SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
  Vexari te destillationibus crebris ac febriculis, quae longas 78.1.1
destillationes et in consuetudinem adductas sequuntur, eo
molestius mihi est quia expertus sum hoc genus valetudinis,
quod inter initia contempsi—poterat adhuc adulescentia
iniurias ferre et se adversus morbos contumaciter gerere— 5
deinde succubui et eo perductus sum ut ipse destillarem, ad
summam maciem deductus. Saepe impetum cepi abrumpen- 2.1
dae vitae: patris me indulgentissimi senectus retinuit. Cogi-
tavi enim non quam fortiter ego mori possem, sed quam ille
fortiter desiderare non posset. Itaque imperavi mihi ut
viverem; aliquando enim et vivere fortiter facere est. 5
  Quae mihi tunc fuerint solacio dicam, si prius hoc dixero, 3.1
haec ipsa quibus adquiescebam medicinae vim habuisse;
in remedium cedunt honesta solacia, et quidquid animum
erexit etiam corpori prodest. Studia mihi nostra saluti fue-
runt; philosophiae acceptum fero quod surrexi, quod con- 5
valui; illi vitam debeo et nihil illi minus debeo. Multum 4.1
autem mihi contulerunt ad bonam valetudinem <et> amici,
quorum adhortationibus, vigiliis, sermonibus adlevabar.
Nihil aeque, Lucili, virorum optime, aegrum reficit atque
adiuvat quam amicorum adfectus, nihil aeque expectationem 5
mortis ac metum subripit: non iudicabam me, cum illos
superstites relinquerem, mori. Putabam, inquam, me vi-
cturum non cum illis, sed per illos; non effundere mihi spiritum
videbar, sed tradere. Haec mihi dederunt voluntatem adiu-
vandi me et patiendi omne tormentum; alioqui miserrimum 10
est, cum animum moriendi proieceris, non habere vivendi.
  Ad haec ergo remedia te confer. Medicus tibi quantum 5.1
ambules, quantum exercearis monstrabit; ne indulgeas otio,
ad quod vergit iners valetudo; ut legas clarius et spiritum,
cuius iter ac receptaculum laborat, exerceas; ut naviges et
viscera molli iactatione concutias; quibus cibis utaris, vinum 5
quando virium causa advoces, quando intermittas ne inritet
et exasperet tussim. Ego tibi illud praecipio quod non tantum
huius morbi sed totius vitae remedium est: contemne mor-
tem. Nihil triste est cum huius metum effugimus.
  Tria haec in omni morbo gravia sunt: metus mortis, dolor 6.1
corporis, intermissio voluptatum. De morte satis dictum est:
hoc unum dicam, non morbi hunc esse sed naturae metum.
Multorum mortem distulit morbus et saluti illis fuit videri
perire. Morieris, non quia aegrotas, sed quia vivis. Ista te res 5
et sanatum manet; cum convalueris, non mortem sed vale-
tudinem effugeris.
  Ad illud nunc proprium incommodum revertamur: magnos 7.1
cruciatus habet morbus, sed hos tolerabiles intervalla faciunt.
Nam summi doloris intentio invenit finem; nemo potest
valde dolere et diu; sic nos amantissima nostri natura dis-
posuit ut dolorem aut tolerabilem aut brevem faceret. Maxi- 8.1
mi dolores consistunt in macerrimis corporis partibus: nervi
articulique et quidquid aliud exile est acerrime saevit cum in
arto vitia concepit. Sed cito hae partes obstupescunt et ipso
dolore sensum doloris amittunt, sive quia spiritus naturali 5
prohibitus cursu et mutatus in peius vim suam qua viget
admonetque nos perdit, sive quia corruptus umor, cum
desiit habere quo confluat, ipse se elidit et iis quae nimis
implevit excutit sensum. Sic podagra et cheragra et omnis 9.1
vertebrarum dolor nervorumque interquiescit cum illa
quae torquebat hebetavit; omnium istorum prima vermi-
natio vexat, impetus mora extinguitur et finis dolendi est
optorpuisse. Dentium, oculorum, aurium dolor ob hoc ipsum 5
acutissimus est quod inter angusta corporis nascitur, non
minus, mehercule, quam capitis ipsius; sed si incitatior est, in
alienationem soporemque convertitur. Hoc itaque solacium 10.1
vasti doloris est, quod necesse est desinas illum sentire si
nimis senseris. Illud autem est quod inperitos in vexatione
corporis male habet: non adsueverunt animo esse contenti;
multum illis cum corpore fuit. Ideo vir magnus ac prudens 5
animum diducit a corpore et multum cum meliore ac divina
parte versatur, cum hac querula et fragili quantum necesse
est. 'Sed molestum est' inquit 'carere adsuetis voluptatibus, 11.1
abstinere cibo, sitire, esurire.' Haec prima abstinentia gravia
sunt, deinde cupiditas relanguescit ipsis per [se] quae cupi-
mus fatigatis ac deficientibus; inde morosus est stomachus,
inde quibus fuit aviditas cibi odium est. Desideria ipsa 5
moriuntur; non est autem acerbum carere eo quod cupere
desieris. Adice quod nullus non intermittitur dolor aut certe 12.1
remittitur. Adice quod licet cavere venturum et obsistere
inminenti remediis; nullus enim non signa praemittit, utique
qui ex solito revertitur. Tolerabilis est morbi patientia, si
contempseris id quod extremum minatur. 5
  Noli mala tua facere tibi ipse graviora et te querelis 13.1
onerare: levis est dolor si nihil illi opinio adiecerit. Contra
si exhortari te coeperis ac dicere 'nihil est aut certe exiguum
est; duremus; iam desinet', levem illum, dum putas, facies.
Omnia ex opinione suspensa sunt; non ambitio tantum ad 5
illam respicit et luxuria et avaritia: ad opinionem dolemus.
Tam miser est quisque quam credidit. Detrahendas praeter- 14.1
itorum dolorum conquestiones puto et illa verba: 'nulli
umquam fuit peius. Quos cruciatus, quanta mala pertuli!
Nemo me surrecturum putavit. Quotiens deploratus sum a
meis, quotiens a medicis relictus! In eculeum inpositi non 5
sic distrahuntur.' Etiam si sunt vera ista, transierunt: quid
iuvat praeteritos dolores retractare et miserum esse quia
fueris? Quid quod nemo non multum malis suis adicit et
sibi ipse mentitur? Deinde quod acerbum fuit ferre, tulisse
iucundum est: naturale est mali sui fine gaudere. Circum- 10
cidenda ergo duo sunt, et futuri timor et veteris incommodi
memoria: hoc ad me iam non pertinet, illud nondum. In 15.1
ipsis positus difficultatibus dicat,
    forsan et haec olim meminisse iuvabit.
Toto contra ille pugnet animo; vincetur si cesserit, vincet si
se contra dolorem suum intenderit: nunc hoc plerique 5
faciunt, adtrahunt in se ruinam cui obstandum est. Istud
quod premit, quod inpendet, quod urguet, si subducere te
coeperis, sequetur et gravius incumbet; si contra steteris et
obniti volueris, repelletur. Athletae quantum plagarum ore, 16.1
quantum toto corpore excipiunt! ferunt tamen omne tor-
mentum gloriae cupiditate nec tantum quia pugnant ista
patiuntur, sed ut pugnent: exercitatio ipsa tormentum est.
Nos quoque evincamus omnia, quorum praemium non corona 5
nec palma est nec tubicen praedicationi nominis nostri
silentium faciens, sed virtus et firmitas animi et pax in ceterum
parta, si semel in aliquo certamine debellata fortuna est.
'Dolorem gravem sentio.' Quid ergo? non sentis si illum 17.1
muliebriter tuleris? Quemadmodum perniciosior est hostis
fugientibus, sic omne fortuitum incommodum magis instat
cedenti et averso. 'Sed grave est.' Quid? nos ad hoc fortes
sumus, ut levia portemus? Utrum vis longum esse morbum 5
an concitatum et brevem? Si longus est, habet intercapedi-
nem, dat refectioni locum, multum temporis donat, necesse
est, ut exsurgat, et desinat: brevis morbus ac praeceps alter-
utrum faciet, aut extinguetur aut extinguet. Quid autem
interest, non sit an non sim? in utroque finis dolendi est. 10
  Illud quoque proderit, ad alias cogitationes avertere 18.1
animum et a dolore discedere. Cogita quid honeste, quid
fortiter feceris; bonas partes tecum ipse tracta; memoriam
in ea quae maxime miratus es sparge; tunc tibi fortissimus
quisque et victor doloris occurrat: ille qui dum varices 5
exsecandas praeberet legere librum perseveravit, ille qui non
desiit ridere cum hoc ipsum irati tortores omnia instrumenta
crudelitatis suae experirentur. Non vincetur dolor ratione,
qui victus est risu? Quidquid vis nunc licet dicas, destillationes 19.1
et vim continuae tussis egerentem viscerum partes et febrem
praecordia ipsa torrentem et sitim et artus in diversum
articulis exeuntibus tortos: plus est flamma et eculeus et
lamina et vulneribus ipsis intumescentibus quod illa renovaret 5
et altius urgueret inpressum. Inter haec tamen aliquis non
gemuit. Parum est: non rogavit. Parum est: non respondit.
Parum est: risit et quidem ex animo. Vis tu post hoc dolorem
deridere?
  'Sed nihil' inquit 'agere sinit morbus, qui me omnibus 20.1
abduxit officiis.' Corpus tuum valetudo tenet, non et animum.
Itaque cursoris moratur pedes, sutoris aut fabri manus inpedit:
si animus tibi esse in usu solet, suadebis docebis, audies di-
sces, quaeres recordaberis. Quid porro? nihil agere te credis si 5
temperans aeger sis? ostendes morbum posse superari vel
certe sustineri. Est, mihi crede, virtuti etiam in lectulo locus. 21.1
Non tantum arma et acies dant argumenta alacris animi in-
domitique terroribus: et in vestimentis vir fortis apparet.
Habes quod agas: bene luctare cum morbo. Si nihil te coegerit,
si nihil exoraverit, insigne prodis exemplum. O quam magna 5
erat gloriae materia, si spectaremur aegri! ipse te specta, ipse
te lauda.
  Praeterea duo genera sunt voluptatum. Corporales morbus 22.1
inhibet, non tamen tollit; immo, si verum aestimes, incitat.
Magis iuvat bibere sitientem, gratior est esurienti cibus;
quidquid ex abstinentia contingit avidius excipitur. Illas
vero animi voluptates, quae maiores certioresque sunt, nemo 5
medicus aegro negat. Has quisquis sequitur et bene intellegit
omnia sensuum blandimenta contemnit. 'O infelicem 23.1
aegrum!' Quare? quia non vino nivem diluit? quia non
rigorem potionis suae, quam capaci scypho miscuit, renovat
fracta insuper glacie? quia non ostrea illi Lucrina in ipsa
mensa aperiuntur? quia non circa cenationem eius tumultus 5
cocorum est ipsos cum opsoniis focos transferentium? Hoc
enim iam luxuria commenta est: ne quis intepescat cibus, ne
quid palato iam calloso parum ferveat, cenam culina pro-
sequitur. 'O infelicem aegrum!' Edet quantum concoquat; 24.1
non iacebit in conspectu aper ut vilis caro a mensa re-
legatus, nec in repositorio eius pectora avium (totas enim
videre fastidium est) congesta ponentur. Quid tibi mali
factum est? cenabis tamquam aeger, immo aliquando tam- 5
quam sanus.
  Sed omnia ista facile perferemus, sorbitionem, aquam 25.1
calidam, et quidquid aliud intolerabile videtur delicatis et
luxu fluentibus magisque animo quam corpore morbidis:
tantum mortem desinamus horrere. Desinemus autem, si
fines bonorum ac malorum cognoverimus; ita demum nec 5
vita taedio erit nec mors timori. Vitam enim occupare sa- 26.1
tietas sui non potest tot res varias, magnas, divinas percen-
sentem: in odium illam sui adducere solet iners otium. Rerum
naturam peragranti numquam in fastidium veritas veniet:
falsa satiabunt. Rursus si mors accedit et vocat, licet inmatura 27.1
sit, licet mediam praecidat aetatem, perceptus longissimae
fructus est. Cognita est illi ex magna parte natura; scit
tempore honesta non crescere: iis necesse est videri omnem
vitam brevem qui illam voluptatibus vanis et ideo infinitis 5
metiuntur.
  His te cogitationibus recrea et interim epistulis nostris vaca. 28.1
Veniet aliquando tempus quod nos iterum iungat ac misceat;
quantulumlibet sit illud, longum faciet scientia utendi. Nam,
ut Posidonius ait, 'unus dies hominum eruditorum plus patet
quam inperitis longissima aetas'. Interim hoc tene, hoc 29.1
morde: adversis non succumbere, laetis non credere, omnem
fortunae licentiam in oculis habere, tamquam quidquid
potest facere factura sit. Quidquid expectatum est diu, levius
accedit. Vale. 5