| Trecenti Lacones contra Xersen missi, cum tre- | 2.pr.1 |
| ceni ex omni Graecia missi fugissent, deliberant | |
| an et ipsi fugiant. | |
| ARELLI FUSCI patris At, puto, rudis lecta aetas | 1.1 |
| et animus qui frangeretur metu, insuetaque arma | |
| non passurae manus hebetataque senio aut vul- | |
| neribus corpora. Quid dicam? potissimos Graeciae? | |
| an Lacedaemonios? an electos? An repetam tot | 5 |
| acies patrum totque excidia urbium, tot victarum | |
| gentium spolia? et nunc produntur condita sine moe- | |
| nibus templa? Pudet consilii nostri, pudet, etiamsi | |
| non fugimus, deliberasse talia. At cum tot milibus | |
| Xerses venit. O Lacedaemonii, ite adversus | 10 |
| barbaros. Non refero opera vestra, non avos, non | |
| patres, quorum vobis exemplo ab infantia surgit | |
| ingenium. Pudet Lacedaemonios sic adhortari. | |
| Loco tuti sumus. Licet totum classe Orientem | |
| trahat, licet intuentibus explicet inutilem numerum: | 15 |
| hoc mare, quod tantum patet, ex vasto urguetur in | |
| minimum, insidiosis excipitur angustiis vixque minimo | |
| aditus navigio est, et huius quoque remigium arcet | |
| inquietum omne quod circumfluit mare, fallentia | |
| cursus vada altioribus internata, aspera scopulorum | 20 |
| et cetera quae navigantium vota decipiunt. Pudet, | |
| inquam, Lacedaemonios et armatos quaerere quem- | |
| admodum tuti sint. Non referam Persarum spolia? | 2.1 |
| certe super spolia nudus cadam. Sciet et alios | |
| habere nos trecentos qui sic non fugiant et sic cadant. | |
| Hunc sumite animum: nescio an vincere possimus; | |
| vinci non possumus. Haec non utique perituris | 5 |
| refero; sed, [et] si cadendum est, erratis si metuen- | |
| dam creditis mortem. Nulli natura in aeternum | |
| spiritum dedit, statque nascentibus in finem vitae | |
| dies. Ex inbecilla enim nos materia deus orsus | |
| est; quippe minimis succidunt corpora. Indenun- | 10 |
| tiata sorte rapimur; sub eodem pueritia fato est, | |
| eadem iuventus causa cadit. Optamus quoque | |
| plerumque mortem; adeo in securam quietem | |
| recessus ex vita est. At gloriae nullus finis est proxi- | |
| mique deos sic †ageses agunt†; feminis quoque | 15 |
| frequens hoc in mortem pro gloria iter est. Quid | |
| Lycurgum, quid interritos omni periculo, quos me- | |
| moria sacravit, viros referam? Ut unum Othryadem | |
| excitem, adnumerare trecentis exempla possum. | |
| TRIARI Non pudet Laconas ne pugna quidem | 3.1 |
| hostium sed fabula vinci? Magnum est, alimentum | |
| virtutis est nasci Laconem. Ad certam victoriam | |
| omnes remansissent; ad certam mortem tantum | |
| Lacones. Ne sit Sparta lapidibus circumdata: ibi | 5 |
| muros habet ubi viros. Melius revocabimus fugientes | |
| trecenos quam sequemur. Sed montes perforat, | |
| maria contegit. Numquam solido stetit superba | |
| felicitas, et ingentium imperiorum magna fastigia | |
| oblivione fragilitatis humanae conlapsa sunt. Scias | 10 |
| licet ad finem non pervenisse quae ad invidiam per- | |
| ducta sunt. Maria terrasque, rerum naturam statione | |
| mutavit sua: moriamur trecenti, ut hic primum | |
| invenerit quod mutare non posset. Si tam demens | |
| placiturum consilium erat, cur non potius in turba | 15 |
| fugimus? | |
| PORCI LATRONIS In hoc scilicet morati sumus, ut | 4.1 |
| agmen fugientium cogeremus? Rumori terga ver- | |
| titis? Sciamus saltem quam <fortis> sit iste quem | |
| fugimus. Vix vel victoria dedecus elui potest; ut | |
| omnia fortiter fiant, feliciter cadant, multum tamen | 5 |
| nomini nostro detractum est: iam Lacones an fuge- | |
| remus deliberavimus. At enim moriemur! quantum | |
| ad me quidem pertinet, post hanc deliberationem | |
| nihil aliud timeo quam ne revertar. Arma nobis | |
| fabulae excutiunt? Nunc, nunc pugnemus; latuis- | 10 |
| set virtus inter trecenos. [ceteri quidem fugerunt] | |
| Si me quidem interrogatis quid sentiam, et in nostrum | |
| et in Graeciae patrocinium loquar: electi sumus, non | |
| relicti. | |
| GAVI SABINI Turpe est cuilibet viro fugisse, | 5.1 |
| Laconi etiam deliberasse. | |
| MARULLI In hoc restitimus, ne in turba fugien- | |
| tium lateremus? Habent quemadmodum se ex- | |
| cusent Graeciae treceni: 'tutas Thermopylas puta- | 5 |
| vimus, cum relinqueremus illic Laconas.' | |
| CESTI PII Quam turpe esset fugere iudicastis, | |
| Lacones, tam diu non fugiendo. Omnibus sua decora | |
| sunt: Athenae eloquentia inclitae sunt, Thebae | |
| sacris, Sparta armis. Ideo hanc Eurotas amnis | 10 |
| circumfluit, qui pueritiam indurat ad futurae militiae | |
| patientiam; ideo Taygeti nemoris difficilia nisi | |
| Laconibus iuga; ideo Hercule gloriamur deo | |
| operibus caelum merito; ideo muri nostri arma | |
| sunt. O grave maiorum virtutis dedecus: Lacones se | 6.1 |
| numerant, non aestimant! Videamus quanta turba | |
| sit, ut habeat certe Sparta etiamsi non fortes milites, | |
| at nuntios veros. Ita ne bello quidem sed nuntio | |
| vincimur? Merito hercules omnia contempsit quem | 5 |
| Lacones audire non sustinent. Si vincere Xersen | |
| non licet, videre liceat; volo scire quid fugiam. Ad- | |
| huc non sum ex ulla parte Atheniensium similis, | |
| non muris nec educatione; nihil prius illorum imi- | |
| tabor quam fugam? | 10 |
| POMPEI SILONIS Xerses multos secum adducit, | 7.1 |
| Thermopylae paucos recipiunt. Erimus inter fortes | |
| fugacissimi, inter fugaces tardissimi. Nihil refert | |
| quantas gentes in orbem nostrum Oriens effuderit | |
| quantumque nationum secum Xerses trahat; tot | 5 |
| ad nos pertinent quot locus ceperit. | |
| CORNELI HISPANI Pro Sparta venimus, pro Graecia | |
| stemus; vincamus hostes, socios iam vicimus; sciat | |
| iste insolens barbarus nihil esse difficilius quam Laco- | |
| nis armati latus fodere. <Ceteri quidem fugerunt.> | 10 |
| Ego vero quod discesserunt gaudeo; liberas nobis | |
| reliquere Thermopylas; nil erit quod virtuti nostrae | |
| se opponat, quod inserat; non latebit in turba Laco; | |
| quocumque Xerses aspexerit, Spartanos videbit. | |
| BLANDI Referam praecepta matrum: 'aut in | 8.1 |
| his aut cum his'? Minus turpe est a bello inermem | |
| reverti quam armatum fugere. Referam captivorum | |
| verba? Captus Laco 'occide,' inquit, 'non servio.' | |
| Non potuit capi si fugere voluisset. Describite | 5 |
| terrores Persicos; omnia ista cum mitteremur audivi- | |
| mus. Videat trecentos Xerses, et sciat quanti bellum | |
| aestimatum sit, quanto aptus numero locus. Rever- | |
| tamur ne nuntii quidem nisi novissimi. Quis fugerit | |
| nescio; hos mihi Sparta commilitones dedit. {⁴¹Des- | 10 |
| criptio Thermopylarum.}⁴¹ Nunc me delectat quod | |
| fugerunt treceni; angustas mihi Thermopylas fe- | |
| cerunt. | |
| Contra. CORNELI HISPANI At ego maximum | 9.1 |
| video dedecus futurum rei publicae nostrae si Xerses | |
| nihil prius in Graecia vicerit quam Laconas. Ne | |
| testem quidem virtutis nostrae habere possumus; | |
| id de nobis credetur quod hostes narraverint. Habe- | 5 |
| tis consilium meum; id est autem meum quod totius | |
| Graeciae. Si quis aliud suadet, non fortes vos vult | |
| esse sed perditos. | |
| CLAUDI MARCELLI Non vincent nos sed obruent. | |
| Satis fecimus nomini, ultumi cessimus; ante nos | 10 |
| rerum natura victa est. | |
| {⁴¹Divisio.}⁴¹ Huius suasoriae feci mentionem non | 10.1 |
| quia in ea subtilitatis erat aliquid quod vos excitare | |
| posset, sed ut sciretis quam nitide Fuscus dixisset | |
| vel quam licenter; ipse sententiam <non> feram; | |
| vestri arbitrii erit utrum explicationes eius luxuriosas | 5 |
| putetis an vegetas. Pollio Asinius aiebat hoc non | |
| esse suadere sed ludere. Recolo nihil fuisse me | |
| iuvene tam notum quam has explicationes Fusci, | |
| quas nemo nostrum non alius alia inclinatione vocis | |
| velut sua quisque modulatione cantabat. At quia | 10 |
| semel in mentionem incidi Fusci, ex omnibus sua- | |
| soriis celebres descriptiunculas subtexam, etiamsi | |
| nihil occurrerit quod quisquam alius nisi suasor | |
| dilexerit. | |
| Divisione autem <in> hac suasoria Fuscus usus est | 11.1 |
| illa volgari, ut diceret non esse honestum fugere | |
| etiamsi tutum esset; deinde: aeque periculosum | |
| esse fugere et pugnare; novissime: periculosius | |
| esse fugere: pugnantibus hostes timendos, fugienti- | 5 |
| bus et hostes et suos. | |
| Cestius primam partem sic transit, quasi nemo | |
| dubitaret an turpe esset fugere; deinde illo transit, | |
| an non esset necesse. Haec sunt, inquit, quae vos | |
| confundunt: hostes, sociorum <fuga, vestra ip- | 10 |
| sorum> paucitas. | |
| Non quidem in hac suasoria, sed in hac materia | |
| disertissima illa fertur sententia Dorionis, cum posuis- | |
| set hoc dixisse trecentis Leonidam quod puto etiam | |
| apud Herodotum esse: <ἀριστοποιεῖσθε ὡς ἐν | 15 |
| Ἅιδου δειπνησόμενοι>. | |
| Sabinus Asilius, venustissimus inter rhetoras | 12.1 |
| scurra, cum hanc sententiam Leonidae rettulisset, | |
| ait: ego illi ad prandium promisissem, ad cenam | |
| renuntiassem. | |
| Attalus Stoicus, qui solum vertit a Seiano circum- | 5 |
| scriptus, magnae vir eloquentiae, ex his philosophis | |
| quos vestra aetas vidit longe et subtilissimus et | |
| facundissumus, cum tam magna et nobili sententia | |
| certavit et mihi dixisse videtur animosius quam | |
| prior: . . . | 10 |
| Occurrit mihi sensus in eiusmodi materia a Severo | |
| Cornelio dictus tamquam de Romanis nescio an | |
| parum fortiter. Edicta in posterum diem pugna | |
| epulantes milites inducit et ait: | |
| stratique per herbam | 15 |
| 'hic meus est' dixere 'dies.' | |
| Elegantissime quidem adfectum animorum incerta | |
| sorte pendentium expressit, sed parum Romani animi | |
| servata est magnitudo; cenant enim tamquam cras- | |
| tinum desperent. Quantum illis Laconibus animi | 20 |
| erat, qui non poterant dicere: 'hic dies est meus.' | |
| Illud Porcellus grammaticus arguebat in hoc versu | 13.1 |
| quasi soloecismum quod, cum plures induxisset, | |
| diceret: 'hic meus est dies,' non: 'hic noster est,' | |
| et in sententia optima id accusabat quod erat opti- | |
| mum. Muta enim ut 'noster' sit: peribit omnis | 5 |
| versus elegantia, in quo hoc est decentissimum, quod | |
| ex communi sermone trahitur; nam quasi proverbii | |
| loco est: 'hic dies meus est'; et, cum ad sensum | |
| rettuleris, ne grammaticorum quidem calumnia ab | |
| omnibus magnis ingeniis summovenda habebit | 10 |
| locum; dixerunt enim non omnes simul tamquam | |
| in choro manum ducente grammatico, sed singuli ex | |
| iis: 'hic meus est dies.' | |
| Sed ut revertar ad Leonidam et trecentos, pul- | 14.1 |
| cherrima illa fertur Glyconis sententia: . . . | |
| In hac ipsa suasoria non sane refero memoria | |
| <dignam> ullam sententiam Graeci cuiusquam nisi | |
| Damae: ποῖ φεύξεσθε, ὁπλῖται, τείχη; | 5 |
| De positione loci eleganter dixit Haterius, cum | |
| angustias loco facundissime descripsisset: natus | |
| trecentis locus. | |
| Cestius, cum descripsisset honores quos habituri | |
| essent si pro patria cecidissent, adiecit: per sepulchra | 10 |
| nostra iurabitur. Nicetes longe disertius hanc phan- | |
| tasiam movit et adiecit: . . . nisi antiquior Xerses | |
| fuisset quam Demosthenes †ΣΙΡΤΟΥ cui dicere†. | |
| Hanc suam dixit sententiam aut certe non depre- | |
| hensam, cum descripsisset oportunitatem loci et | 15 |
| tuta undique pugnantium latera et angustias a tergo | |
| positas, sed adversas hostibus: . . . | |
| Potamon magnus declamator fuit Mitylenis, qui | 15.1 |
| eodem tempore viguit quo Lesbocles magni nominis | |
| et nomini respondentis ingenii; in quibus quanta | |
| fuerit animorum diversitas in simili fortuna puto | |
| vobis indicandum, multo magis quia ad vitam per- | 5 |
| tinet quam si ad eloquentiam pertineret. Utrique | |
| filius eisdem diebus decessit: Lesbocles scholam | |
| solvit; nemo umquam amplius <declamantem audi- | |
| vit; maiore> animo se gessit Potamon: a funere | |
| filii contulit se in scholam et declamavit. Utriusque | 10 |
| tamen adfectum temperandum puto: hic durius | |
| tulit fortunam quam patrem decebat, ille mollius | |
| <quam> virum. | |
| Potamon, cum suasoriam de trecentis diceret, | 16.1 |
| tractabat quam turpiter fecissent Lacones hoc ipsum, | |
| quod deliberassent de fuga, et sic novissime clau- | |
| sit: . . . | |
| Insanierunt in hac suasoria multi circa Othrya- | 5 |
| dem: Murredius, qui dixit: fugerunt Athenienses; | |
| non enim Othryadis nostri litteras didicerant. Gar- | |
| gonius dixit: Othryades, qui perit ut falleret, re- | |
| vixit ut vinceret. Licinius Nepos: cum exemplo vobis | |
| etiam mortuis vincendum fuit. Antonius Atticus | 10 |
| inter has pueriles sententias videtur palmam me- | |
| ruisse; dixit enim: Othryades paene a sepulchro | |
| victor digitis vulnera pressit ut trophaeo †Laconem† | |
| inscriberet. O dignum Spartano atramentum! o | |
| virum, cuius ne litterae quidem fuere sine sanguine! | 15 |
| Catius Crispus, municipalis <rhetor>, cacozelos dixit | |
| post relatum exemplum Othryadis: aliud ceteros, | |
| aliud Laconas decet; nos sine deliciis educamur, sine | |
| muris vivimus, sine vita vincimus. | |
| Seneca fuit, cuius nomen ad vos potuit pervenisse, | 17.1 |
| ingenii confusi ac turbulenti, qui cupiebat grandia | |
| [dicere] adeo ut novissime morbo huius rei et | |
| teneretur et rideretur; nam et servos nolebat habere | |
| nisi grandes et argentea vasa non nisi grandia. | 5 |
| Credatis mihi velim non iocanti, eo pervenit insania | |
| eius ut calceos quoque maiores sumeret, ficus non | |
| esset nisi mariscas, concubinam ingentis staturae | |
| haberet. Omnia grandia probanti inpositum est | |
| cognomen vel, ut Messala ait, cognomentum, et | 10 |
| vocari coepit Seneca Grandio. Aliquando iuvene me | |
| is in hac suasoria, cum posuisset contradictionem: | |
| 'at omnes qui missi erant a Graecia fugerunt,' | |
| sublatis manibus, insistens summis digitis—sic enim | |
| solebat, quo grandior fieret—exclamat: gaudeo, | 15 |
| gaudeo. Mirantibus nobis quod tantum illi bonum | |
| contigisset, adiecit: totus Xerses meus erit. Item | |
| dixit: iste, qui classibus suis maria subripuit, qui | |
| terras circumscripsit, dilatavit profundum, novam | |
| rerum naturae faciem imperat, ponat sane contra | 20 |
| caelum castra: commilitones habebo deos. | |
| Saenianus multo potentius dixit: terras armis | 18.1 |
| obsidet, caelum sagittis, maria vinculis; Lacones, | |
| nisi succurritis, mundus captus est. | |
| Licentissimi generis stultam sententiam referam | |
| Victoris Statori, municipis mei, cuius fabulis me- | 5 |
| moria dignissimis aliquis <delectetur. Is huius> | |
| suasoriae occasione sumpsit contradictionem: 'at' | |
| inquit 'trecenti sumus'; et ita respondit: trecenti, | |
| sed viri, sed armati, sed Lacones, sed ad Thermo- | |
| pylas; numquam vidi plures trecentos. | 10 |
| Latro in hac suasoria, cum tractasset omnia quae | 19.1 |
| materia capiebat, posse ipsos et vincere, posse certe | |
| invictos reverti [et] beneficio loci, tum illam sen- | |
| tentiam: si nihil aliud, erimus certe belli mora. | |
| Postea memini auditorem Latronis Abronium Silo- | 5 |
| nem, patrem huius Silonis qui pantomimis fabulas | |
| scripsit et ingenium grande non tantum deseruit sed | |
| polluit, recitare carmen in quo agnovimus sensum | |
| Latronis in his versibus: | |
| ite agite, <o> Danai, magnum paeana canentes, | 10 |
| ite triumphantes: belli mora concidit Hector. | |
| Tam diligentes tunc auditores erant, ne dicam tam | |
| maligni, ut unum verbum surripi non posset; at | |
| nunc cuilibet orationes in Verrem tuto licet pro suis | |
| <dicere>. | 15 |
| Sed, ut sciatis sensum bene dictum dici tamen posse | 20.1 |
| melius, notate prae ceteris quanto decentius Vergilius | |
| dixerit hoc quod valde erat celebre, 'belli mora | |
| concidit Hector': | |
| quidquid ad adversae cessatum est moenia Troiae, | 5 |
| Hectoris Aeneaeque manu victoria Graium | |
| haesit. | |
| Messala aiebat hic Vergilium debuisse desinere: | |
| quod sequitur | |
| et in decimum vestigia rettulit annum | 10 |
| explementum esse; Maecenas hoc etiam priori | |
| conparabat. | |
| Sed ut ad Thermopylas revertar, Diocles Carystius | |
| dixit: . . . | |
| Apaturius dixit: . . . | 21.1 |
| Corvo rhetori testimonium stuporis reddendum est, | |
| qui dixit: 'quidni, si iam Xerses ad nos suo mari | |
| navigat, fugiamus, antequam nobis terra subripia- | |
| tur?' Hic est Corvus qui, cum temperaret | 5 |
| scholam Romae, Sosio illi qui Iudaeos subegerat | |
| declamavit controversiam de ea quae apud matronas | |
| disserebat liberos non esse tollendos et ob hoc accu- | |
| satur rei publicae laesae. In hac controversia sen- | |
| tentia eius haec ridebatur: 'inter pyxides et redo- | 10 |
| lentis animae medicamina constitit mitrata contio.' | |
| Sed, si vultis, historicum quoque vobis fatuum | 22.1 |
| dabo. Tuscus ille qui Scaurum Mamercum, in quo | |
| Scaurorum familia extincta est, maiestatis reum | |
| fecerat, homo quam inprobi animi tam infelicis | |
| ingenii, cum hanc suasoriam declamaret, dixit: | 5 |
| 'expectemus, si nihil aliud hoc effecturi, ne insolens | |
| barbarus dicat: veni, vidi, vici,' cum hoc post multos | |
| annos divus Iulius victo Pharnace dixerit. | |
| Dorion dixit: ἄνδρες . . . Aiebat Nicocrates | |
| Lacedaemonius insignem hanc sententiam futuram | 10 |
| fuisse si media intercideretur. | |
| Sed ne vos diutius infatuem, quia dixeram me | 23.1 |
| Fusci Arelli explicationes subiecturum, hic finem | |
| suasoriae faciam. Quarum nimius cultus et fracta | |
| conpositio poterit vos offendere cum ad meam aeta- | |
| tem veneritis; interim <non> dubito quin nunc vos | 5 |
| ipsa quae offensura sunt vitia delectent. |