SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
  Desideras tibi scribi a me quid sentiam de hac quaestione 113.1.1
iactata apud nostros, an iustitia, fortitudo, prudentia ceterae-
que virtutes animalia sint. Hac subtilitate effecimus, Lucili
carissime, ut exercere ingenium inter inrita videremur et
disputationibus nihil profuturis otium terere. Faciam quod 5
desideras et quid nostris videatur exponam; sed me in alia
esse sententia profiteor: puto quaedam esse quae deceant
phaecasiatum palliatumque. Quae sint ergo quae antiquos
moverint vel quae sint quae antiqui moverint dicam.
  Animum constat animal esse, cum ipse efficiat ut simus 2.1
animalia, cum ab illo animalia nomen hoc traxerint; virtus
autem nihil aliud est quam animus quodam modo se habens;
ergo animal est. Deinde virtus agit aliquid; agi autem nihil
sine impetu potest; si impetum habet, qui nulli est nisi 5
animali, animal est. 'Si animal est' inquit 'virtus, habet ipsa 3.1
virtutem.' Quidni habeat se ipsam? quomodo sapiens omnia
per virtutem gerit, sic virtus per se. 'Ergo' inquit 'et omnes
artes animalia sunt et omnia quae cogitamus quaeque mente
conplectimur. Sequitur ut multa millia animalium habitent 5
in his angustiis pectoris, et singuli multa simus animalia aut
multa habeamus animalia.' Quaeris quid adversus istud
respondeatur? Unaquaeque ex istis res animal erit: multa
animalia non erunt. Quare? dicam, si mihi accommodaveris
subtilitatem et intentionem tuam. Singula animalia singulas 4.1
habere debent substantias; ista omnia unum animum habent;
itaque singula esse possunt, multa esse non possunt. Ego et
animal sum et homo, non tamen duos esse nos dices. Quare?
quia separati debent esse. Ita dico: alter ab altero debet esse 5
diductus ut duo sint. Quidquid in uno multiplex est sub
unam naturam cadit; itaque unum est. Et animus meus animal 5.1
est et ego animal sum, duo tamen non sumus. Quare? quia
animus mei pars est. Tunc aliquid per se numerabitur cum
per se stabit; ubi vero alterius membrum erit, non poterit
videri aliud. Quare? dicam: quia quod aliud est suum oportet 5
esse et proprium et totum et intra se absolutum.
  Ego in alia esse me sententia professus sum; non enim 6.1
tantum virtutes animalia erunt, si hoc recipitur, sed opposita
quoque illis vitia et adfectus, tamquam ira, timor, luctus,
suspicio. Ultra res ista procedet: omnes sententiae, omnes
cogitationes animalia erunt. Quod nullo modo recipiendum 5
est; non enim quidquid ab homine fit homo est. 'Iustitia 7.1
quid est?' inquit. Animus quodam modo se habens. 'Itaque
si animus animal est, et iustitia.' Minime; haec enim habitus
animi est et quaedam vis. Idem animus in varias figuras con-
vertitur et non totiens animal aliud est quotiens aliud facit; 5
nec illud quod fit ab animo animal est. <Si> iustitia animal 8.1
est, <si> fortitudo, si ceterae virtutes, utrum desinunt esse
animalia subinde aut rursus incipiunt, an semper sunt?
desinere virtutes non possunt. Ergo multa animalia, immo
innumerabilia, in hoc animo versantur. 'Non sunt' inquit 9.1
'multa, quia ex uno religata sunt et partes unius ac membra
sunt.' Talem ergo faciem animi nobis proponimus qualis est
hydrae multa habentis capita, quorum unumquodque per se
pugnat, per se nocet. Atqui nullum ex illis capitibus animal 5
est, sed animalis caput: ceterum ipsa unum animal est. Nemo
in Chimaera leonem animal esse dixit aut draconem: hae
partes erant eius; partes autem non sunt animalia. Quid est 10.1
quo colligas iustitiam animal esse? 'Agit' inquit 'aliquid et
prodest; quod autem agit et prodest impetum habet; <quod
autem impetum habet> animal est.' Verum est si suum
impetum habet; <suum autem non habet> sed animi. Omne 11.1
animal donec moriatur id est quod coepit: homo donec
moriatur homo est, equus equus, canis canis; transire in
aliud non potest. Iustitia, id est animus quodam modo se
habens, animal est. Credamus: deinde animal est fortitudo, 5
id est animus quodam modo se habens. Quis animus? ille
qui modo iustitia erat? Tenetur in priore animali, in aliud
animal transire ei non licet; in eo illi in quo primum esse
coepit perseverandum est. Praeterea unus animus duorum 12.1
esse animalium non potest, multo minus plurium. Si iustitia,
fortitudo, temperantia ceteraeque virtutes animalia sunt,
quomodo unum animum habebunt? singulos habeant oportet,
aut non sunt animalia. Non potest unum corpus plurium 13.1
animalium esse. Hoc et ipsi fatentur. Iustitiae quod est
corpus? 'Animus'. Quid? fortitudinis quod est corpus? 'Idem
animus'. Atqui unum corpus esse duorum animalium non
potest. 'Sed idem animus' inquit 'iustitiae habitum induit et 14.1
fortitudinis et temperantiae.' Hoc fieri posset si quo tempore
iustitia esset fortitudo non esset, quo tempore fortitudo esset
temperantia non esset; nunc vero omnes virtutes simul sunt.
Ita quomodo singulae erunt animalia, cum unus animus sit, 5
qui plus quam unum animal non potest facere? Denique nul- 15.1
lum animal pars est alterius animalis; iustitia autem pars est
animi; non est ergo animal.
  Videor mihi in re confessa perdere operam; magis enim
indignandum de isto quam disputandum est. Nullum animal 5
alteri par est. Circumspice omnium corpora: nulli non et
color proprius est et figura sua et magnitudo. Inter cetera 16.1
propter quae mirabile divini artificis ingenium est hoc
quoque existimo esse, quod in tanta copia rerum numquam
in idem incidit; etiam quae similia videntur, cum contuleris,
diversa sunt. Tot fecit genera foliorum: nullum non sua 5
proprietate signatum; tot animalia: nullius magnitudo cum
altero convenit, utique aliquid interest. Exegit a se ut quae
alia erant et dissimilia essent et inparia. Virtutes omnes, ut
dicitis, pares sunt; ergo non sunt animalia. Nullum non 17.1
animal per se agit; virtus autem per se nihil agit, sed cum
homine. Omnia animalia aut rationalia sunt, ut homines, ut
dii, <aut inrationalia, ut ferae, ut pecora>; virtutes utique
rationales sunt; atqui nec homines sunt nec dii; ergo non 5
sunt animalia. Omne rationale animal nihil agit nisi primum 18.1
specie alicuius rei inritatum est, deinde impetum cepit,
deinde adsensio confirmavit hunc impetum. Quid sit adsensio
dicam. Oportet me ambulare: tunc demum ambulo cum hoc
mihi dixi et adprobavi hanc opinionem meam; oportet me 5
sedere: tunc demum sedeo. Haec adsensio in virtute non est.
Puta enim prudentiam esse: quomodo adsentietur 'oportet me 19.1
ambulare'? Hoc natura non recipit. Prudentia enim ei cuius
est prospicit, non sibi; nam nec ambulare potest nec sedere.
Ergo adsensionem non habet; quod adsensionem non habet
rationale animal non est. Virtus si animal est, rationale est; 5
rationale autem non est; ergo nec animal. Si virtus animal est, 20.1
virtus autem bonum omnest, omne bonum animal est. Hoc
nostri fatentur. Patrem servare bonum est, et sententiam
prudenter in senatu dicere bonum est, et iuste decernere
bonum est; ergo et patrem servare animal est et prudenter 5
sententiam dicere animal est. Eo usque res †exegit† ut risum
tenere non possis: prudenter tacere bonum est, <* * *
cenare bonum est>; ita et tacere et cenare animal est.
  Ego mehercules titillare non desinam et ludos mihi ex istis 21.1
subtilibus ineptiis facere. Iustitia et fortitudo, si animalia
sunt, certe terrestria sunt; omne animal terrestre alget,
esurit, sitit; ergo iustitia alget, fortitudo esurit, clementia
sitit. Quid porro? non interrogabo illos quam figuram habeant 22.1
ista animalia? hominis an equi an ferae? Si rotundam illis
qualem deo dederint, quaeram an et avaritia et luxuria et
dementia aeque rotundae sint; sunt enim et ipsae animalia.
Si has quoque conrotundaverint, etiamnunc interrogabo an 5
prudens ambulatio animal sit. Necesse est confiteantur,
deinde dicant ambulationem animal esse et quidem rotun-
dum.
  Ne putes autem primum <me> ex nostris non ex prae- 23.1
scripto loqui sed meae sententiae esse, inter Cleanthen et
discipulum eius Chrysippum non convenit quid sit ambulatio.
Cleanthes ait spiritum esse a principali usque in pedes per-
missum, Chrysippus ipsum principale. Quid est ergo cur non 5
ipsius Chrysippi exemplo sibi quisque se vindicet et ista tot
animalia quot mundus ipse non potest capere derideat?
  'Non sunt' inquit 'virtutes multa animalia, et tamen 24.1
animalia sunt. Nam quemadmodum aliquis et poeta est et
orator, et tamen unus, sic virtutes istae animalia sunt sed
multa non sunt. Idem est animus et animus et iustus et
prudens et fortis, ad singulas virtutes quodam modo se 5
habens.' Sublata * * * convenit nobis. Nam et ego interim 25.1
fateor animum animal esse, postea visurus quam de ista re
sententiam feram: actiones eius animalia esse nego. Alioqui
et omnia verba erunt animalia et omnes versus. Nam si
prudens sermo bonum est, bonum autem omne animal est, 5
<sermo animal est>. Prudens versus bonum est, bonum autem
omne animal est; versus ergo animal est. Ita
    arma virumque cano
animal est, quod non possunt rotundum dicere cum sex pedes
habeat. 'Textorium' inquis 'totum mehercules istud quod cum 26.1
maxime agitur.' Dissilio risu cum mihi propono soloecismum
animal esse et barbarismum et syllogismum et aptas illis facies
tamquam pictor adsigno. Haec disputamus attractis super-
ciliis, fronte rugosa? Non possum hoc loco dicere illud Cae- 5
lianum: 'o tristes ineptias!' Ridiculae sunt.
  Quin itaque potius aliquid utile nobis ac salutare tracta-
mus et quaerimus quomodo ad virtutes pervenire possimus,
quae nos ad illas via adducat? Doce me non an fortitudo 27.1
animal sit, sed nullum animal felix esse sine fortitudine, nisi
contra fortuita convaluit et omnis casus antequam exciperet
meditando praedomuit. Quid est fortitudo? Munimentum
humanae imbecillitatis inexpugnabile, quod qui circumdedit 5
sibi securus in hac vitae obsidione perdurat; utitur enim suis
viribus, suis telis. Hoc loco tibi Posidonii nostri referre senten- 28.1
tiam volo: 'non est quod umquam fortunae armis putes esse
te tutum: tuis pugna. Contra ipsam fortuna non armat;
itaque contra hostes instructi, contra ipsam inermes sunt.'
Alexander Persas quidem et Hyrcanos et Indos et quidquid 29.1
gentium usque in oceanum extendit oriens vastabat fuga-
batque, sed ipse modo occiso amico, modo amisso, iacebat in
tenebris, alias scelus, alias desiderium suum maerens, victor
tot regum atque populorum irae tristitiaeque succumbens; 5
id enim egerat ut omnia potius haberet in potestate quam
adfectus. O quam magnis homines tenentur erroribus qui ius 30.1
dominandi trans maria cupiunt permittere felicissimosque
se iudicant si multas [pro] milite provincias obtinent et novas
veteribus adiungunt, ignari quod sit illud ingens parque dis
regnum: imperare sibi maximum imperium est. Doceat me 31.1
quam sacra res sit iustitia alienum bonum spectans, nihil ex se
petens nisi usum sui. Nihil sit illi cum ambitione famaque:
sibi placeat. Hoc ante omnia sibi quisque persuadeat: me
iustum esse gratis oportet. Parum est. Adhuc illud persuadeat 5
sibi: me in hanc pulcherrimam virtutem ultro etiam inpendere
iuvet; tota cogitatio a privatis commodis quam longissime
aversa sit. Non est quod spectes quod sit iustae rei praemium:
maius in iusto est. Illud adhuc tibi adfige quod paulo 32.1
ante dicebam, nihil ad rem pertinere quam multi aequitatem
tuam noverint. Qui virtutem suam publicari vult non virtuti
laborat sed gloriae. Non vis esse iustus sine gloria? at meher-
cules saepe iustus esse debebis cum infamia, et tunc, si sapis, 5
mala opinio bene parta delectet. Vale.