola heres esset; eandem
illi et consciam fuisse venefici et causam.
  Omnes declamatores aiebat voluisse aliquid novi 16.1
dicere illo loco quo nominabat noverca filiam consciam.
Dixit, inquit, Hybreas: τί οὖν; ἐψεύσατο κατὰ τῆς
ἰδίας θυγατρός; οὔκ· ἀλλὰ κατὰ τῆς ἐμῆς.
  Hanc sententiam Fuscus Arellius, cum esset ex 5
Asianis, non casu dixit, sed transtulit ad verbum
quidem: quid ergo? inquit, mentita est de filia sua?
immo de mea.
  Modestius hanc sententiam vertit Haterius:
Quid ergo? mentita est? Quidni illa mentiretur 10
de accusatoris sui filia?
  Cestius dixit: nominavit privigni sui sororem. 17.1
  Albucius dixit: quid habuit quod dubitaret an
parceret filiae eius a quo occidebatur, sorori eius
quem occiderat?
  Triarius dixit: Quid ergo? mater mentita est? 5
Tolle matris nomen: post damnationem noverca
est.
  Blandus dixit: nominabo istam quae patri adfuit,
istam quae mortuo fratre <flevit>, torta matre
non flevit. 10
  Silo Pompeius dixit: 'Filia' inquit 'mihi
conscia est.' Post hoc eundem vultum eius notavi
quem videram moriente privigno.
  Montanus Votienus Marcellum Marcium, amicum 18.1
suum, cuius frequenter mentionem in scriptis suis
facit tamquam hominis diserti, aiebat hanc dixisse
sententiam: Invenit quomodo damnata accusaret,
moriens occideret, torta torqueret. Non est hoc 5
indicium, sed alterum novercae veneficium.
  Latro dixerat, cum descripsisset tormenta: Insta-
bam super caput non accusator sed tortor; ipse ignes
subiciebam, ipse ad intendendum eculeum manus
admovebam. Ego non bibam sanguinem istius, non 10
eruam oculos? Filium mihi eripuit; nisi citius illam
oppressissem, et filiam abstulisset.
  Triarius dixit: cum accusarem, obieci veneficium;
in ultima parte inter preces meas excitavi puellam ad
ultionem fratris sui: haec res maxime iudices movit, 15
haec maxume novercam offendit.
  Albucius dixit: postquam nominavit filiam, ad
me respexit: videlicet ut sciret an satis torsisset.
  Nicetes egregie dixit in hoc eodem loco: συνοῖδέ
μοί, φησιν, ἡ θυγάτηρ· καὶ προσέθηκεν· ἡ τούτου. 20
  Montanus, cum diceret illum locum: quamvis 19.1
sceleratos parentes velle tamen innocentes liberos
suos esse, dixit: potest ista filiam veneficam fingere,
si potest facere; difficilius est liberos inquinare
quam perdere. Et illud: Favete saeculo, iudices, 5
cum ingentia scelera ferat, ne etiam inmatura tulerit;
favete ut nullum scelus commissum sit nisi quod
solet; favete ut potius noverca non desierit parri-
cidium facere quam soror coeperit. Damnare illam
potui, effugere non potui. Sero fecisti, noverca: 10
si hoc ante dixisses, potuisti praevaricationem
pacisci; <non> recte cum damnareris animosa
eras. Recte nihil potes facere. Si qua est fides,
accusator insidias reae timui; nusquam a sinu meo
dimisi puellam, ipse omnes praegustavi cibos. 15
Incauta futuri mortalitas! postquam ad tortorem per-
duxi novercam, timere de filia desii.
  Omnes illo colore usi sunt, a noverca nominatam 20.1
filiam in dolorem patris. Gallio plura dixit: for-
tasse, inquit, hanc nominavit ut veros conscios celaret,
fortasse ut, quia acerrume instabat accusator, hoc
metu territus finem tormentis inponeret, fortasse 5
nimio dolore tormentorum stupefacta nescit quid
loqueretur. Novissume dixit: fortasse in hoc, ut
quae poenas venefici dabat accusationis exigeret. Illum
sensum adiecit: Ex meis hoc adfectibus aestumo:
tunc cum ira, cum odio furerem, circumspiciebam 10
omnis ultionis vias oblitus innocentiae, si proprios
habuisset filios noverca, occidissem. In hanc ipsam
quotiens impetum facere volui! Sed propter hoc
a me tuta erat quod a matre non erat.