| Lugens Divitem Sequens Filius Pauperis | |
| Iniuriarum sit actio. | 10.1.pr.1 |
| Quidam, cum haberet filium et divitem ini- | |
| micum, occisus inspoliatus inventus est. Adu- | |
| lescens sordidatus divitem sequebatur; dives | |
| eduxit in ius eum et postulavit ut si quid suspi- | 5 |
| caretur accusaret se. Pauper ait: 'accusabo | |
| cum potero' et nihilominus sordidatus divitem | |
| sequebatur. Cum peteret honores dives, repul- | |
| sus accusat iniuriarum pauperem. | |
| VIBI GALLI Gratias ago diviti quod quos odit iam | 1.1 |
| reos facere contentus est. Interdiu nobis publico | |
| interdicitur; quaerite quid nocte fiat. 'Non am- | |
| bulabis' inquit 'eadem via qua ego, non calcabis | |
| vestigia mea, non offeres delicatis oculis sordidam vestem, | 5 |
| non flebis invito me, non tacebis': perieramus si hic | |
| magistratus esset. | |
| ALBUCI SILI Quod sordidatus fui, luctus est; quod | |
| flevi, pietatis est; quod non accusavi, timoris est; quod | |
| repulsus est, vestrum est. Non taceam, qui adhuc vivo | 10 |
| quod tacui? Nostis populi loquacis suspiciones. | |
| Quare iste honores illo vivo numquam petit? Ego | |
| vero omnes quaeso, omnes, ut me in inquisitione | |
| paternae mortis adiuvent; et ad tua genua, dives, | |
| venissem nisi timerem ne invidiam tibi fieri diceres; | 15 |
| et iam pridem hoc animo sequor: occasionem lo- | |
| quendi capto, nec mehercules possum dicere in- | |
| humanitate tua fieri quod non audeo, sed vitium me | |
| meum sequitur: taceo. Utinam hoc vitium habuisset | |
| et pater! Dum libere loquitur, multos offendit; neque | 20 |
| enim, puto, te solum in civitate habuit inimicum. | |
| Ut iste ait, causam meam populo probavi. | |
| IULI BASSI Quando autem istis divitibus non sordi- | 2.1 |
| dati sumus? 'Accusa' inquit. Pauper divitem, lugens | |
| candidatum ego accusem? Ambulare mihi meo ar- | |
| bitrio non licet. In ius vocavit: 'reum' inquit 'me | |
| perage, perora.' Quis haec loquentem auderet accusare? | 5 |
| 'Cur me' inquit 'sequeris?' Quasi aliud iter pau- | |
| peres, aliud divites habeant. | |
| CESTI PII Non essem reus si accusare possem. | |
| Barba demissa, sordidatus cum criminibus meis ad | |
| vos veni. Omnia licet fiant, non desinam inquirere | 10 |
| percussorem et fortasse iam inveni. Cum subito | |
| pater meus in media civitate—quid me intueris? | |
| quid observas quid dicam?—subductus est. | |
| ARELLI FUSCI Incedere magno comitatu, splen- | 3.1 |
| dido cultu, non est fortunae meae; ista divites | |
| possunt; satis est si vivimus. Cum inspoliatum | |
| cadaver [meum] inventum sit, quis fuerit percussor | |
| nescio: quisquis fuit, quasi dives spolia contempsit. | 5 |
| 'Quare' inquit 'me sequeris per publicum?' | |
| Facinus indignum commissum est: dives et pauper | |
| eadem via incessimus. | |
| MOSCHI 'Accusa' inquit. Ubi est qui primo | |
| coeperat? <'Cur' inquit 'me sequeris?'> Vel- | 10 |
| lem pater meus quoque a te non discessisset: viveret. | |
| 'Quare' inquit 'me reum non facis?' Quia accus- | |
| atorem me non times. Mortuo patre meo—timeo enim | |
| ne quis sibi iniuriam fieri putet si dixero 'occiso.' | |
| Occisus est pater meus—a quo? si permittitis, nescio. | 15 |
| IUNI GALLIONIS 'Sordidatus es' inquit; 'fles.' | 4.1 |
| Quid aliud facere possum filius occisi pauperis? Pater | |
| meus in media civitate salvis legibus occisus est. | |
| Quis hoc sine lacrimis narrare possit? Non deponam | |
| has sordes nisi invenero cui induam. Quis occidit | 5 |
| patrem meum? nescio. Nihil amplius testari potes | |
| quam hanc vocem meam: adhuc nescio. Delibero | |
| interim cui illam induam vestem quam patri meo | |
| reliquit percussor. 'Cur me sequeris?' Magis- | |
| tratus post terga sua non summovent. | 10 |
| FULVI SPARSI Quid iste accusanti fecisset qui | 5.1 |
| persequitur tacentem? 'Cur non agis?' Quia adeo | |
| non metuis ut cogas tecum agi. Numquid nunc | |
| tibi iniuriam facio sordidatus? quod reo licet, lugenti | |
| non licet? Quid potui patri meo minus praestare? | 5 |
| in honorem eius vestem mutavi. | |
| ARGENTARI Non vis patrem meum fleam? | |
| lacessere nos ultro non solebas. | |
| CLODI TURRINI patris 'Quare' inquit 'sordes | |
| sumpsisti?' Quid ergo? ne lugebo quidem quem | 10 |
| vindicare non possum? Nulli iniuriam facio nisi patri, | |
| quem adhuc tacitus fleo. | |
| PORCI LATRONIS Cuius inter necessarium ita | 6.1 |
| crudeliter interempti patris dolorem nihil fortius est | |
| quam quod gemit. 'Accusa' inquit 'me.' Unde | |
| tam securus es? Invenisse videris quis alius occi- | |
| derit. Non erat in illo praeda quam grassator sequere- | 5 |
| tur, sed erat summa virtus, sed erat, firmissimum ino- | |
| piae munimentum, contumax adversus fastidium | |
| divitiarum innocentia: haec ab inimico spolia petita sunt. | |
| Nescio quomodo miserum esse inter miserias iuvat, | |
| et plerumque omnis dolor per lacrimas effluit. Ni- | 10 |
| mium funere nostro exultat: non solebat vivo illo | |
| provocare nos ut reus fieret. Si quis omnium mor- | |
| talium miserrimi inter necessarias super occisum | |
| patrem lacrimas ita creditam adhuc inertiam miratus | |
| est, in hac indignitate praesentis periculi omnem | 15 |
| suam ponat admirationem. Si pauper accusandi | |
| divitis animos non sumpsit, miramini? quia tacet, | |
| reus est. Per has lacrimas, per hunc squalorem, | 7.1 |
| per haec necessaria omnibus periclitantibus instru- | |
| menta non invidiosum vestrae misericordiae prae- | |
| mium petimus, ut absoluto sic esse tamquam reo | |
| liceat. Potens iste et gratiosus, quod ne ipse | 5 |
| quidem negat, dives fuit et qui nihil umquam putaret | |
| sibi timendum, etiam reo. Crescere deinde in dies | |
| odium alterius inpotentia, alterius libertate. Dives | |
| nihil aliud quam <nocentes> nos pauperes existimare, | |
| nos nihil aliud quam innocentes, inter cotidianas | 10 |
| acies semper invicti. Quis de nostra interim morte | |
| cogitaverit nescio: quod dissimulari non potest, scio quis | |
| optaverit. Venit iste cum turba clientium ac para- | |
| sitorum et adversus paupertatem totam regiam suam | |
| effundit. 'Cur me non accusas, non postulas?' | 15 |
| Vix temperabat quin diceret: 'quid ego in te accu- | |
| satorem non audeam qui occidendum curavi eum | |
| qui tantum mecum litigaverat?' Civitates ple- | 8.1 |
| rumque finitimae inter repentinam discordiam bello | |
| tument: inter civilia certamina tantum in ultionem | |
| satis est quantum quisque ad male dicendum occu- | |
| pavit. Macerio qua violentia in absentiam Metelli | 5 |
| strepit! M. Cato Pulchro obiciente furtorum crimina | |
| audivit. Quae maior indignitas illius saeculi esse | |
| potuit quam aut Pulcher accusator aut reus Cato! | |
| In Cn. Pompeium terra marique victorem fuit qui | |
| carmen conponeret, uno, ut ait, digito caput scal- | 10 |
| pentem; fuit aliquis qui licentia carminis tres | |
| auratos currus contemneret. M. Bruti †sacra- | |
| tissimi† eum eloquentia lacerat, cum quidem eius | |
| civili sanguine non inquinatas solum manus sed in- | |
| fectas ait; atque ille tamen, cum tres consulatus | 15 |
| ac tres triumphos scinderet, adeo non timuit ne esset | |
| reus ut etiam disertus esse curaverit. Solus hic est | |
| in nostra civitate innocentior Catone, nobilior Me- | |
| tello, Pompeio fortior. | |
| Latro sic divisit: an in re iniuria sit. Nulla, | 9.1 |
| inquit, iniuria est <si> sordidatus sum: quam | |
| multi faciunt! Omnia iniuriae genera <lege> | |
| conprehensa sunt: pulsare non licet, convicium | |
| facere contra bonos mores non licet. | 5 |
| Hoc loco Scaurus dixit: nova formula iniuriarum | |
| componitur: 'quod ille contra bonos mores flevit.' | |
| Etiamsi in re iniuria est, an si non malo animo facit | |
| tutus sit; an malo animo faciat. Hoc Latro in duas | |
| quaestiones divisit: an, si credidit ab hoc patrem | 10 |
| suum occisum et propter hoc secutus est, ignoscendum | |
| illi sit; deinde: an crediderit. | |
| Gallio illam fecit primam quaestionem: an, quod | |
| licet cuique facere si facit, iniuriarum non teneatur. | |
| Licet, inquit, flere, licet ambulare qua velis, licet | 15 |
| vestem quam velis sumere. <Sed> nihil, inquit, | |
| licet in alienam invidiam facere. Sordidatus es, | |
| non queror; sed si sordes tuae invidiam mihi con- | |
| citant, queror. | |
| De colore quaesitum est: quidam aperte invecti | 10.1 |
| sunt in divitem, quidam ex toto nihil dixerunt, qui- | |
| dam secuti sunt mediam viam. Cum praeter haec | |
| nihil sit, Latro volebat videri invenisse quartum genus, | |
| ut hoc modo in divitem diceret: tu quidem non fecisti, | 5 |
| sed tamen ego habui causas propter quas possem | |
| decipi et de te aliquid frustra suspicari: quia inimi- | |
| cus eras, quia inspoliatus pater inventus est, et | |
| cetera. Hoc est autem medium illud genus nec | |
| dimittendi divitem nec accusandi; nam et dimittere | 10 |
| non debet quem distulit, et accusare propter hoc | |
| ipsum non debet, quia distulit. | |
| Albucius nihil dixit in divitem; hoc colore decla- | 11.1 |
| mavit: Committit, inquit, iniuriam si quem non | |
| postulavit accusat. Quare, inquit, sequeris me? | |
| Ut aliquando mei miserearis, ut desinas afflictam domum | |
| persequi, ut scias me in hoc habitu accusare non posse, | 5 |
| ut concupiscas gloriam vindicatae mortis. Tu solus | |
| potes, si voles, invenire quis occiderit, tu accusare. | |
| 'At me quidam propter hoc suspectum habent.' | |
| Potes discutere istam suspicionem: quaere quis | |
| fecerit. 'Ut scias' inquit 'te invidiam mihi facere, | 10 |
| cum dixissem: accusa me, non negasti te accusaturum, | |
| sed respondisti: accusabo, cum potero.' Ignosce | |
| mihi, non magis quemquam adhuc accusare possum | |
| quam absolvere: quaero quis fecerit. Haec levia | |
| argumenta sunt, vana sunt quae alios tangunt; | 15 |
| quod inimicus es, quod ille inspoliatus inventus est, non | |
| est quare accusem, est quare suspicer. | |
| Rufus Vibius hoc pro colore posuit: sordidatus | 12.1 |
| sum, lugeo; sequor te ut tutior sim; timeo nescio | |
| quem illum qui patrem meum occidit; scio me quam- | |
| diu tecum fuero perire non posse. | |
| Dum hunc colorem sequitur Murredius, ineptissime | 5 |
| dixit: Quare te sequor? pater meus quia solus in- | |
| ambulabat occisus est. | |
| Moschi color non placebat Gallioni: sequor, in- | |
| quit, ut inveniam quis fecerit; hoc mecum cogito: | |
| quisquis est ille qui fecit, volet hoc inimico inputare, | 10 |
| ad divitem veniet. Multo, inquit, hoc iniuriosius | |
| est si inquirendi causa facit, si non tantum in con- | |
| vicium sed periculum divitis sequitur. | |
| Gallio subtiliter agendum putavit et ad positionem | |
| controversiae colorem actionis derigendum, ut | 15 |
| diceret: Suspicor a te patrem meum occisum. Quis | |
| enim illum alius magis oderat? quis tam potens alius | |
| est? Vestem sine dubio alius nescio quis percussor | |
| concupierat. Dicet aliquis: quid ergo? si inimicus | |
| est, protinus interfector est? non; ideo non accuso. | 20 |
| Hispo Romanius palam accusavit et dixit non | 13.1 |
| causam sibi desse sed vires; et hanc sententiam in | |
| prooemio magno cum adsensu hominum dixit: eum | |
| accusatorem habeo qui se reum non esse miratur. | |
| Bassus Iulius in hac controversia dixit: 'quare | 5 |
| me sequeris per publicum?' Facinus indignum, | |
| iudices, factum est: pauper et dives eandem terram | |
| calcavimus. Consectari autem solebat res sordidas | |
| et inveniebat qui illas unice suspicerent. Memini | |
| illum declamantem [declarasse] controversiam de | 10 |
| lenone, qui decem iuvenibus denuntiavit ne in | |
| lupanar accederent, et foveam igne repletam terra | |
| superiecta obruit, in quam adulescentibus lapsis et | |
| consumptis accusatur rei publicae laesae. Audit | |
| illum declamantem Albucius, fastidiosus auditor | 15 |
| eorum quibus invidere poterat; admirabatur hanc | |
| Bassi sententiam: non mehercules te ferrem si | |
| canem ad ostium alligasses. Idem Latronis illas | 14.1 |
| sententias aiebat tumidas magis esse quam fortes, | |
| quae summa hominum admiratione circumfere- | |
| bantur: legunt argumenta patres et ossa liberorum | |
| coniectura dividunt; et illam: produc istam sacer- | 5 |
| dotem tuam; et illam: supra cineres liberorum | |
| nostrorum lupanar <solo> aequandum est. Ipse | |
| autem laudabat haec utique <quae> docuerat. Nam | |
| in hac ipsa controversia, ne Bassus videretur aliquid | |
| dixisse sordidius, dixit ipse: itane sic peribunt de- | 10 |
| cem iuvenes propter dipondios tuos? | 15.1 |
| Euctemon a fili parte, cum patrem suum narrasset | |
| solum sine comite oppressum et occisum, dixit: διὰ | |
| τοῦτο ἀσφαλέστατόν ἐστιν μετὰ πλουσίων περιπα- | |
| τεῖν. Et idem: διὰ τί σιγῶ; ὁ πατήρ μου λέγων | 5 |
| ἀπέθανεν. | |
| Hermagoras dixit: κτίσωμεν ἰδίᾳ, ὦ πένητες, | |
| πόλιν· οἱ γὰρ πλούσιοι τὴν αὑτ<ῶν . . . >. Illud in | |
| narratione: ὑπὸ τίνος ἀνῃρέθη οὐκ οἶδα. εἶχεν | |
| ἐχθροὺς φύσει παρρησιαστὴς κακηγορεῖν δυνάμενος· | 10 |
| Artemon dixit: ὅταν εὕρω τὸν φονέα, τότ’ αὖ | |
| γράψομαι· καὶ τότε δή, ἂν εὕρω πένητα. |