Si uolumus aequi rerum omnium iudices esse, hoc pri- 4.28.1.1
mum nobis persuadeamus, neminem nostrum esse sine
culpa; hinc enim maxima indignatio oritur: 'nihil peccaui'
et 'nihil feci'. Immo nihil fateris. Indignamur aliqua admo-
nitione aut coercitione nos castigatos, cum illo ipso tempore 5
peccemus, quod adicimus malefactis adrogantiam et con-
tumaciam. Quis est iste qui se profitetur omnibus legibus 2.1
innocentem? Vt hoc ita sit, quam angusta innocentia est ad
legem bonum esse! Quanto latius officiorum patet quam
iuris regula! Quam multa pietas humanitas liberalitas
iustitia fides exigunt, quae omnia extra publicas tabulas 5
sunt! Sed ne ad illam quidem artissimam innocentiae 3.1
formulam praestare nos possumus: alia fecimus, alia cogi-
tauimus, alia optauimus, aliis fauimus; in quibusdam in-
nocentes sumus, quia non successit. Hoc cogitantes aequiores 4.1
simus delinquentibus, credamus obiurgantibus; utique bonis
ne irascamur (cui enim non, si bonis quoque?), minime
dis; non enim illorum <uitio>, sed lege mortalitatis patimur
quidquid incommodi accidit. 'At morbi doloresque incur- 5
runt.' Vtique aliquo defungendum est domicilium putre sor-
titis. Dicetur aliquis male de te locutus: cogita an prior 5.1
feceris, cogita de quam multis loquaris. Cogitemus, inquam,
alios non facere iniuriam sed reponere, alios pro nobis
facere, alios coactos facere, alios ignorantes, etiam eos qui
uolentes scientesque faciunt ex iniuria nostra non ipsam 5
iniuriam petere: aut dulcedine urbanitatis prolapsus est, aut
fecit aliquid, non ut nobis obesset, sed quia consequi ipse
non poterat, nisi nos reppulisset; saepe adulatio dum blanditur
offendit. Quisquis ad se rettulerit quotiens ipse in suspi- 6.1
cionem falsam inciderit, quam multis officiis suis fortuna
speciem iniuriae induerit, quam multos post odium amare
coeperit, poterit non statim irasci, utique si sibi tacitus ad
singula quibus offenditur dixerit 'hoc et ipse commisi'. Sed 7.1
ubi tam aequum iudicem inuenies? Is qui nullius non uxo-
rem concupiscit et satis iustas causas putat amandi quod
aliena est, idem uxorem suam aspici non uult; et fidei
acerrimus exactor est perfidus, et mendacia persequitur ipse 5
periurus, et litem sibi inferri aegerrime calumniator patitur;
pudicitiam seruulorum adtemptari non uult qui non pe-
percit suae. Aliena uitia in oculis habemus, a tergo nostra 8.1
sunt: inde est quod tempestiua filii conuiuia pater deterior
filio castigat, et nihil alienae luxuriae ignoscit qui nihil suae
negauit, et homicidae tyrannus irascitur, et punit furta
sacrilegus. Magna pars hominum est quae non peccatis 5
irascitur sed peccantibus. Faciet nos moderatiores respectus
nostri, si consuluerimus nos: 'numquid et ipsi aliquid tale
commisimus? Numquid sic errauimus? Expeditne nobis ista
damnare?'