SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
|
|
Multum mihi negotii concinnabis et, dum nescis, in
|
117.1.1
|
magnam me litem ac molestiam inpinges, qui mihi tales
|
|
quaestiunculas ponis, in quibus ego nec dissentire a nostris
|
|
salva gratia nec consentire salva conscientia possum. Quaeris
|
|
an verum sit quod Stoicis placet, sapientiam bonum esse,
|
5
|
sapere bonum non esse. Primum exponam quid Stoicis
|
|
videatur; deinde tunc dicere sententiam audebo.
|
|
Placet nostris quod bonum est corpus esse, quia quod
|
2.1
|
bonum est facit, quidquid facit corpus est. Quod bonum est
|
|
prodest; faciat autem aliquid oportet ut prosit; si facit, corpus
|
|
est. Sapientiam bonum esse dicunt; sequitur ut necesse sit
|
|
illam corporalem quoque dicere. At sapere non putant eius-
|
3.1
|
dem condicionis esse. Incorporale est et accidens alteri, id est
|
|
sapientiae; itaque nec facit quicquam nec prodest. 'Quid
|
|
ergo?' inquit 'non dicimus: bonum est sapere?' Dicimus
|
|
referentes ad id ex quo pendet, id est ad ipsam sapientiam.
|
5
|
Adversus hos quid ab aliis respondeatur audi, antequam ego
|
4.1
|
incipio secedere et in alia parte considere. 'Isto modo'
|
|
inquiunt 'nec beate vivere bonum est. Velint nolint, respon-
|
|
dendum est beatam vitam bonum esse, beate vivere bonum
|
|
non esse.' Etiamnunc nostris illud quoque opponitur: 'vultis
|
5.1
|
sapere; ergo expetenda res est sapere; si expetenda res
|
|
est, bona est'. Coguntur nostri verba torquere et unam
|
|
syllabam expetendo interponere quam sermo noster inseri
|
|
non sinit. Ego illam, si pateris, adiungam. 'Expetendum est'
|
5
|
inquiunt 'quod bonum est, expetibile quod nobis contingit
|
|
cum bonum consecuti sumus. Non petitur tamquam bonum,
|
|
sed petito bono accedit.'
|
|
Ego non idem sentio et nostros iudico in hoc descendere
|
6.1
|
quia iam primo vinculo tenentur et mutare illis formulam non
|
|
licet. Multum dare solemus praesumptioni omnium hominum
|
|
et apud nos veritatis argumentum est aliquid omnibus videri;
|
|
tamquam deos esse inter alia hoc colligimus, quod omnibus
|
5
|
insita de dis opinio est nec ulla gens usquam est adeo extra
|
|
leges moresque proiecta ut non aliquos deos credat. Cum de
|
|
animarum aeternitate disserimus, non leve momentum apud
|
|
nos habet consensus hominum aut timentium inferos aut
|
|
colentium. Utor hac publica persuasione: neminem invenies
|
10
|
qui non putet et sapientiam bonum et sapere.
|
|
Non faciam quod victi solent, ut provocem ad populum:
|
7.1
|
nostris incipiamus armis confligere. Quod accidit alicui, utrum
|
|
extra id cui accidit est an in eo cui accidit? Si in eo est cui
|
|
accidit, tam corpus est quam illud cui accidit. Nihil enim
|
|
accidere sine tactu potest; quod tangit corpus est: nihil
|
5
|
accidere sine actu potest; quod agit corpus est. Si extra est,
|
|
postea quam acciderat recessit; quod recessit motum habet;
|
|
quod motum habet corpus est. Speras me dicturum non esse
|
8.1
|
aliud cursum, aliud currere, nec aliud calorem, aliud calere,
|
|
nec aliud lucem, aliud lucere: concedo ista alia esse, sed non
|
|
sortis alterius. Si valetudo indifferens est, <et> bene valere in-
|
|
differens est; si forma indifferens est, et formonsum esse.
|
5
|
Si iustitia bonum est, et iustum esse; si turpitudo malum est,
|
|
et turpem esse malum est, tam mehercules quam si lippitudo
|
|
malum est, lippire quoque malum est. Hoc ut scias, neutrum
|
|
esse sine altero potest: qui sapit sapiens est; qui sapiens est
|
|
sapit. Adeo non potest dubitari an quale illud sit, tale hoc sit,
|
10
|
ut quibusdam utrumque unum videatur atque idem. Sed
|
9.1
|
illud libenter quaesierim, cum omnia aut mala sint aut bona
|
|
aut indifferentia, sapere in quo numero sit? Bonum negant
|
|
esse; malum utique non est; sequitur ut medium sit. Id
|
|
autem medium atque indifferens vocamus quod tam malo
|
5
|
contingere quam bono possit, tamquam pecunia, forma,
|
|
nobilitas. Hoc, ut sapiat, contingere nisi bono non potest;
|
|
ergo indifferens non est. Atqui ne malum quidem est, quod
|
|
contingere malo non potest; ergo bonum est. Quod nisi bonus
|
|
non habet bonum est; sapere non nisi bonus habet; ergo
|
10
|
bonum est. 'Accidens est' inquit 'sapientiae.' Hoc ergo quod
|
10.1
|
vocas sapere, utrum facit sapientiam an patitur? Sive facit
|
|
illud sive patitur, utroque modo corpus est; nam et quod fit
|
|
et quod facit corpus est. Si corpus est, bonum est; unum
|
|
enim illi deerat quominus bonum esset, quod incorporale erat.
|
5
|
Peripateticis placet nihil interesse inter sapientiam et
|
11.1
|
sapere, cum in utrolibet eorum et alterum sit. Numquid
|
|
enim quemquam existimas sapere nisi qui sapientiam habet?
|
|
numquid quemquam qui sapit non putas habere sapientiam?
|
|
Dialectici veteres ista distinguunt; ab illis divisio usque ad
|
12.1
|
Stoicos venit. Qualis sit haec dicam. Aliud est ager, aliud
|
|
agrum habere, quidni? cum habere agrum ad habentem, non
|
|
ad agrum pertineat. Sic aliud est sapientia, aliud sapere.
|
|
Puto, concedes duo esse haec, id quod habetur et eum qui
|
5
|
habet: habetur sapientia, habet qui sapit. Sapientia est mens
|
|
perfecta vel ad summum optimumque perducta; ars enim
|
|
vitae est. Sapere quid est? non possum dicere 'mens perfecta',
|
|
sed id quod contingit perfectam mentem habenti; ita alterum
|
|
est mens bona, alterum quasi habere mentem bonam.
|
10
|
'Sunt' inquit 'naturae corporum, tamquam hic homo est,
|
13.1
|
hic equus; has deinde sequuntur motus animorum enuntiativi
|
|
corporum. Hi habent proprium quiddam et a corporibus
|
|
seductum, tamquam video Catonem ambulantem: hoc sensus
|
|
ostendit, animus credidit. Corpus est quod video, cui et oculos
|
5
|
intendi et animum. Dico deinde: Cato ambulat. Non corpus'
|
|
inquit 'est quod nunc loquor, sed enuntiativum quiddam de
|
|
corpore, quod alii effatum vocant, alii enuntiatum, alii
|
|
dictum. Sic cum dicimus "sapientiam", corporale quiddam
|
|
intellegimus; cum dicimus "sapit", de corpore loquimur.
|
10
|
Plurimum autem interest utrum illud dicas an de illo.'
|
|
Putemus in praesentia ista duo esse (nondum enim quid
|
14.1
|
mihi videatur pronuntio): quid prohibet quominus aliud
|
|
quidem <sit> sed nihilominus bonum? Dicebam paulo ante
|
|
aliud esse agrum, aliud habere agrum. Quidni? in alia enim
|
|
natura est qui habet, in alia quod habetur: illa terra est, hic
|
5
|
homo est. At in hoc de quo agitur eiusdem naturae sunt
|
|
utraque, et qui habet sapientiam et ipsa. Praeterea illic aliud
|
15.1
|
est quod habetur, alius qui habet: hic in eodem est et quod
|
|
habetur et qui habet. Ager iure possidetur, sapientia natura;
|
|
ille abalienari potest et alteri tradi, haec non discedit a
|
|
domino. Non est itaque quod compares inter se dissimilia.
|
5
|
Coeperam dicere posse ista duo esse et tamen utraque bona
|
|
esse, tamquam sapientia et sapiens duo sunt et utrumque
|
|
bonum esse concedis. Quomodo nihil obstat quominus et
|
|
sapientia bonum sit et habens sapientiam, sic nihil obstat
|
|
quominus et sapientia bonum sit et habere sapientiam, id est
|
10
|
sapere. Ego in hoc volo sapiens esse, ut sapiam. Quid ergo?
|
16.1
|
non est id bonum sine quo nec illud bonum est? Vos certe
|
|
dicitis sapientiam, si sine usu detur, accipiendam non esse.
|
|
Quid est usus sapientiae? sapere: hoc est in illa pretiosissi-
|
|
mum, quo detracto supervacua fit. Si tormenta mala sunt,
|
5
|
torqueri malum est, adeo quidem ut illa non sint mala si quod
|
|
sequitur detraxeris. Sapientia habitus perfectae mentis est,
|
|
sapere usus perfectae mentis: quomodo potest usus eius
|
|
bonum non esse quae sine usu bonum non est? Interrogo te
|
17.1
|
an sapientia expetenda sit: fateris. Interrogo an usus sapien-
|
|
tiae expetendus sit: fateris. Negas enim te illam recepturum
|
|
si uti ea prohibearis. Quod expetendum est bonum est.
|
|
Sapere sapientiae usus est, quomodo eloquentiae eloqui,
|
5
|
quomodo oculorum videre. Ergo sapere sapientiae usus est,
|
|
usus autem sapientiae expetendus est; sapere ergo expeten-
|
|
dum est; si expetendum est, bonum est.
|
|
Olim ipse me damno qui illos imitor dum accuso et verba
|
18.1
|
apertae rei inpendo. Cui enim dubium potest esse quin, si
|
|
aestus malum est, et aestuare malum sit? si algor malum est,
|
|
malum sit algere? si vita bonum est, et vivere bonum sit?
|
|
Omnia ista circa sapientiam, non in ipsa sunt; at nobis in
|
5
|
ipsa commorandum est. Etiam si quid evagari libet,
|
19.1
|
amplos habet illa spatiososque secessus: de deorum natura
|
|
quaeramus, de siderum alimento, de his tam variis stellarum
|
|
discursibus, an ad illarum motus nostra moveantur, an corpo-
|
|
ribus omnium animisque illinc impetus veniat, an et haec
|
5
|
quae fortuita dicuntur certa lege constricta sint nihilque in
|
|
hoc mundo repentinum aut expers ordinis volutetur. Ista iam
|
|
a formatione morum recesserunt, sed levant animum et ad
|
|
ipsarum quas tractat rerum magnitudinem attollunt; haec
|
|
vero de quibus paulo ante dicebam minuunt et deprimunt nec,
|
10
|
ut putatis, exacuunt, sed extenuant. Obsecro vos, tam neces-
|
20.1
|
sariam curam maioribus melioribusque debitam in re nescio
|
|
an falsa, certe inutili terimus? Quid mihi profuturum est
|
|
scire an aliud sit sapientia, aliud sapere? Quid mihi pro-
|
|
futurum est scire illud bonum esse, <hoc non esse>? Temere
|
5
|
me geram, subibo huius voti aleam: tibi sapientia, mihi
|
|
sapere contingat. Pares erimus. Potius id age ut mihi viam
|
21.1
|
monstres qua ad ista perveniam. Dic quid vitare debeam,
|
|
quid adpetere, quibus animum labantem studiis firmem,
|
|
quemadmodum quae me ex transverso feriunt aguntque
|
|
procul a me repellam, quomodo par esse tot malis possim,
|
5
|
quomodo istas calamitates removeam quae ad me inruperunt,
|
|
quomodo illas ad quas ego inrupi. Doce quomodo feram
|
|
aerumnam sine gemitu meo, felicitatem sine alieno, quo-
|
|
modo ultimum ac necessarium non expectem sed ipsemet,
|
|
cum visum erit, profugiam. Nihil mihi videtur turpius quam
|
22.1
|
optare mortem. Nam si vis vivere, quid optas mori? sive non
|
|
vis, quid deos rogas quod tibi nascenti dederunt? Nam ut
|
|
quandoque moriaris etiam invito positum est, ut cum voles in
|
|
tua manu est; alterum tibi necesse est, alterum licet. Tur-
|
23.1
|
pissimum his diebus principium diserti mehercules viri legi:
|
|
'ita[que]' inquit 'quam primum moriar'. Homo demens,
|
|
optas rem tuam. 'Ita quam primum moriar.' Fortasse inter
|
|
has voces senex factus es; alioqui quid in mora est? Nemo te
|
5
|
tenet: evade qua visum est; elige quamlibet rerum naturae
|
|
partem, quam tibi praebere exitum iubeas. Haec nempe sunt
|
|
et elementa quibus hic mundus administratur; aqua, terra,
|
|
spiritus, omnia ista tam causae vivendi sunt quam viae
|
|
mortis. 'Ita quam primum moriar': 'quam primum' istud
|
24.1
|
quid esse vis? quem illi diem ponis? citius fieri quam optas
|
|
potest. Inbecillae mentis ista sunt verba et hac detestatione
|
|
misericordiam captantis: non vult mori qui optat. Deos
|
|
vitam et salutem roga: si mori placuit, hic mortis est fructus,
|
5
|
optare desinere.
|
|
Haec, mi Lucili, tractemus, his formemus animum. Hoc est
|
25.1
|
sapientia, hoc est sapere, non disputatiunculis inanibus
|
|
subtilitatem vanissimam agitare. Tot quaestiones fortuna
|
|
tibi posuit, nondum illas solvisti: iam cavillaris? Quam stul-
|
|
tum est, cum signum pugnae acceperis, ventilare. Remove
|
5
|
ista lusoria arma: decretoriis opus est. Dic qua ratione nulla
|
|
animum tristitia, nulla formido perturbet, qua ratione hoc
|
|
secretarum cupiditatium pondus effundam. Agatur aliquid.
|
|
'Sapientia bonum est, sapere non est bonum': sic fit <ut>
|
26.1
|
negemur sapere, ut hoc totum studium derideatur tamquam
|
|
operatum supervacuis.
|
|
Quid si scires etiam illud quaeri, an bonum sit futura
|
|
sapientia? Quid enim dubi est, oro te, an nec messem
|
5
|
futuram iam sentiant horrea nec futuram adulescentiam
|
|
pueritia viribus aut ullo robore intellegat? Aegro interim nil
|
|
ventura sanitas prodest, non magis quam currentem luctan-
|
|
temque post multos secuturum menses otium reficit. Quis
|
27.1
|
nescit hoc ipso non esse bonum id quod futurum est, quia
|
|
futurum est? Nam quod bonum est utique prodest; nisi
|
|
praesentia prodesse non possunt. Si non prodest, bonum non
|
|
est; si prodest, iam est. Futurus sum sapiens; hoc bonum erit
|
5
|
cum fuero: interim non est. Prius aliquid esse debet, deinde
|
|
quale esse. Quomodo, oro te, quod adhuc nihil est iam bonum
|
28.1
|
est? Quomodo autem tibi magis vis probari non esse aliquid
|
|
quam si dixero 'futurum est'? nondum enim venisse apparet
|
|
quod veniet. Ver secuturum est: scio nunc hiemem esse.
|
|
Aestas secutura est: scio aestatem non esse. Maximum
|
5
|
argumentum habeo nondum praesentis futurum esse.
|
|
Sapiam, spero, sed interim non sapio; si illud bonum
|
29.1
|
haberem, iam hoc carerem malo. Futurum est ut sapiam: ex
|
|
hoc licet nondum sapere me intellegas. Non possum simul
|
|
et in illo bono et in hoc malo esse; duo ista non coeunt nec
|
|
apud eundem sunt una malum et bonum.
|
5
|
Transcurramus sollertissimas nugas et ad illa quae nobis
|
30.1
|
aliquam opem sunt latura properemus. Nemo qui obstetri-
|
|
cem parturienti filiae sollicitus accersit edictum et ludorum
|
|
ordinem perlegit; nemo qui ad incendium domus suae currit
|
|
tabulam latrunculariam prospicit ut sciat quomodo alligatus
|
5
|
exeat calculus. At mehercule omnia tibi undique nuntiantur,
|
31.1
|
et incendium domus et periculum liberorum et obsidio
|
|
patriae et bonorum direptio; adice isto naufragia motusque
|
|
terrarum et quidquid aliud timeri potest: inter ista districtus
|
|
rebus nihil aliud quam animum oblectantibus vacas? quid
|
5
|
inter sapientiam et sapere intersit inquiris? nodos nectis ac
|
|
solvis tanta mole inpendente capiti tuo? Non tam benignum
|
32.1
|
ac liberale tempus natura nobis dedit ut aliquid ex illo vacet
|
|
perdere. Et vide quam multa etiam diligentissimis pereant:
|
|
aliud valetudo sua cuique abstulit, aliud suorum; aliud
|
|
necessaria negotia, aliud publica occupaverunt; vitam nobis-
|
5
|
cum dividit somnus. Ex hoc tempore tam angusto et rapido
|
|
et nos auferente quid iuvat maiorem partem mittere in
|
|
vanum? Adice nunc quod adsuescit animus delectare se
|
33.1
|
potius quam sanare et philosophiam oblectamentum facere
|
|
cum remedium sit. Inter sapientiam et sapere quid intersit
|
|
nescio: scio mea non interesse sciam ista an nesciam. Dic
|
|
mihi: cum quid inter sapientiam et sapere intersit didicero,
|
5
|
sapiam? Cur ergo potius inter vocabula me sapientiae
|
|
detines quam inter opera? Fac me fortiorem, fac securiorem,
|
|
fac fortunae parem, fac superiorem. Possum autem superior
|
|
esse si derexero <eo> omne quod disco. Vale.
|
|