SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
    Possum multa tibi veterum praecepta referre, 124.1.1
    ni refugis tenuisque piget cognoscere curas.
Non refugis autem nec ulla te subtilitas abigit: non est
elegantiae tuae tantum magna sectari, sicut illud probo, quod
omnia ad aliquem profectum redigis et tunc tantum offen- 5
deris ubi summa subtilitate nihil agitur. Quod ne nunc quidem
fieri laborabo.
  Quaeritur utrum sensu conprendatur an intellectu bonum;
huic adiunctum est in mutis animalibus et infantibus non
esse. Quicumque voluptatem in summo ponunt sensibile 2.1
iudicant bonum, nos contra intellegibile, qui illud animo
damus. Si de bono sensus iudicarent, nullam voluptatem
reiceremus; nulla enim non invitat, nulla non delectat; et e
contrario nullum dolorem volentes subiremus; nullus enim 5
non offendit sensum. Praeterea non essent digni reprehen- 3.1
sione quibus nimium voluptas placet quibusque summus est
doloris timor. Atqui inprobamus gulae ac libidini addictos et
contemnimus illos qui nihil viriliter ausuri sunt doloris metu.
Quid autem peccant si sensibus, id est iudicibus boni ac 5
mali, parent? his enim tradidistis adpetitionis et fugae
arbitrium. Sed videlicet ratio isti rei praeposita est: illa 4.1
quemadmodum de beata vita, quemadmodum de virtute, de
honesto, sic et de bono maloque constituit. Nam apud istos
vilissimae parti datur de meliore sententia, ut de bono
pronuntiet sensus, obtunsa res et hebes et in homine quam in 5
aliis animalibus tardior. Quid si quis vellet non oculis sed 5.1
tactu minuta discernere? Subtilior adhoc acies nulla quam
oculorum et intentior daret bonum malumque dinoscere.
Vides in quanta ignorantia veritatis versetur et quam humi
sublimia ac divina proiecerit apud quem de summo, bono 5
malo, iudicat tactus.
  'Quemadmodum' inquit 'omnis scientia atque ars aliquid 6.1
debet habere manifestum sensuque conprehensum ex quo
oriatur et crescat, sic beata vita fundamentum et initium a
manifestis ducit et eo quod sub sensum cadat. Nempe vos a
manifestis beatam vitam initium sui capere dicitis.' Dicimus 7.1
beata esse quae secundum naturam sint; quid autem secun-
dum naturam sit palam et protinus apparet, sicut quid sit in-
tegrum. Quod secundum naturam est, quod contigit pro-
tinus nato, non dico bonum, sed initium boni. Tu summum 5
bonum, voluptatem, infantiae donas, ut inde incipiat nascens
quo consummatus homo pervenit; cacumen radicis loco
ponis. Si quis diceret illum in materno utero latentem, sexus 8.1
quoque incerti, tenerum et inperfectum et informem iam in
aliquo bono esse, aperte videretur errare. Atqui quantulum
interest inter eum qui cum [que] maxime vitam accipit et
illum qui maternorum viscerum latens onus est? Uterque, 5
quantum ad intellectum boni ac mali, aeque maturus est,
et non magis infans adhoc boni capax est quam arbor aut
mutum aliquod animal. Quare autem bonum in arbore
animalique muto non est? quia nec ratio. Ob hoc in infante
quoque non est; nam et huic deest. Tunc ad bonum per- 10
veniet cum ad rationem pervenerit. Est aliquod inrationale 9.1
animal, est aliquod nondum rationale, est rationale sed in-
perfectum: in nullo horum bonum, ratio illud secum adfert.
Quid ergo inter ista quae rettuli distat? In eo quod inrationale
est numquam erit bonum; in eo quod nondum rationale est 5
tunc esse bonum non potest; <in eo quod rationale est> sed
inperfectum iam potest bonum <esse>, sed non est. Ita dico, 10.1
Lucili: bonum non in quolibet corpore, non in qualibet
aetate invenitur et tantum abest ab infantia quantum a
primo ultimum, quantum ab initio perfectum; ergo nec in
tenero, modo coalescente corpusculo est. Quidni non sit? 5
non magis quam in semine. Hoc sic dicas: aliquod arboris ac 11.1
sati bonum novimus: hoc non est in prima fronde quae
emissa cum maxime solum rumpit. Est aliquod bonum tritici:
hoc nondum est in herba lactente nec cum folliculo se exerit
spica mollis, sed cum frumentum aestas et debita maturitas 5
coxit. Quemadmodum omnis natura bonum suum nisi con-
summata non profert, ita hominis bonum non est in homine
nisi cum illi ratio perfecta est. Quod autem hoc bonum? 12.1
Dicam: liber animus, erectus, alia subiciens sibi, se nulli. Hoc
bonum adeo non recipit infantia ut pueritia non speret,
adulescentia inprobe speret; bene agitur cum senectute si ad
illud longo studio intentoque pervenit. Si hoc est bonum, et 5
intellegibile est.
  'Dixisti' inquit 'aliquod bonum esse arboris, aliquod 13.1
herbae; potest ergo aliquod esse et infantis.' Verum bonum
nec in arboribus nec in mutis animalibus: hoc quod in illis
bonum est precario bonum dicitur. 'Quod est?' inquis. Hoc
quod secundum cuiusque naturam est. Bonum quidem 5
cadere in mutum animal nullo modo potest; felicioris melioris-
que naturae est. Nisi ubi rationi locus est, bonum non est.
Quattuor hae naturae sunt, arboris, animalis, hominis, dei: 14.1
haec duo, quae rationalia sunt, eandem naturam habent, illo
diversa sunt quod alterum inmortale, alterum mortale est.
Ex his ergo unius bonum natura perficit, dei scilicet, alterius
cura, hominis. Cetera tantum in sua natura perfecta sunt, 5
non vere perfecta, a quibus abest ratio. Hoc enim demum
perfectum est quod secundum universam naturam per-
fectum, universa autem natura rationalis est: cetera possunt
in suo genere esse perfecta. In quo non potest beata vita esse 15.1
nec id potest quo beata vita efficitur; beata autem vita bonis
efficitur. In muto animali non est beata vita <nec id quo
beata vita> efficitur: in muto animali bonum non est. Mutum 16.1
animal sensu conprendit praesentia; praeteritorum remini-
scitur cum <in> id incidit quo sensus admoneretur, tamquam
equus reminiscitur viae cum ad initium eius admotus est.
In stabulo quidem nulla illi viaest quamvis saepe calcatae 5
memoria [est]. Tertium vero tempus, id est futurum, ad muta
non pertinet. Quomodo ergo potest eorum videri perfecta 17.1
natura quibus usus perfecti temporis non est? Tempus enim
tribus partibus constat, praeterito, praesente, venturo. Ani-
malibus tantum quod brevissimum est <et> in transcursu
datum, praesens: praeteriti rara memoria est nec umquam re- 5
vocatur nisi praesentium occursu. Non potest ergo perfectae 18.1
naturae bonum in inperfecta esse natura, aut si natura talis
[habet] hoc habet, habent et sata. Nec illud nego, ad ea quae
videntur secundum naturam magnos esse mutis animalibus
impetus et concitatos, sed inordinatos ac turbidos; numquam 5
autem aut inordinatum est bonum aut turbidum. 'Quid ergo?' 19.1
inquis 'muta animalia perturbate et indisposite moventur?'
Dicerem illa perturbate et indisposite moveri si natura illorum
ordinem caperet: nunc moventur secundum naturam suam.
Perturbatum enim id est quod esse aliquando et non pertur- 5
batum potest; sollicitum est quod potest esse securum. Nulli
vitium est nisi cui virtus potest esse: mutis animalibus talis
ex natura sua motus est. Sed ne te diu teneam, erit aliquod 20.1
bonum in muto animali, erit aliqua virtus, erit aliquid per-
fectum, sed nec bonum absolute nec virtus nec perfectum.
Haec enim rationalibus solis contingunt, quibus datum est
scire quare, quatenus, quemadmodum. Ita bonum in nullo 5
est nisi in quo ratio.
  Quo nunc pertineat ista disputatio quaeris, et quid animo 21.1
tuo profutura sit? Dico: et exercet illum et acuit et utique
aliquid acturum occupatione honesta tenet. Prodest autem
etiam quo moratur ad prava properantes. Sed <et> illud dico:
nullo modo prodesse possum magis quam si tibi bonum 5
tuum ostendo, si te a mutis animalibus separo, si cum deo
pono. Quid, inquam, vires corporis alis et exerces? pecudibus 22.1
istas maiores ferisque natura concessit. Quid excolis formam?
cum omnia feceris, a mutis animalibus decore vinceris.
Quid capillum ingenti diligentia comis? cum illum vel effu-
deris more Parthorum vel Germanorum modo vinxeris vel, 5
ut Scythae solent, sparseris, in quolibet equo densior iacta-
bitur iuba, horrebit in leonum cervice formonsior. Cum te ad
velocitatem paraveris, par lepusculo non eris. Vis tu relictis 23.1
in quibus vinci te necesse est, dum in aliena niteris, ad bonum
reverti tuum? Quod est hoc? animus scilicet emendatus ac
purus, aemulator dei, super humana se extollens, nihil extra se
sui ponens. Rationale animal es. Quod ergo in te bonum est? 5
perfecta ratio. Hanc tu ad suum finem hinc evoca, <sine> in
quantum potest plurimum crescere. Tunc beatum esse te 24.1
iudica cum tibi ex te gaudium omne nascetur, cum visis
quae homines eripiunt, optant, custodiunt, nihil inveneris,
non dico quod malis, sed quod velis. Brevem tibi formulam
dabo qua te metiaris, qua perfectum esse iam sentias: tunc 5
habebis tuum cum intelleges infelicissimos esse felices. Vale.