SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
|
|
De liberalibus studiis quid sentiam scire desideras: nullum
|
88.1.1
|
suspicio, nullum in bonis numero quod ad aes exit. Meritoria
|
|
artificia sunt, hactenus utilia si praeparant ingenium, non
|
|
detinent. Tamdiu enim istis inmorandum est quamdiu nihil
|
|
animus agere maius potest; rudimenta sunt nostra, non
|
5
|
opera. Quare liberalia studia dicta sint vides: quia homine
|
2.1
|
libero digna sunt. Ceterum unum studium vere liberale est
|
|
quod liberum facit, hoc est sapientiae, sublime, forte, magna-
|
|
nimum: cetera pusilla et puerilia sunt. An tu quicquam in
|
|
istis esse credis boni quorum professores turpissimos omnium
|
5
|
ac flagitiosissimos cernis? Non discere debemus ista, sed
|
|
didicisse.
|
|
Quidam illud de liberalibus studiis quaerendum iudica-
|
|
verunt, an virum bonum facerent: ne promittunt quidem
|
|
nec huius rei scientiam adfectant. Grammatice circa curam
|
3.1
|
sermonis versatur et, si latius evagari vult, circa historias,
|
|
iam ut longissime fines suos proferat, circa carmina. Quid
|
|
horum ad virtutem viam sternit? Syllabarum enarratio et
|
|
verborum diligentia et fabularum memoria et versuum lex
|
5
|
ac modificatio—quid ex his metum demit, cupiditatem ex-
|
|
imit, libidinem frenat? Ad geometriam transeamus et ad
|
4.1
|
musicen: nihil apud illas invenies quod vetet timere, vetet
|
|
cupere. Quae quisquis ignorat, alia frustra scit.
|
|
* * * utrum doceant isti virtutem an non: si non docent, ne
|
|
tradunt quidem; si docent, philosophi sunt. Vis scire quam non
|
5
|
ad docendam virtutem consederint? aspice quam dissimilia
|
|
inter se omnium studia sint: atqui similitudo esset idem docen-
|
|
tium. Nisi forte tibi Homerum philosophum fuisse persuadent,
|
5.1
|
cum his ipsis quibus colligunt negent; nam modo Stoicum
|
|
illum faciunt, virtutem solam probantem et voluptates refugi-
|
|
entem et ab honesto ne inmortalitatis quidem pretio receden-
|
|
tem, modo Epicureum, laudantem statum quietae civitatis et
|
5
|
inter convivia cantusque vitam exigentis, modo Peripateticum,
|
|
tria bonorum genera inducentem, modo Academicum, omnia
|
|
incerta dicentem. Apparet nihil horum esse in illo, quia
|
|
omnia sunt; ista enim inter se dissident. Demus illis Home-
|
|
rum philosophum fuisse: nempe sapiens factus est antequam
|
10
|
carmina ulla cognosceret; ergo illa discamus quae Homerum
|
|
fecere sapientem. Hoc quidem me quaerere, uter maior
|
6.1
|
aetate fuerit, Homerus an Hesiodus, non magis ad rem
|
|
pertinet quam scire, cum minor Hecuba fuerit quam Helena,
|
|
quare tam male tulerit aetatem. Quid, inquam, annos
|
|
Patrocli et Achillis inquirere ad rem existimas pertinere?
|
5
|
Quaeris Ulixes ubi erraverit potius quam efficias ne nos
|
7.1
|
semper erremus? Non vacat audire utrum inter Italiam et
|
|
Siciliam iactatus sit an extra notum nobis orbem (neque enim
|
|
potuit in tam angusto error esse tam longus): tempestates
|
|
nos animi cotidie iactant et nequitia in omnia Ulixis mala in-
|
5
|
pellit. Non deest forma quae sollicitet oculos, non hostis;
|
|
hinc monstra effera et humano cruore gaudentia, hinc in-
|
|
sidiosa blandimenta aurium, hinc naufragia et tot varietates
|
|
malorum. Hoc me doce, quomodo patriam amem, quomodo
|
|
uxorem, quomodo patrem, quomodo ad haec tam honesta
|
10
|
vel naufragus navigem. Quid inquiris an Penelopa inpudica
|
8.1
|
fuerit, an verba saeculo suo dederit? an Ulixem illum esse
|
|
quem videbat, antequam sciret, suspicata sit? Doce me quid
|
|
sit pudicitia et quantum in ea bonum, in corpore an in
|
|
animo posita sit.
|
5
|
Ad musicum transeo. Doces me quomodo inter se acutae
|
9.1
|
ac graves consonent, quomodo nervorum disparem redden-
|
|
tium sonum fiat concordia: fac potius quomodo animus
|
|
secum meus consonet nec consilia mea discrepent. Monstras
|
|
mihi qui sint modi flebiles: monstra potius quomodo inter
|
5
|
adversa non emittam flebilem vocem.
|
|
Metiri me geometres docet latifundia potius quam doceat
|
10.1
|
quomodo metiar quantum homini satis sit; numerare docet
|
|
me et avaritiae commodat digitos potius quam doceat nihil
|
|
ad rem pertinere istas conputationes, non esse feliciorem
|
|
cuius patrimonium tabularios lassat, immo quam supervacua
|
5
|
possideat qui infelicissimus futurus est si quantum habeat per
|
|
se conputare cogetur. Quid mihi prodest scire agellum in
|
11.1
|
partes dividere, si nescio cum fratre dividere? Quid prodest
|
|
colligere subtiliter pedes iugeri et conprendere etiam si quid
|
|
decempedam effugit, si tristem me facit vicinus inpotens et
|
|
aliquid ex meo abradens? Docet quomodo nihil perdam ex
|
5
|
finibus meis: at ego discere volo quomodo totos hilaris
|
|
amittam. 'Paterno agro et avito' inquit 'expellor.' Quid?
|
12.1
|
ante avum tuum quis istum agrum tenuit? cuius, non dico
|
|
hominis, sed populi fuerit potes expedire? Non dominus isto,
|
|
sed colonus intrasti. Cuius colonus es? si bene tecum agitur,
|
|
heredis. Negant iurisconsulti quicquam usu capi publicum:
|
5
|
hoc quod tenes, quod tuum dicis, publicum est et quidem
|
|
generis humani. O egregiam artem! scis rotunda metiri, in
|
13.1
|
quadratum redigis quamcumque acceperis formam, intervalla
|
|
siderum dicis, nihil est quod in mensuram tuam non cadat: si
|
|
artifex es, metire hominis animum, dic quam magnus sit,
|
|
dic quam pusillus sit. Scis quae recta sit linea: quid tibi
|
5
|
prodest, si quid in vita rectum sit ignoras?
|
|
Venio nunc ad illum qui caelestium notitia gloriatur:
|
14.1
|
frigida Saturni sese quo stella receptet,
|
|
quos ignis caeli Cyllenius erret in orbes.
|
|
Hoc scire quid proderit? ut sollicitus sim cum Saturnus et
|
|
Mars ex contrario stabunt aut cum Mercurius vespertinum
|
5
|
faciet occasum vidente Saturno, potius quam hoc discam,
|
|
ubicumque sunt ista, propitia esse nec posse mutari? Agit
|
15.1
|
illa continuus ordo fatorum et inevitabilis cursus; per statas
|
|
vices remeant et effectus rerum omnium aut movent aut
|
|
notant. Sed sive quidquid evenit faciunt, quid inmutabilis
|
|
rei notitia proficiet? sive significant, quid refert providere
|
5
|
quod effugere non possis? Scias ista, nescias: fient.
|
|
Si vero solem ad rapidum stellasque sequentes
|
16.1
|
ordine respicies, numquam te crastina fallet
|
|
hora, nec insidiis noctis capiere serenae.
|
|
Satis abundeque provisum est ut ab insidiis tutus essem.
|
|
'Numquid me crastina non fallit hora? fallit enim quod
|
17.1
|
nescienti evenit.' Ego quid futurum sit nescio: quid fieri
|
|
possit scio. Ex hoc nihil deprecabor, totum expecto: si quid
|
|
remittitur, boni consulo. Fallit me hora si parcit, sed ne sic
|
|
quidem fallit. Nam quemadmodum scio omnia accidere
|
5
|
posse, sic scio et non utique casura; itaque secunda expecto,
|
|
malis paratus sum.
|
|
In illo feras me necesse est non per praescriptum euntem;
|
18.1
|
non enim adducor ut in numerum liberalium artium pictores
|
|
recipiam, non magis quam statuarios aut marmorarios aut
|
|
ceteros luxuriae ministros. Aeque luctatores et totam oleo
|
|
ac luto constantem scientiam expello ex his studiis liberalibus;
|
5
|
aut et unguentarios recipiam et cocos et ceteros voluptatibus
|
|
nostris ingenia accommodantes sua. Quid enim, oro te, libe-
|
19.1
|
rale habent isti ieiuni vomitores, quorum corpora in sagina,
|
|
animi in macie et veterno sunt? An liberale studium istuc
|
|
esse iuventuti nostrae credimus, quam maiores nostri rectam
|
|
exercuerunt hastilia iacere, sudem torquere, equum agitare,
|
5
|
arma tractare? Nihil liberos suos docebant quod discendum
|
|
esset iacentibus. Sed nec hae nec illae docent aluntve virtu-
|
|
tem; quid enim prodest equum regere et cursum eius freno
|
|
temperare, adfectibus effrenatissimis abstrahi? quid prodest
|
|
multos vincere luctatione vel caestu, ab iracundia vinci?
|
10
|
'Quid ergo? nihil nobis liberalia conferunt studia?' Ad
|
20.1
|
alia multum, ad virtutem nihil; nam et hae viles ex professo
|
|
artes quae manu constant ad instrumenta vitae plurimum
|
|
conferunt, tamen ad virtutem non pertinent. 'Quare ergo
|
|
liberalibus studiis filios erudimus?' Non quia virtutem dare
|
5
|
possunt, sed quia animum ad accipiendam virtutem prae-
|
|
parant. Quemadmodum prima illa, ut antiqui vocabant,
|
|
litteratura, per quam pueris elementa traduntur, non docet
|
|
liberales artes sed mox percipiendis locum parat, sic liberales
|
|
artes non perducunt animum ad virtutem sed expediunt.
|
10
|
Quattuor ait esse artium Posidonius genera: sunt vulgares
|
21.1
|
et sordidae, sunt ludicrae, sunt pueriles, sunt liberales. Vul-
|
|
gares opificum, quae manu constant et ad instruendam vitam
|
|
occupatae sunt, in quibus nulla decoris, nulla honesti simu-
|
|
latio est. Ludicrae sunt quae ad voluptatem oculorum atque
|
22.1
|
aurium tendunt; his adnumeres licet machinatores qui
|
|
pegmata per se surgentia excogitant et tabulata tacite in
|
|
sublime crescentia et alias ex inopinato varietates, aut dehi-
|
|
scentibus quae cohaerebant aut his quae distabant sua sponte
|
5
|
coeuntibus aut his quae eminebant paulatim in se residentibus.
|
|
His inperitorum feriuntur oculi, omnia subita quia causas
|
|
non novere mirantium. Pueriles sunt et aliquid habentes
|
23.1
|
liberalibus simile hae artes quas ἐγκυκλίους Graeci, nostri
|
|
autem liberales vocant. Solae autem liberales sunt, immo, ut
|
|
dicam verius, liberae, quibus curae virtus est.
|
|
'Quemadmodum' inquit 'est aliqua pars philosophiae na-
|
24.1
|
turalis, est aliqua moralis, est aliqua rationalis, sic et haec
|
|
quoque liberalium artium turba locum sibi in philosophia
|
|
vindicat. Cum ventum est ad naturales quaestiones, geo-
|
|
metriae testimonio statur; ergo eius quam adiuvat pars est.'
|
5
|
Multa adiuvant nos nec ideo partes nostri sunt; immo si
|
25.1
|
partes essent, non adiuvarent. Cibus adiutorium corporis
|
|
nec tamen pars est. Aliquod nobis praestat geometria mini-
|
|
sterium: sic philosophiae necessaria est quomodo ipsi faber,
|
|
sed nec hic geometriae pars est nec illa philosophiae. Praeter-
|
26.1
|
ea utraque fines suos habet; sapiens enim causas naturalium
|
|
et quaerit et novit, quorum numeros mensurasque geometres
|
|
persequitur et supputat. Qua ratione constent caelestia, quae
|
|
illis sit vis quaeve natura sapiens scit: cursus et recursus et
|
5
|
quasdam obversationes per quas descendunt et adlevantur ac
|
|
speciem interdum stantium praebent, cum caelestibus stare
|
|
non liceat, colligit mathematicus. Quae causa in speculo
|
27.1
|
imagines exprimat sciet sapiens: illud tibi geometres potest
|
|
dicere, quantum abesse debeat corpus ab imagine et qualis
|
|
forma speculi quales imagines reddat. Magnum esse solem
|
|
philosophus probabit, quantus sit mathematicus, qui usu
|
5
|
quodam et exercitatione procedit. Sed ut procedat, inpe-
|
|
tranda illi quaedam principia sunt; non est autem ars sui iuris
|
|
cui precarium fundamentum est. Philosophia nil ab alio
|
28.1
|
petit, totum opus a solo excitat: mathematice, ut ita dicam,
|
|
superficiaria est, in alieno aedificat; accipit prima, quorum
|
|
beneficio ad ulteriora perveniat. Si per se iret ad verum, si
|
|
totius mundi naturam posset conprendere, dicerem multum
|
5
|
conlaturam mentibus nostris, quae tractatu caelestium cre-
|
|
scunt trahuntque aliquid ex alto.
|
|
Una re consummatur animus, scientia bonorum ac malo-
|
|
rum inmutabili; nihil autem ulla ars alia de bonis ac malis
|
|
quaerit. Singulas lubet circumire virtutes. Fortitudo con-
|
29.1
|
temptrix timendorum est; terribilia et sub iugum libertatem
|
|
nostram mittentia despicit, provocat, frangit: numquid ergo
|
|
hanc liberalia studia corroborant? Fides sanctissimum humani
|
|
pectoris bonum est, nulla necessitate ad fallendum cogitur,
|
5
|
nullo corrumpitur praemio: 'ure', inquit 'caede, occide: non
|
|
prodam, sed quo magis secreta quaeret dolor, hoc illa altius
|
|
condam'. Numquid liberalia studia hos animos facere possunt?
|
|
Temperantia voluptatibus imperat, alias odit atque abigit,
|
|
alias dispensat et ad sanum modum redigit nec umquam ad
|
10
|
illas propter ipsas venit; scit optimum esse modum cupitorum
|
|
non quantum velis, sed quantum debeas sumere. Humanitas
|
30.1
|
vetat superbum esse adversus socios, vetat amarum; verbis,
|
|
rebus, adfectibus comem se facilemque omnibus praestat;
|
|
nullum alienum malum putat, bonum autem suum ideo maxi-
|
|
me quod alicui bono futurum est amat. Numquid liberalia
|
5
|
studia hos mores praecipiunt? non magis quam simplicitatem,
|
|
quam modestiam ac moderationem, non magis quam fruga-
|
|
litatem ac parsimoniam, non magis quam clementiam, quae
|
|
alieno sanguini tamquam suo parcit et scit homini non esse
|
|
homine prodige utendum.
|
10
|
'Cum dicatis' inquit 'sine liberalibus studiis ad virtutem
|
31.1
|
non perveniri, quemadmodum negatis illa nihil conferre
|
|
virtuti?' Quia nec sine cibo ad virtutem pervenitur, cibus
|
|
tamen ad virtutem non pertinet; ligna navi nihil conferunt,
|
|
quamvis non fiat navis nisi ex lignis: non est, inquam, cur
|
5
|
aliquid putes eius adiutorio fieri sine quo non potest fieri.
|
|
Potest quidem etiam illud dici, sine liberalibus studiis veniri
|
32.1
|
ad sapientiam posse; quamvis enim virtus discenda sit, tamen
|
|
non per haec discitur. Quid est autem quare existimem non
|
|
futurum sapientem eum qui litteras nescit, cum sapientia
|
|
non sit in litteris? Res tradit, non verba, et nescio an certior
|
5
|
memoria sit quae nullum extra se subsidium habet. Magna et
|
33.1
|
spatiosa res est sapientia; vacuo illi loco opus est; de divinis
|
|
humanisque discendum est, de praeteritis de futuris, de
|
|
caducis de aeternis, de tempore. De quo uno vide quam multa
|
|
quaerantur: primum an per se sit aliquid; deinde an aliquid
|
5
|
ante tempus sit sine tempore; cum mundo coeperit an etiam
|
|
ante mundum quia fuerit aliquid, fuerit et tempus. Innume-
|
34.1
|
rabiles quaestiones sunt de animo tantum: unde sit, qualis
|
|
sit, quando esse incipiat, quamdiu sit, aliunde alio transeat et
|
|
domicilia mutet in alias animalium formas aliasque coniectus,
|
|
an non amplius quam semel serviat et emissus vagetur in
|
5
|
toto; utrum corpus sit an non sit; quid sit facturus cum per
|
|
nos aliquid facere desierit, quomodo libertate sua usurus
|
|
cum ex hac effugerit cavea; an obliviscatur priorum et illinc
|
|
nosse se incipiat unde corpori abductus in sublime secessit.
|
|
Quamcumque partem rerum humanarum divinarumque
|
35.1
|
conprenderis, ingenti copia quaerendorum ac discendorum
|
|
fatigaberis. Haec tam multa, tam magna ut habere possint
|
|
liberum hospitium, supervacua ex animo tollenda sunt. Non
|
|
dabit se in has angustias virtus; laxum spatium res magna
|
5
|
desiderat. Expellantur omnia, totum pectus illi vacet.
|
|
'At enim delectat artium notitia multarum.' Tantum
|
36.1
|
itaque ex illis retineamus quantum necessarium est. An tu
|
|
existimas reprendendum qui supervacua usibus comparat et
|
|
pretiosarum rerum pompam in domo explicat, non putas
|
|
eum qui occupatus est in supervacua litterarum supellectile?
|
5
|
Plus scire velle quam sit satis intemperantiae genus est. Quid
|
37.1
|
quod ista liberalium artium consectatio molestos, verbosos,
|
|
intempestivos, sibi placentes facit et ideo non discentes
|
|
necessaria quia supervacua didicerunt? Quattuor milia libro-
|
|
rum Didymus grammaticus scripsit: misererer si tam multa
|
5
|
supervacua legisset. In his libris de patria Homeri quaeritur,
|
|
in his de Aeneae matre vera, in his libidinosior Anacreon an
|
|
ebriosior vixerit, in his an Sappho publica fuerit, et alia quae
|
|
erant dediscenda si scires. I nunc et longam esse vitam nega!
|
|
Sed ad nostros quoque cum perveneris, ostendam multa
|
38.1
|
securibus recidenda. Magno inpendio temporum, magna
|
|
alienarum aurium molestia laudatio haec constat: 'o homi-
|
|
nem litteratum!' Simus hoc titulo rusticiore contenti: 'o
|
|
virum bonum!' Itane est? annales evolvam omnium gentium
|
39.1
|
et quis primus carmina scripserit quaeram? quantum tem-
|
|
poris inter Orphea intersit et Homerum, cum fastos non
|
|
habeam, conputabo? et Aristarchi notas quibus aliena
|
|
carmina conpunxit recognoscam, et aetatem in syllabis con-
|
5
|
teram? Itane in geometriae pulvere haerebo? adeo mihi
|
|
praeceptum illud salutare excidit: 'tempori parce'? Haec
|
|
sciam? et quid ignorem? Apion grammaticus, qui sub
|
40.1
|
C. Caesare tota circulatus est Graecia et in nomen Homeri
|
|
ab omnibus civitatibus adoptatus, aiebat Homerum utraque
|
|
materia consummata, et Odyssia et Iliade, principium adie-
|
|
cisse operi suo quo bellum Troianum conplexus est. Huius
|
5
|
rei argumentum adferebat quod duas litteras in primo versu
|
|
posuisset ex industria librorum suorum numerum continen-
|
|
tes. Talia sciat oportet qui multa vult scire.
|
41.1
|
Non vis cogitare quantum temporis tibi auferat mala vale-
|
|
tudo, quantum occupatio publica, quantum occupatio
|
|
privata, quantum occupatio cotidiana, quantum somnus?
|
|
Metire aetatem tuam: tam multa non capit. De liberalibus
|
42.1
|
studiis loquor: philosophi quantum habent supervacui,
|
|
quantum ab usu recedentis! Ipsi quoque ad syllabarum dis-
|
|
tinctiones et coniunctionum ac praepositionum proprietates
|
|
descenderunt et invidere grammaticis, invidere geometris;
|
5
|
quidquid in illorum artibus supervacuum erat transtulere in
|
|
suam. Sic effectum est ut diligentius loqui scirent quam
|
|
vivere. Audi quantum mali faciat nimia subtilitas et quam
|
43.1
|
infesta veritati sit. Protagoras ait de omni re in utramque
|
|
partem disputari posse ex aequo et de hac ipsa, an omnis res
|
|
in utramque partem disputabilis sit. Nausiphanes ait ex his
|
|
quae videntur esse nihil magis esse quam non esse. Parmenides
|
44.1
|
ait ex his quae videntur nihil esse †universo†. Zenon Eleates
|
|
omnia negotia de negotio deiecit: ait nihil esse. Circa eadem
|
|
fere Pyrrhonei versantur et Megarici et Eretrici et Academici,
|
|
qui novam induxerunt scientiam, nihil scire. Haec omnia in
|
45.1
|
illum supervacuum studiorum liberalium gregem coice; illi
|
|
mihi non profuturam scientiam tradunt, hi spem omnis
|
|
scientiae eripiunt. Satius est supervacua scire quam nihil.
|
|
Illi non praeferunt lumen per quod acies derigatur ad verum,
|
5
|
hi oculos mihi effodiunt. Si Protagorae credo, nihil in rerum
|
|
natura est nisi dubium; si Nausiphani, hoc unum certum est,
|
|
nihil esse certi; si Parmenidi, nihil est praeter unum; si
|
|
Zenoni, ne unum quidem. Quid ergo nos sumus? quid ista
|
46.1
|
quae nos circumstant, alunt, sustinent? Tota rerum natura
|
|
umbra est aut inanis aut fallax. Non facile dixerim utris
|
|
magis irascar, illis qui nos nihil scire voluerunt, an illis qui ne
|
|
hoc quidem nobis reliquerunt, nihil scire. Vale.
|
5
|