DIALOGORVM LIBER IV
AD NOVATVM
DE IRA
LIBER II
Primus liber, Nouate, benigniorem habuit materiam; 4.1.1.1
facilis enim in procliui uitiorum decursus est. Nunc ad
exiliora ueniendum est; quaerimus enim ira utrum iudicio
an impetu incipiat, id est utrum sua sponte moueatur an
quemadmodum pleraque quae intra nos <non> insciis nobis 5
oriuntur. Debet autem in haec se demittere disputatio ut 2.1
ad illa quoque altiora possit exsurgere; nam et in corpore
nostro ossa neruique et articuli, firmamenta totius et uita-
lia, minime speciosa uisu, prius ordinantur, deinde haec ex
quibus omnis in faciem aspectumque decor est; post haec 5
omnia, qui maxime oculos rapit, color ultimus perfecto
iam corpore adfunditur.
  Iram quin species oblata iniuriae moueat non est dubium; 3.1
sed utrum speciem ipsam statim sequatur et non accedente
animo excurrat, an illo adsentiente moueatur quaerimus.
Nobis placet nihil illam per se audere sed animo adpro- 4.1
bante; nam speciem capere acceptae iniuriae et ultionem
eius concupiscere et utrumque coniungere, nec laedi se
debuisse et uindicari debere, non est eius impetus qui sine
uoluntate nostra concitatur. Ille simplex est, hic composi- 5
tus et plura continens: intellexit aliquid, indignatus est,
damnauit, ulciscitur: haec non possunt fieri, nisi animus
eis quibus tangebatur adsensus est.
  'Quorsus' inquis 'haec quaestio pertinet?' Vt sciamus 2.1.1
quid sit ira; nam si inuitis nobis nascitur, numquam rationi
succumbet. Omnes enim motus qui non uoluntate nostra
fiunt inuicti et ineuitabiles sunt, ut horror frigida adspersis,
ad quosdam tactus aspernatio; ad peiores nuntios surrigun- 5
tur pili et rubor ad inproba uerba suffunditur sequiturque
uertigo praerupta cernentis: quorum quia nihil in nostra
potestate est, nulla quominus fiant ratio persuadet. Ira 2.1
praeceptis fugatur; est enim uoluntarium animi uitium,
non ex his quae condicione quadam humanae sortis eueni-
unt ideoque etiam sapientissimis accidunt, inter quae et
primus ille ictus animi ponendus est qui nos post opinio- 5
nem iniuriae mouet. Hic subit etiam inter ludicra scaenae 3.1
spectacula et lectiones rerum uetustarum. Saepe Clodio
Ciceronem expellenti et Antonio occidenti uidemur irasci.
Quis non contra Mari arma, contra Sullae proscriptionem
concitatur? Quis non Theodoto et Achillae et ipsi puero non 5
puerile auso facinus infestus est? Cantus nos nonnumquam 4.1
et citata modulatio instigat Martiusque ille tubarum sonus;
mouet mentes et atrox pictura et iustissimorum suppli-
ciorum tristis aspectus; inde est quod adridemus ridentibus 5.1
et contristat nos turba maerentium et efferuescimus ad
aliena certamina. Quae non sunt irae, non magis quam
tristitia est quae ad conspectum mimici naufragii con-
trahit frontem, non magis quam timor qui Hannibale post 5
Cannas moenia circumsidente lectorum percurrit animos,
sed omnia ista motus sunt animorum moueri nolentium,
nec adfectus sed principia proludentia adfectibus. Sic enim 6.1
militaris uiri in media pace iam togati aures tuba suscitat
equosque castrenses erigit crepitus armorum. Alexandrum
aiunt Xenophanto canente manum ad arma misisse.