SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
  Subinde me de rebus singulis consulis, oblitus vasto nos mari 71.1.1
dividi. Cum magna pars consilii sit in tempore, necesse est
evenire ut de quibusdam rebus tunc ad te perferatur sententia
mea cum iam contraria potior est. Consilia enim rebus aptan-
tur; res nostrae feruntur, immo volvuntur; ergo consilium nasci 5
sub diem debet. Et hoc quoque nimis tardum est: sub manu,
quod aiunt, nascatur. Quemadmodum autem inveniatur
ostendam. Quotiens quid fugiendum sit aut quid petendum 2.1
voles scire, ad summum bonum, propositum totius vitae
tuae, respice. Illi enim consentire debet quidquid agimus:
non disponet singula, nisi cui iam vitae suae summa proposita
est. Nemo, quamvis paratos habeat colores, similitudinem 5
reddet, nisi iam constat quid velit pingere. Ideo peccamus
quia de partibus vitae omnes deliberamus, de tota nemo deli-
berat. Scire debet quid petat ille qui sagittam vult mittere, 3.1
et tunc derigere ac moderari manu telum: errant consilia
nostra, quia non habent quo derigantur; ignoranti quem
portum petat nullus suus ventus est. Necesse est multum in
vita nostra casus possit, quia vivimus casu. Quibusdam 4.1
autem evenit ut quaedam scire se nesciant; quemadmodum
quaerimus saepe eos cum quibus stamus, ita plerumque finem
summi boni ignoramus adpositum. Nec multis verbis nec
circumitu longo quod sit summum bonum colliges: digito, 5
ut ita dicam, demonstrandum est nec in multa spargendum.
Quid enim ad rem pertinet in particulas illud diducere?
cum possis dicere 'summum bonum est quod honestum est'
et, quod magis admireris, 'unum bonum est quod honestum
est, cetera falsa et adulterina bona sunt'. Hoc si persuaseris 5.1
tibi et virtutem adamaveris (amare enim parum est), quid-
quid illa contigerit, id tibi, qualecumque aliis videbitur, fau-
stum felixque erit. Et torqueri, si modo iacueris ipso tor-
quente securior, et aegrotare, si non male dixeris fortunae, si 5
non cesseris morbo, omnia denique quae ceteris videntur
mala et mansuescent et in bonum abibunt, si super illa
eminueris. Hoc liqueat, nihil esse bonum nisi honestum: et
omnia incommoda suo iure bona vocabuntur quae modo
virtus honestaverit. Multis videmur maiora promittere quam 6.1
recipit humana condicio, non inmerito; ad corpus enim
respiciunt. Revertantur ad animum: iam hominem deo
metientur.
  Erige te, Lucili virorum optime, et relinque istum ludum 5
litterarium philosophorum qui rem magnificentissimam ad
syllabas vocant, qui animum minuta docendo demittunt
et conterunt: fies similis illis qui invenerunt ista, non qui
docent et id agunt ut philosophia potius difficilis quam magna
videatur. Socrates, qui totam philosophiam revocavit ad 7.1
mores et hanc summam dixit esse sapientiam, bona malaque
distinguere, 'sequere' inquit 'illos, si quid apud te habeo aucto-
ritatis, ut sis beatus, et te alicui stultum videri sine. Quisquis
volet tibi contumeliam faciat et iniuriam, tu tamen nihil 5
patieris, si modo tecum erit virtus. Si vis' inquit 'beatus esse,
si fide bona vir bonus, sine contemnat te aliquis.' Hoc nemo
praestabit nisi qui omnia prior ipse contempserit, nisi qui
omnia bona exaequaverit, quia nec bonum sine honesto est
et honestum in omnibus par est. 10
  'Quid ergo? nihil interest inter praeturam Catonis et 8.1
repulsam? nihil interest utrum Pharsalica acie Cato vincatur
an vincat? hoc eius bonum, quo victis partibus non potest
vinci, par erat illi bono quo victor rediret in patriam et com-
poneret pacem?' Quidni par sit? eadem enim virtute et mala 5
fortuna vincitur et ordinatur bona; virtus autem non potest
maior aut minor fieri: unius staturae est. 'Sed Cn. Pompeius 9.1
amittet exercitum, sed illud pulcherrimum rei publicae
praetextum, optimates, et prima acies Pompeianarum par-
tium, senatus ferens arma, uno proelio profligabuntur et tam
magni ruina imperii in totum dissiliet orbem: aliqua pars 5
eius in Aegypto, aliqua in Africa, aliqua in Hispania cadet.
Ne hoc quidem miserae rei publicae continget, semel ruere.'
Omnia licet fiant: Iubam in regno suo non locorum notitia 10.1
adiuvet, non popularium pro rege suo virtus obstinatissima,
Uticensium quoque fides malis fracta deficiat et Scipionem
in Africa nominis sui fortuna destituat: olim provisum est ne
quid Cato detrimenti caperet. 'Victus est tamen.' Et hoc 11.1
numera inter repulsas Catonis: tam magno animo feret ali-
quid sibi ad victoriam quam ad praeturam obstitisse. Quo
die repulsus est lusit, qua nocte periturus fuit legit; eodem
loco habuit praetura et vita excidere; omnia quae acciderent 5
ferenda esse persuaserat sibi.
  Quidni ille mutationem rei publicae forti et aequo patere- 12.1
tur animo? quid enim mutationis periculo exceptum? non
terra, non caelum, non totus hic rerum omnium contextus,
quamvis deo agente ducatur; non semper tenebit hunc ordi-
nem, sed illum ex hoc cursu aliquis dies deiciet. Certis eunt 13.1
cuncta temporibus: nasci debent, crescere, extingui. Quae-
cumque supra nos vides currere et haec quibus innixi atque
inpositi sumus veluti solidissimis carpentur ac desinent; nulli
non senectus sua est. Inaequalibus ista spatiis eodem natura 5
dimittit: quidquid est non erit, nec peribit sed resolvetur.
Nobis solvi perire est; proxima enim intuemur, ad ulteriora 14.1
non prospicit mens hebes et quae se corpori addixerit; alio-
qui fortius finem sui suorumque pateretur, si speraret, <ut>
omnia illa, sic vitam mortemque per vices ire et composita
dissolvi, dissoluta componi, in hoc opere aeternam artem 5
cuncta temperantis dei verti. Itaque ut M. Cato, cum aevum 15.1
animo percucurrerit, dicet, 'omne humanum genus, quod-
que est quodque erit, morte damnatum est; omnes quae
usquam rerum potiuntur urbes quaeque alienorum imperi-
orum magna sunt decora, ubi fuerint aliquando quaeretur et 5
vario exitii genere tollentur: alias destruent bella, alias desidia
paxque ad inertiam versa consumet et magnis opibus exitiosa
res, luxus. Omnes hos fertiles campos repentini maris in-
undatio abscondet aut in subitam cavernam considentis soli
lapsus abducet. Quid est ergo quare indigner aut doleam, si 10
exiguo momento publica fata praecedo?' Magnus animus deo 16.1
pareat et quidquid lex universi iubet sine cunctatione pati-
atur: aut in meliorem emittitur vitam lucidius tranquilliusque
inter divina mansurus aut certe sine ullo futurus incommodo,
si naturae remiscebitur et revertetur in totum. Non est ergo 5
M. Catonis maius bonum honesta vita quam mors honesta,
quoniam non intenditur virtus. Idem esse dicebat Socrates
veritatem et virtutem. Quomodo illa non crescit, sic ne virtus
quidem: habet numeros suos, plena est.
  Non est itaque quod mireris paria esse bona, et quae ex 17.1
proposito sumenda sunt et quae si ita res tulit. Nam si hanc
inaequalitatem receperis ut fortiter torqueri in minoribus
bonis numeres, numerabis etiam in malis, et infelicem Socra-
ten dices in carcere, infelicem Catonem vulnera sua animo- 5
sius quam fecerat retractantem, calamitosissimum omnium
Regulum fidei poenas etiam hostibus servatae pendentem.
Atqui nemo hoc dicere, ne ex mollissimis quidem, ausus est;
negant enim illum esse beatum, sed tamen negant miserum.
Academici veteres beatum quidem esse etiam inter hos cru- 18.1
ciatus fatentur, sed non ad perfectum nec ad plenum, quod
nullo modo potest recipi: nisi beatus est, in summo bono non
est. Quod summum bonum est supra se gradum non habet,
si modo illi virtus inest, si illam adversa non minuunt, si 5
manet etiam comminuto corpore incolumis: manet autem.
Virtutem enim intellego animosam et excelsam, quam incitat
quidquid infestat. Hunc animum, quem saepe induunt gene- 19.1
rosae indolis iuvenes quos alicuius honestae rei pulchritudo
percussit, ut omnia fortuita contemnant, profecto sapientia
[non] infundet et tradet; persuadebit unum bonum esse
quod honestum, hoc nec remitti nec intendi posse, non 5
magis quam regulam qua rectum probari solet flectes. Quid-
quid ex illa mutaveris iniuria est recti. Idem ergo de virtute 20.1
dicemus: et haec recta est, flexuram non recipit; †rigidari
quidem amplius intendi potest†. Haec de omnibus rebus
iudicat, de hac nulla. Si rectior ipsa non potest fieri, ne
quae ab illa quidem fiunt alia aliis rectiora sunt; huic enim 5
necesse est respondeant; ita paria sunt.
  'Quid ergo?' inquis 'iacere in convivio et torqueri paria 21.1
sunt?' Hoc mirum videtur tibi? illud licet magis admireris:
iacere in convivio malum est, iacere in eculeo bonum est,
si illud turpiter, hoc honeste fit. Bona ista aut mala non efficit
materia sed virtus; haec ubicumque apparuit, omnia eiusdem 5
mensurae ac pretii sunt. In oculos nunc mihi manus intentat 22.1
ille qui omnium animum aestimat ex suo, quod dicam paria
bona esse honeste iudicantis <et honeste periclitantis,> quod
dicam paria bona esse eius qui triumphat et eius qui ante
currum vehitur invictus animo. Non putant enim fieri quid- 5
quid facere non possunt; ex infirmitate sua ferunt de virtute
sententiam. Quid miraris si uri, vulnerari, occidi, alligari 23.1
iuvat, aliquando etiam libet? Luxurioso frugalitas poena est,
pigro supplicii loco labor est, delicatus miseretur industrii,
desidioso studere torqueri est: eodem modo haec ad quae
omnes inbecilli sumus dura atque intoleranda credimus, 5
obliti quam multis tormentum sit vino carere aut prima luce
excitari. Non ista difficilia sunt natura, sed nos fluvidi et
enerves. Magno animo de rebus magnis iudicandum est; 24.1
alioqui videbitur illarum vitium esse quod nostrum est. Sic
quaedam rectissima, cum in aquam demissa sunt, speciem
curvi praefractique visentibus reddunt. Non tantum quid
videas, sed quemadmodum, refert: animus noster ad vera 5
perspicienda caligat. Da mihi adulescentem incorruptum et 25.1
ingenio vegetum: dicet fortunatiorem sibi videri qui omnia
rerum adversarum onera rigida cervice sustollat, qui supra
fortunam extet. Non est mirum in tranquillitate non con-
cuti: illud mirare, ibi extolli aliquem ubi omnes deprimuntur, 5
ibi stare ubi omnes iacent. Quid est in tormentis, quid est in 26.1
aliis quae adversa appellamus mali? hoc, ut opinor, succidere
mentem et incurvari et subcumbere. Quorum nihil sapienti
viro potest evenire: stat rectus sub quolibet pondere. Nulla
illum res minorem facit; nihil illi eorum quae ferenda sunt 5
displicet. Nam quidquid cadere in hominem potest in se
cecidisse non queritur. Vires suas novit; scit se esse oneri
ferendo. Non educo sapientem ex hominum numero nec 27.1
dolores ab illo sicut ab aliqua rupe nullum sensum admittente
summoveo. Memini ex duabus illum partibus esse composi-
tum: altera est inrationalis, haec mordetur, uritur, dolet;
altera rationalis, haec inconcussas opiniones habet, intrepida 5
est et indomita. In hac positum est summum illud hominis
bonum. Antequam impleatur, incerta mentis volutatio est;
cum vero perfectum est, inmota illi stabilitas est. Itaque 28.1
inchoatus et ad summa procedens cultorque virtutis, etiam
si adpropinquat perfecto bono sed ei nondum summam
manum inposuit, ibit interim cessim et remittet aliquid ex
intentione mentis; nondum enim incerta trangressus est, 5
etiamnunc versatur in lubrico. Beatus vero et virtutis exactae
tunc se maxime amat cum fortissime expertus est, et metuen-
da ceteris, si alicuius honesti officii pretia sunt, non tantum
fert sed amplexatur multoque audire mavult 'tanto melior'
quam 'tanto felicior'. 10
  Venio nunc illo quo me vocat expectatio tua. Ne extra 29.1
rerum naturam vagari virtus nostra videatur, et tremet
sapiens et dolebit et expallescet; hi enim omnes corporis
sensus sunt. Ubi ergo calamitas, ubi illud malum verum est?
illic scilicet, si ista animum detrahunt, si ad confessionem 5
servitutis adducunt, si illi paenitentiam sui faciunt. Sapiens 30.1
quidem vincit virtute fortunam, at multi professi sapientiam
levissimis nonnumquam minis exterriti sunt. Hoc loco no-
strum vitium est, qui idem a sapiente exigimus et a proficiente.
Suadeo adhuc mihi ista quae laudo, nondum persuadeo; 5
etiam si persuasissem, nondum tam parata haberem aut tam
exercitata ut ad omnes casus procurrerent. Quemadmodum 31.1
lana quosdam colores semel ducit, quosdam nisi saepius ma-
cerata et recocta non perbibit, sic alias disciplinas ingenia,
cum accepere, protinus praestant: haec, nisi alte descendit et
diu sedit et animum non coloravit sed infecit, nihil ex iis 5
quae promiserat praestat. Cito hoc potest tradi et paucissimis 32.1
verbis: unum bonum esse virtutem, nullum certe sine virtute,
et ipsam virtutem in parte nostri meliore, id est rationali,
positam. Quid erit haec virtus? iudicium verum et inmotum;
ab hoc enim impetus venient mentis, ab hoc omnis species 5
quae impetum movet redigetur ad liquidum. Huic iudicio 33.1
consentaneum erit omnia quae virtute contacta sunt et bona
iudicare et inter se paria. Corporum autem bona corporibus
quidem bona sunt, sed in totum non sunt bona; his pretium
quidem erit aliquod, ceterum dignitas non erit; magnis inter 5
se intervallis distabunt: alia minora, alia maiora erunt. Et in 34.1
ipsis sapientiam sectantibus magna discrimina esse fateamur
necesse est: alius iam in tantum profecit ut contra fortunam
audeat attollere oculos, sed non pertinaciter (cadunt enim
nimio splendore praestricti), alius in tantum ut possit cum 5
illa conferre vultum, nisi iam pervenit ad summum et fiduciae
plenus est. Inperfecta necesse est labent et modo prodeant, 35.1
modo sublabantur aut succidant. Sublabentur autem, nisi
ire et niti perseveraverint; si quicquam ex studio et fideli
intentione laxaverint, retro eundum est. Nemo profectum
ibi invenit ubi reliquerat. 5
  Instemus itaque et perseveremus; plus quam profligavimus 36.1
restat, sed magna pars est profectus velle proficere. Huius
rei conscius mihi sum: volo et mente tota volo. Te quoque
instinctum esse et magno ad pulcherrima properare impetu
video. Properemus: ita demum vita beneficium erit; alioquin 5
mora est, et quidem turpis inter foeda versantibus. Id agamus
ut nostrum omne tempus sit; non erit autem, nisi prius nos
nostri esse coeperimus. Quando continget contemnere utram- 37.1
que fortunam, quando continget omnibus oppressis adfecti-
bus et sub arbitrium suum adductis hanc vocem emittere 'vici'?
Quem vicerim quaeris? Non Persas nec extrema Medorum nec
si quid ultra Dahas bellicosum iacet, sed avaritiam, sed ambi- 5
tionem, sed metum mortis, qui victores gentium vicit. Vale.