SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
  Multum mihi negotii concinnabis et, dum nescis, in 117.1.1
magnam me litem ac molestiam inpinges, qui mihi tales
quaestiunculas ponis, in quibus ego nec dissentire a nostris
salva gratia nec consentire salva conscientia possum. Quaeris
an verum sit quod Stoicis placet, sapientiam bonum esse, 5
sapere bonum non esse. Primum exponam quid Stoicis
videatur; deinde tunc dicere sententiam audebo.
  Placet nostris quod bonum est corpus esse, quia quod 2.1
bonum est facit, quidquid facit corpus est. Quod bonum est
prodest; faciat autem aliquid oportet ut prosit; si facit, corpus
est. Sapientiam bonum esse dicunt; sequitur ut necesse sit
illam corporalem quoque dicere. At sapere non putant eius- 3.1
dem condicionis esse. Incorporale est et accidens alteri, id est
sapientiae; itaque nec facit quicquam nec prodest. 'Quid
ergo?' inquit 'non dicimus: bonum est sapere?' Dicimus
referentes ad id ex quo pendet, id est ad ipsam sapientiam. 5
  Adversus hos quid ab aliis respondeatur audi, antequam ego 4.1
incipio secedere et in alia parte considere. 'Isto modo'
inquiunt 'nec beate vivere bonum est. Velint nolint, respon-
dendum est beatam vitam bonum esse, beate vivere bonum
non esse.' Etiamnunc nostris illud quoque opponitur: 'vultis 5.1
sapere; ergo expetenda res est sapere; si expetenda res
est, bona est'. Coguntur nostri verba torquere et unam
syllabam expetendo interponere quam sermo noster inseri
non sinit. Ego illam, si pateris, adiungam. 'Expetendum est' 5
inquiunt 'quod bonum est, expetibile quod nobis contingit
cum bonum consecuti sumus. Non petitur tamquam bonum,
sed petito bono accedit.'
  Ego non idem sentio et nostros iudico in hoc descendere 6.1
quia iam primo vinculo tenentur et mutare illis formulam non
licet. Multum dare solemus praesumptioni omnium hominum
et apud nos veritatis argumentum est aliquid omnibus videri;
tamquam deos esse inter alia hoc colligimus, quod omnibus 5
insita de dis opinio est nec ulla gens usquam est adeo extra
leges moresque proiecta ut non aliquos deos credat. Cum de
animarum aeternitate disserimus, non leve momentum apud
nos habet consensus hominum aut timentium inferos aut
colentium. Utor hac publica persuasione: neminem invenies 10
qui non putet et sapientiam bonum et sapere.
  Non faciam quod victi solent, ut provocem ad populum: 7.1
nostris incipiamus armis confligere. Quod accidit alicui, utrum
extra id cui accidit est an in eo cui accidit? Si in eo est cui
accidit, tam corpus est quam illud cui accidit. Nihil enim
accidere sine tactu potest; quod tangit corpus est: nihil 5
accidere sine actu potest; quod agit corpus est. Si extra est,
postea quam acciderat recessit; quod recessit motum habet;
quod motum habet corpus est. Speras me dicturum non esse 8.1
aliud cursum, aliud currere, nec aliud calorem, aliud calere,
nec aliud lucem, aliud lucere: concedo ista alia esse, sed non
sortis alterius. Si valetudo indifferens est, <et> bene valere in-
differens est; si forma indifferens est, et formonsum esse. 5
Si iustitia bonum est, et iustum esse; si turpitudo malum est,
et turpem esse malum est, tam mehercules quam si lippitudo
malum est, lippire quoque malum est. Hoc ut scias, neutrum
esse sine altero potest: qui sapit sapiens est; qui sapiens est
sapit. Adeo non potest dubitari an quale illud sit, tale hoc sit, 10
ut quibusdam utrumque unum videatur atque idem. Sed 9.1
illud libenter quaesierim, cum omnia aut mala sint aut bona
aut indifferentia, sapere in quo numero sit? Bonum negant
esse; malum utique non est; sequitur ut medium sit. Id
autem medium atque indifferens vocamus quod tam malo 5
contingere quam bono possit, tamquam pecunia, forma,
nobilitas. Hoc, ut sapiat, contingere nisi bono non potest;
ergo indifferens non est. Atqui ne malum quidem est, quod
contingere malo non potest; ergo bonum est. Quod nisi bonus
non habet bonum est; sapere non nisi bonus habet; ergo 10
bonum est. 'Accidens est' inquit 'sapientiae.' Hoc ergo quod 10.1
vocas sapere, utrum facit sapientiam an patitur? Sive facit
illud sive patitur, utroque modo corpus est; nam et quod fit
et quod facit corpus est. Si corpus est, bonum est; unum
enim illi deerat quominus bonum esset, quod incorporale erat. 5
  Peripateticis placet nihil interesse inter sapientiam et 11.1
sapere, cum in utrolibet eorum et alterum sit. Numquid
enim quemquam existimas sapere nisi qui sapientiam habet?
numquid quemquam qui sapit non putas habere sapientiam?
Dialectici veteres ista distinguunt; ab illis divisio usque ad 12.1
Stoicos venit. Qualis sit haec dicam. Aliud est ager, aliud
agrum habere, quidni? cum habere agrum ad habentem, non
ad agrum pertineat. Sic aliud est sapientia, aliud sapere.
Puto, concedes duo esse haec, id quod habetur et eum qui 5
habet: habetur sapientia, habet qui sapit. Sapientia est mens
perfecta vel ad summum optimumque perducta; ars enim
vitae est. Sapere quid est? non possum dicere 'mens perfecta',
sed id quod contingit perfectam mentem habenti; ita alterum
est mens bona, alterum quasi habere mentem bonam. 10
  'Sunt' inquit 'naturae corporum, tamquam hic homo est, 13.1
hic equus; has deinde sequuntur motus animorum enuntiativi
corporum. Hi habent proprium quiddam et a corporibus
seductum, tamquam video Catonem ambulantem: hoc sensus
ostendit, animus credidit. Corpus est quod video, cui et oculos 5
intendi et animum. Dico deinde: Cato ambulat. Non corpus'
inquit 'est quod nunc loquor, sed enuntiativum quiddam de
corpore, quod alii effatum vocant, alii enuntiatum, alii
dictum. Sic cum dicimus "sapientiam", corporale quiddam
intellegimus; cum dicimus "sapit", de corpore loquimur. 10
Plurimum autem interest utrum illud dicas an de illo.'
  Putemus in praesentia ista duo esse (nondum enim quid 14.1
mihi videatur pronuntio): quid prohibet quominus aliud
quidem <sit> sed nihilominus bonum? Dicebam paulo ante
aliud esse agrum, aliud habere agrum. Quidni? in alia enim
natura est qui habet, in alia quod habetur: illa terra est, hic 5
homo est. At in hoc de quo agitur eiusdem naturae sunt
utraque, et qui habet sapientiam et ipsa. Praeterea illic aliud 15.1
est quod habetur, alius qui habet: hic in eodem est et quod
habetur et qui habet. Ager iure possidetur, sapientia natura;
ille abalienari potest et alteri tradi, haec non discedit a
domino. Non est itaque quod compares inter se dissimilia. 5
  Coeperam dicere posse ista duo esse et tamen utraque bona
esse, tamquam sapientia et sapiens duo sunt et utrumque
bonum esse concedis. Quomodo nihil obstat quominus et
sapientia bonum sit et habens sapientiam, sic nihil obstat
quominus et sapientia bonum sit et habere sapientiam, id est 10
sapere. Ego in hoc volo sapiens esse, ut sapiam. Quid ergo? 16.1
non est id bonum sine quo nec illud bonum est? Vos certe
dicitis sapientiam, si sine usu detur, accipiendam non esse.
Quid est usus sapientiae? sapere: hoc est in illa pretiosissi-
mum, quo detracto supervacua fit. Si tormenta mala sunt, 5
torqueri malum est, adeo quidem ut illa non sint mala si quod
sequitur detraxeris. Sapientia habitus perfectae mentis est,
sapere usus perfectae mentis: quomodo potest usus eius
bonum non esse quae sine usu bonum non est? Interrogo te 17.1
an sapientia expetenda sit: fateris. Interrogo an usus sapien-
tiae expetendus sit: fateris. Negas enim te illam recepturum
si uti ea prohibearis. Quod expetendum est bonum est.
Sapere sapientiae usus est, quomodo eloquentiae eloqui, 5
quomodo oculorum videre. Ergo sapere sapientiae usus est,
usus autem sapientiae expetendus est; sapere ergo expeten-
dum est; si expetendum est, bonum est.
  Olim ipse me damno qui illos imitor dum accuso et verba 18.1
apertae rei inpendo. Cui enim dubium potest esse quin, si
aestus malum est, et aestuare malum sit? si algor malum est,
malum sit algere? si vita bonum est, et vivere bonum sit?
Omnia ista circa sapientiam, non in ipsa sunt; at nobis in 5
ipsa commorandum est. Etiam si quid evagari libet, 19.1
amplos habet illa spatiososque secessus: de deorum natura
quaeramus, de siderum alimento, de his tam variis stellarum
discursibus, an ad illarum motus nostra moveantur, an corpo-
ribus omnium animisque illinc impetus veniat, an et haec 5
quae fortuita dicuntur certa lege constricta sint nihilque in
hoc mundo repentinum aut expers ordinis volutetur. Ista iam
a formatione morum recesserunt, sed levant animum et ad
ipsarum quas tractat rerum magnitudinem attollunt; haec
vero de quibus paulo ante dicebam minuunt et deprimunt nec, 10
ut putatis, exacuunt, sed extenuant. Obsecro vos, tam neces- 20.1
sariam curam maioribus melioribusque debitam in re nescio
an falsa, certe inutili terimus? Quid mihi profuturum est
scire an aliud sit sapientia, aliud sapere? Quid mihi pro-
futurum est scire illud bonum esse, <hoc non esse>? Temere 5
me geram, subibo huius voti aleam: tibi sapientia, mihi
sapere contingat. Pares erimus. Potius id age ut mihi viam 21.1
monstres qua ad ista perveniam. Dic quid vitare debeam,
quid adpetere, quibus animum labantem studiis firmem,
quemadmodum quae me ex transverso feriunt aguntque
procul a me repellam, quomodo par esse tot malis possim, 5
quomodo istas calamitates removeam quae ad me inruperunt,
quomodo illas ad quas ego inrupi. Doce quomodo feram
aerumnam sine gemitu meo, felicitatem sine alieno, quo-
modo ultimum ac necessarium non expectem sed ipsemet,
cum visum erit, profugiam. Nihil mihi videtur turpius quam 22.1
optare mortem. Nam si vis vivere, quid optas mori? sive non
vis, quid deos rogas quod tibi nascenti dederunt? Nam ut
quandoque moriaris etiam invito positum est, ut cum voles in
tua manu est; alterum tibi necesse est, alterum licet. Tur- 23.1
pissimum his diebus principium diserti mehercules viri legi:
'ita[que]' inquit 'quam primum moriar'. Homo demens,
optas rem tuam. 'Ita quam primum moriar.' Fortasse inter
has voces senex factus es; alioqui quid in mora est? Nemo te 5
tenet: evade qua visum est; elige quamlibet rerum naturae
partem, quam tibi praebere exitum iubeas. Haec nempe sunt
et elementa quibus hic mundus administratur; aqua, terra,
spiritus, omnia ista tam causae vivendi sunt quam viae
mortis. 'Ita quam primum moriar': 'quam primum' istud 24.1
quid esse vis? quem illi diem ponis? citius fieri quam optas
potest. Inbecillae mentis ista sunt verba et hac detestatione
misericordiam captantis: non vult mori qui optat. Deos
vitam et salutem roga: si mori placuit, hic mortis est fructus, 5
optare desinere.
  Haec, mi Lucili, tractemus, his formemus animum. Hoc est 25.1
sapientia, hoc est sapere, non disputatiunculis inanibus
subtilitatem vanissimam agitare. Tot quaestiones fortuna
tibi posuit, nondum illas solvisti: iam cavillaris? Quam stul-
tum est, cum signum pugnae acceperis, ventilare. Remove 5
ista lusoria arma: decretoriis opus est. Dic qua ratione nulla
animum tristitia, nulla formido perturbet, qua ratione hoc
secretarum cupiditatium pondus effundam. Agatur aliquid.
'Sapientia bonum est, sapere non est bonum': sic fit <ut> 26.1
negemur sapere, ut hoc totum studium derideatur tamquam
operatum supervacuis.
  Quid si scires etiam illud quaeri, an bonum sit futura
sapientia? Quid enim dubi est, oro te, an nec messem 5
futuram iam sentiant horrea nec futuram adulescentiam
pueritia viribus aut ullo robore intellegat? Aegro interim nil
ventura sanitas prodest, non magis quam currentem luctan-
temque post multos secuturum menses otium reficit. Quis 27.1
nescit hoc ipso non esse bonum id quod futurum est, quia
futurum est? Nam quod bonum est utique prodest; nisi
praesentia prodesse non possunt. Si non prodest, bonum non
est; si prodest, iam est. Futurus sum sapiens; hoc bonum erit 5
cum fuero: interim non est. Prius aliquid esse debet, deinde
quale esse. Quomodo, oro te, quod adhuc nihil est iam bonum 28.1
est? Quomodo autem tibi magis vis probari non esse aliquid
quam si dixero 'futurum est'? nondum enim venisse apparet
quod veniet. Ver secuturum est: scio nunc hiemem esse.
Aestas secutura est: scio aestatem non esse. Maximum 5
argumentum habeo nondum praesentis futurum esse.
Sapiam, spero, sed interim non sapio; si illud bonum 29.1
haberem, iam hoc carerem malo. Futurum est ut sapiam: ex
hoc licet nondum sapere me intellegas. Non possum simul
et in illo bono et in hoc malo esse; duo ista non coeunt nec
apud eundem sunt una malum et bonum. 5
  Transcurramus sollertissimas nugas et ad illa quae nobis 30.1
aliquam opem sunt latura properemus. Nemo qui obstetri-
cem parturienti filiae sollicitus accersit edictum et ludorum
ordinem perlegit; nemo qui ad incendium domus suae currit
tabulam latrunculariam prospicit ut sciat quomodo alligatus 5
exeat calculus. At mehercule omnia tibi undique nuntiantur, 31.1
et incendium domus et periculum liberorum et obsidio
patriae et bonorum direptio; adice isto naufragia motusque
terrarum et quidquid aliud timeri potest: inter ista districtus
rebus nihil aliud quam animum oblectantibus vacas? quid 5
inter sapientiam et sapere intersit inquiris? nodos nectis ac
solvis tanta mole inpendente capiti tuo? Non tam benignum 32.1
ac liberale tempus natura nobis dedit ut aliquid ex illo vacet
perdere. Et vide quam multa etiam diligentissimis pereant:
aliud valetudo sua cuique abstulit, aliud suorum; aliud
necessaria negotia, aliud publica occupaverunt; vitam nobis- 5
cum dividit somnus. Ex hoc tempore tam angusto et rapido
et nos auferente quid iuvat maiorem partem mittere in
vanum? Adice nunc quod adsuescit animus delectare se 33.1
potius quam sanare et philosophiam oblectamentum facere
cum remedium sit. Inter sapientiam et sapere quid intersit
nescio: scio mea non interesse sciam ista an nesciam. Dic
mihi: cum quid inter sapientiam et sapere intersit didicero, 5
sapiam? Cur ergo potius inter vocabula me sapientiae
detines quam inter opera? Fac me fortiorem, fac securiorem,
fac fortunae parem, fac superiorem. Possum autem superior
esse si derexero <eo> omne quod disco. Vale.