SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
|
|
Possum multa tibi veterum praecepta referre,
|
124.1.1
|
ni refugis tenuisque piget cognoscere curas.
|
|
Non refugis autem nec ulla te subtilitas abigit: non est
|
|
elegantiae tuae tantum magna sectari, sicut illud probo, quod
|
|
omnia ad aliquem profectum redigis et tunc tantum offen-
|
5
|
deris ubi summa subtilitate nihil agitur. Quod ne nunc quidem
|
|
fieri laborabo.
|
|
Quaeritur utrum sensu conprendatur an intellectu bonum;
|
|
huic adiunctum est in mutis animalibus et infantibus non
|
|
esse. Quicumque voluptatem in summo ponunt sensibile
|
2.1
|
iudicant bonum, nos contra intellegibile, qui illud animo
|
|
damus. Si de bono sensus iudicarent, nullam voluptatem
|
|
reiceremus; nulla enim non invitat, nulla non delectat; et e
|
|
contrario nullum dolorem volentes subiremus; nullus enim
|
5
|
non offendit sensum. Praeterea non essent digni reprehen-
|
3.1
|
sione quibus nimium voluptas placet quibusque summus est
|
|
doloris timor. Atqui inprobamus gulae ac libidini addictos et
|
|
contemnimus illos qui nihil viriliter ausuri sunt doloris metu.
|
|
Quid autem peccant si sensibus, id est iudicibus boni ac
|
5
|
mali, parent? his enim tradidistis adpetitionis et fugae
|
|
arbitrium. Sed videlicet ratio isti rei praeposita est: illa
|
4.1
|
quemadmodum de beata vita, quemadmodum de virtute, de
|
|
honesto, sic et de bono maloque constituit. Nam apud istos
|
|
vilissimae parti datur de meliore sententia, ut de bono
|
|
pronuntiet sensus, obtunsa res et hebes et in homine quam in
|
5
|
aliis animalibus tardior. Quid si quis vellet non oculis sed
|
5.1
|
tactu minuta discernere? Subtilior adhoc acies nulla quam
|
|
oculorum et intentior daret bonum malumque dinoscere.
|
|
Vides in quanta ignorantia veritatis versetur et quam humi
|
|
sublimia ac divina proiecerit apud quem de summo, bono
|
5
|
malo, iudicat tactus.
|
|
'Quemadmodum' inquit 'omnis scientia atque ars aliquid
|
6.1
|
debet habere manifestum sensuque conprehensum ex quo
|
|
oriatur et crescat, sic beata vita fundamentum et initium a
|
|
manifestis ducit et eo quod sub sensum cadat. Nempe vos a
|
|
manifestis beatam vitam initium sui capere dicitis.' Dicimus
|
7.1
|
beata esse quae secundum naturam sint; quid autem secun-
|
|
dum naturam sit palam et protinus apparet, sicut quid sit in-
|
|
tegrum. Quod secundum naturam est, quod contigit pro-
|
|
tinus nato, non dico bonum, sed initium boni. Tu summum
|
5
|
bonum, voluptatem, infantiae donas, ut inde incipiat nascens
|
|
quo consummatus homo pervenit; cacumen radicis loco
|
|
ponis. Si quis diceret illum in materno utero latentem, sexus
|
8.1
|
quoque incerti, tenerum et inperfectum et informem iam in
|
|
aliquo bono esse, aperte videretur errare. Atqui quantulum
|
|
interest inter eum qui cum [que] maxime vitam accipit et
|
|
illum qui maternorum viscerum latens onus est? Uterque,
|
5
|
quantum ad intellectum boni ac mali, aeque maturus est,
|
|
et non magis infans adhoc boni capax est quam arbor aut
|
|
mutum aliquod animal. Quare autem bonum in arbore
|
|
animalique muto non est? quia nec ratio. Ob hoc in infante
|
|
quoque non est; nam et huic deest. Tunc ad bonum per-
|
10
|
veniet cum ad rationem pervenerit. Est aliquod inrationale
|
9.1
|
animal, est aliquod nondum rationale, est rationale sed in-
|
|
perfectum: in nullo horum bonum, ratio illud secum adfert.
|
|
Quid ergo inter ista quae rettuli distat? In eo quod inrationale
|
|
est numquam erit bonum; in eo quod nondum rationale est
|
5
|
tunc esse bonum non potest; <in eo quod rationale est> sed
|
|
inperfectum iam potest bonum <esse>, sed non est. Ita dico,
|
10.1
|
Lucili: bonum non in quolibet corpore, non in qualibet
|
|
aetate invenitur et tantum abest ab infantia quantum a
|
|
primo ultimum, quantum ab initio perfectum; ergo nec in
|
|
tenero, modo coalescente corpusculo est. Quidni non sit?
|
5
|
non magis quam in semine. Hoc sic dicas: aliquod arboris ac
|
11.1
|
sati bonum novimus: hoc non est in prima fronde quae
|
|
emissa cum maxime solum rumpit. Est aliquod bonum tritici:
|
|
hoc nondum est in herba lactente nec cum folliculo se exerit
|
|
spica mollis, sed cum frumentum aestas et debita maturitas
|
5
|
coxit. Quemadmodum omnis natura bonum suum nisi con-
|
|
summata non profert, ita hominis bonum non est in homine
|
|
nisi cum illi ratio perfecta est. Quod autem hoc bonum?
|
12.1
|
Dicam: liber animus, erectus, alia subiciens sibi, se nulli. Hoc
|
|
bonum adeo non recipit infantia ut pueritia non speret,
|
|
adulescentia inprobe speret; bene agitur cum senectute si ad
|
|
illud longo studio intentoque pervenit. Si hoc est bonum, et
|
5
|
intellegibile est.
|
|
'Dixisti' inquit 'aliquod bonum esse arboris, aliquod
|
13.1
|
herbae; potest ergo aliquod esse et infantis.' Verum bonum
|
|
nec in arboribus nec in mutis animalibus: hoc quod in illis
|
|
bonum est precario bonum dicitur. 'Quod est?' inquis. Hoc
|
|
quod secundum cuiusque naturam est. Bonum quidem
|
5
|
cadere in mutum animal nullo modo potest; felicioris melioris-
|
|
que naturae est. Nisi ubi rationi locus est, bonum non est.
|
|
Quattuor hae naturae sunt, arboris, animalis, hominis, dei:
|
14.1
|
haec duo, quae rationalia sunt, eandem naturam habent, illo
|
|
diversa sunt quod alterum inmortale, alterum mortale est.
|
|
Ex his ergo unius bonum natura perficit, dei scilicet, alterius
|
|
cura, hominis. Cetera tantum in sua natura perfecta sunt,
|
5
|
non vere perfecta, a quibus abest ratio. Hoc enim demum
|
|
perfectum est quod secundum universam naturam per-
|
|
fectum, universa autem natura rationalis est: cetera possunt
|
|
in suo genere esse perfecta. In quo non potest beata vita esse
|
15.1
|
nec id potest quo beata vita efficitur; beata autem vita bonis
|
|
efficitur. In muto animali non est beata vita <nec id quo
|
|
beata vita> efficitur: in muto animali bonum non est. Mutum
|
16.1
|
animal sensu conprendit praesentia; praeteritorum remini-
|
|
scitur cum <in> id incidit quo sensus admoneretur, tamquam
|
|
equus reminiscitur viae cum ad initium eius admotus est.
|
|
In stabulo quidem nulla illi viaest quamvis saepe calcatae
|
5
|
memoria [est]. Tertium vero tempus, id est futurum, ad muta
|
|
non pertinet. Quomodo ergo potest eorum videri perfecta
|
17.1
|
natura quibus usus perfecti temporis non est? Tempus enim
|
|
tribus partibus constat, praeterito, praesente, venturo. Ani-
|
|
malibus tantum quod brevissimum est <et> in transcursu
|
|
datum, praesens: praeteriti rara memoria est nec umquam re-
|
5
|
vocatur nisi praesentium occursu. Non potest ergo perfectae
|
18.1
|
naturae bonum in inperfecta esse natura, aut si natura talis
|
|
[habet] hoc habet, habent et sata. Nec illud nego, ad ea quae
|
|
videntur secundum naturam magnos esse mutis animalibus
|
|
impetus et concitatos, sed inordinatos ac turbidos; numquam
|
5
|
autem aut inordinatum est bonum aut turbidum. 'Quid ergo?'
|
19.1
|
inquis 'muta animalia perturbate et indisposite moventur?'
|
|
Dicerem illa perturbate et indisposite moveri si natura illorum
|
|
ordinem caperet: nunc moventur secundum naturam suam.
|
|
Perturbatum enim id est quod esse aliquando et non pertur-
|
5
|
batum potest; sollicitum est quod potest esse securum. Nulli
|
|
vitium est nisi cui virtus potest esse: mutis animalibus talis
|
|
ex natura sua motus est. Sed ne te diu teneam, erit aliquod
|
20.1
|
bonum in muto animali, erit aliqua virtus, erit aliquid per-
|
|
fectum, sed nec bonum absolute nec virtus nec perfectum.
|
|
Haec enim rationalibus solis contingunt, quibus datum est
|
|
scire quare, quatenus, quemadmodum. Ita bonum in nullo
|
5
|
est nisi in quo ratio.
|
|
Quo nunc pertineat ista disputatio quaeris, et quid animo
|
21.1
|
tuo profutura sit? Dico: et exercet illum et acuit et utique
|
|
aliquid acturum occupatione honesta tenet. Prodest autem
|
|
etiam quo moratur ad prava properantes. Sed <et> illud dico:
|
|
nullo modo prodesse possum magis quam si tibi bonum
|
5
|
tuum ostendo, si te a mutis animalibus separo, si cum deo
|
|
pono. Quid, inquam, vires corporis alis et exerces? pecudibus
|
22.1
|
istas maiores ferisque natura concessit. Quid excolis formam?
|
|
cum omnia feceris, a mutis animalibus decore vinceris.
|
|
Quid capillum ingenti diligentia comis? cum illum vel effu-
|
|
deris more Parthorum vel Germanorum modo vinxeris vel,
|
5
|
ut Scythae solent, sparseris, in quolibet equo densior iacta-
|
|
bitur iuba, horrebit in leonum cervice formonsior. Cum te ad
|
|
velocitatem paraveris, par lepusculo non eris. Vis tu relictis
|
23.1
|
in quibus vinci te necesse est, dum in aliena niteris, ad bonum
|
|
reverti tuum? Quod est hoc? animus scilicet emendatus ac
|
|
purus, aemulator dei, super humana se extollens, nihil extra se
|
|
sui ponens. Rationale animal es. Quod ergo in te bonum est?
|
5
|
perfecta ratio. Hanc tu ad suum finem hinc evoca, <sine> in
|
|
quantum potest plurimum crescere. Tunc beatum esse te
|
24.1
|
iudica cum tibi ex te gaudium omne nascetur, cum visis
|
|
quae homines eripiunt, optant, custodiunt, nihil inveneris,
|
|
non dico quod malis, sed quod velis. Brevem tibi formulam
|
|
dabo qua te metiaris, qua perfectum esse iam sentias: tunc
|
5
|
habebis tuum cum intelleges infelicissimos esse felices. Vale.
|
|