Sed quemadmodum natura quosdam procliues in iram 4.20.1.1
facit, ita multae incidunt causae quae idem possint quod
natura: alios morbus aut iniuria corporum in hoc perduxit,
alios labor aut continua peruigilia noctesque sollicitae et
desideria amoresque; quidquid aliud aut corpori nocuit aut 5
animo, aegram mentem in querellas parat. Sed omnia ista 2.1
initia causaeque sunt: plurimum potest consuetudo, quae
si grauis est alit uitium. Naturam quidem mutare difficile
est, nec licet semel mixta nascentium elementa conuertere;
sed in hoc nosse profuerit, ut calentibus ingeniis subtrahas 5
uinum, quod pueris Plato negandum putat et ignem uetat
igne incitari. Ne cibis quidem inplendi sunt; distendentur
enim corpora et animi cum corpore tumescent. Labor illos 3.1
citra lassitudinem exerceat, ut minuatur, non ut consuma-
tur calor nimiusque ille feruor despumet. Lusus quoque
proderunt; modica enim uoluptas laxat animos et temperat.
Vmidioribus siccioribusque et frigidis non est ab ira peri- 4.1
culum, sed inertiora uitia metuenda sunt, pauor et difficultas
et desperatio et suspiciones; mollienda itaque fouendaque
talia ingenia et in laetitiam euocanda sunt. Et quia aliis
contra iram, aliis contra tristitiam remediis utendum est 5
nec dissimillimis tantum ista sed contrariis curanda sunt,
semper ei occurremus quod increuerit.
  Plurimum, inquam, proderit pueros statim salubriter 21.1.1
institui; difficile autem regimen est, quia dare debemus
operam ne aut iram in illis nutriamus aut indolem retun-
damus. Diligenti obseruatione res indiget; utrumque enim, 2.1
et quod extollendum et quod deprimendum est, similibus
alitur, facile autem etiam adtendentem similia decipiunt.
Crescit licentia spiritus, seruitute comminuitur; adsurgit 3.1
si laudatur et in spem sui bonam adducitur, sed eadem
ista insolentiam et iracundiam generant: itaque sic inter
utrumque regendus est ut modo frenis utamur modo stimulis.
Nihil humile, nihil seruile patiatur; numquam illi necesse 4.1
sit rogare suppliciter nec prosit rogasse, potius causae suae
et prioribus factis et bonis in futurum promissis donetur.
In certaminibus aequalium nec uinci illum patiamur nec 5.1
irasci; demus operam ut familiaris sit iis cum quibus con-
tendere solet, ut in certamine adsuescat non nocere uelle
sed uincere; quotiens superauerit et dignum aliquid laude
fecerit, attolli non gestire patiamur; gaudium enim exulta- 5
tio, exultationem tumor et nimia aestimatio sui sequitur.
Dabimus aliquod laxamentum, in desidiam uero otiumque 6.1
non resoluemus et procul a contactu deliciarum retinebimus;
nihil enim magis facit iracundos quam educatio mollis et
blanda. Ideo unicis quo plus indulgetur, pupillisque quo
plus licet, corruptior animus est. Non resistet offensis cui 5
nihil umquam negatum est, cuius lacrimas sollicita semper
mater abstersit, cui de paedagogo satisfactum est. Non uides 7.1
ut maiorem quamque fortunam maior ira comitetur? In
diuitibus et nobilibus et magistratibus praecipue apparet,
cum quidquid leue et inane in animo erat secunda se aura
sustulit. Felicitas iracundiam nutrit, ubi aures superbas 5
adsentatorum turba circumstetit: 'tibi enim ille respondeat?
Non pro fastigio te tuo metiris; ipse te proicis' et alia quibus
uix sanae et ab initio bene fundatae mentes restiterunt.
Longe itaque ab adsentatione pueritia remouenda est: 8.1
audiat uerum. Et timeat interim, uereatur semper, maioribus
adsurgat. Nihil per iracundiam exoret: quod flenti negatum
fuerit quieto offeratur. Et diuitias parentium in conspectu
habeat, non in usu. Exprobrentur illi perperam facta. Perti- 9.1
nebit ad rem praeceptores paedagogosque pueris placidos
dari: proximis adplicatur omne quod tenerum est et in
eorum similitudinem crescit; nutricum et paedagogorum
rettulere mox adulescentium mores. Apud Platonem edu- 10.1
catus puer cum ad parentes relatus uociferantem uideret
patrem: 'numquam' inquit 'hoc apud Platonem uidi.' Non
dubito quin citius patrem imitatus sit quam Platonem.
Tenuis ante omnia uictus <sit> et non pretiosa uestis et 11.1
similis cultus cum aequalibus: non irascetur aliquem sibi
comparari quem ab initio multis parem feceris.