| Et ne forte decipiat nos speciosum clementiae | 2.3.1.1 |
| nomen aliquando et in contrarium abducat, videamus, | |
| quid sit clementia qualisque sit et quos fines habeat. | |
| Clementia est temperantia animi in potestate ulci- | |
| scendi vel lenitas superioris adversus inferiorem in | 5 |
| constituendis poenis. Plura proponere tutius est, ne | |
| una finitio parum rem conprehendat et, ut ita dicam, | |
| formula excidat; itaque dici potest et inclinatio animi | |
| ad lenitatem in poena exigenda. Illa finitio contra- | 2.1 |
| dictiones inveniet, quamvis maxime ad verum accedat, | |
| si dixerimus clementiam esse moderationem aliquid ex | |
| merita ac debita poena remittentem: reclamabitur nullam | |
| virtutem cuiquam minus debito facere. Atqui hoc omnes | 5 |
| intellegunt clementiam esse, quae se flectit citra id, | |
| quod merito constitui posset. | |
| Huic contrariam inperiti putant severitatem; sed | 4.1.1 |
| nulla virtus virtuti contraria est. Quid ergo obponitur | |
| clementiae? Crudelitas, quae nihil aliud est quam | |
| atrocitas animi in exigendis poenis. 'Sed quidam non | |
| exigunt poenas, crudeles tamen sunt, tamquam qui | 5 |
| ignotos homines et obvios non in conpendium, sed | |
| occidendi causa occidunt nec interficere contenti sae- | |
| viunt, ut Busiris ille et Procrustes et piratae, qui | |
| captos verberant et in ignem vivos inponunt.' Haec | 2.1 |
| crudelitas quidem; sed quia nec ultionem sequitur (non | |
| enim laesa est) nec peccato alicui irascitur (nullum | |
| enim antecessit crimen), extra finitionem nostram cadit; | |
| finitio enim continebat in poenis exigendis intempe- | 5 |
| rantiam animi. Possumus dicere non esse hanc crude- | |
| litatem, sed feritatem, cui voluptati saevitia est; possu- | |
| mus insaniam vocare: nam varia sunt genera eius et | |
| nullum certius, quam quod in caedes hominum et | |
| lancinationes pervenit. Illos ergo crudeles vocabo, qui | 3.1 |
| puniendi causam habent, modum non habent, sicut in | |
| Phalari, quem aiunt non quidem in homines innocentes, | |
| sed super humanum ac probabilem modum saevisse. | |
| Possumus effugere cavillationem et ita finire, ut sit | 5 |
| crudelitas inclinatio animi ad asperiora. Hanc clementia | |
| repellit longe iussam stare a se; cum severitate illi | |
| convenit. |