Duo sunt, ut dixi quae iracundiam concitant: primum, si 4.31.1.1
iniuriam uidemur accepisse—de hoc satis dictum est; deinde,
si inique accepisse—de hoc dicendum est. Iniqua quaedam 2.1
iudicant homines quia pati non debuerint, quaedam quia
non sperauerint. Indigna putamus quae inopinata sunt; ita-
que maxime commouent quae contra spem expectationem-
que euenerunt, nec aliud est quare in domesticis minima 5
offendant, in amicis iniuriam uocemus neglegentiam. 'Quo- 3.1
modo ergo' inquit 'inimicorum nos iniuriae mouent?' Quia
non expectauimus illas aut certe non tantas. Hoc efficit amor
nostri nimius: inuiolatos nos etiam inimicis iudicamus esse
debere; regis quisque intra se animum habet, ut licentiam sibi 5
dari uelit, in se nolit. Aut ignorantia itaque nos aut insolentia 4.1
iracundos facit [ignorantia rerum]. Quid enim mirum est
malos mala facinora edere? Quid noui est, si inimicus nocet,
amicus offendit, filius labitur, seruus peccat? Turpissimam
aiebat Fabius imperatori excusationem esse 'non putaui', 5
ego turpissimam homini puto. Omnia puta, expecta: etiam
in bonis moribus aliquid existet asperius. Fert humana 5.1
natura insidiosos animos, fert ingratos, fert cupidos, fert
impios. Cum de unius moribus iudicabis, de publicis cogita.
Vbi maxime gaudebis, maxime metues; ubi tranquilla tibi
omnia uidentur, ibi nocitura non desunt sed quiescunt. 5
Semper futurum aliquid quod te offendat existima: guber-
nator numquam ita totos sinus securus explicuit ut non ex-
pedite ad contrahendum armamenta disponeret.
  Illud ante omnia cogita, foedam esse et execrabilem uim 6.1
nocendi et alienissimam homini, cuius beneficio etiam saeua
mansuescunt. Aspice elephantorum iugo colla summissa et
taurorum pueris pariter ac feminis persultantibus terga
inpune calcata et repentis inter pocula sinusque innoxio 5
lapsu dracones et intra domum ursorum leonumque ora
placida tractantibus adulantisque dominum feras: pudebit
cum animalibus permutasse mores. Nefas est nocere patriae; 7.1
ergo ciui quoque, nam hic pars patriae est—sanctae partes
sunt, si uniuersum uenerabile est; ergo et homini, nam hic
in maiore tibi urbe ciuis est. Quid si nocere uelint manus
pedibus, manibus oculi? Vt omnia inter se membra con- 5
sentiunt quia singula seruari totius interest, ita homines
singulis parcent quia ad coetum geniti sunt, salua autem
esse societas nisi custodia et amore partium non potest. Ne 8.1
uiperas quidem et natrices et si qua morsu aut ictu nocent
effligeremus, si in reliquum mansuefacere possemus aut
efficere ne nobis aliisue periculo essent; ergo ne homini
quidem nocebimus quia peccauit, sed ne peccet, nec um- 5
quam ad praeteritum sed ad futurum poena referetur; non
enim irascitur sed cauet. Nam si puniendus est cuicumque
prauum maleficumque ingenium est, poena neminem ex-
cipiet.