[LIBER SEXTVS]
LIBER TERTIVS
DE TERRAE MOTV
  Pompeios, celebrem Campaniae urbem, in 6.1.1.1
quam ab altera parte Surrentinum Stabianumque
litus, ab altera Herculanense conueniunt et mare
ex aperto reductum amoeno sinu cingunt, conse-
disse terrae motu, uexatis quaecumque adiacebant 5
regionibus, Lucili, uirorum optime, audiuimus, et
quidem hibernis diebus, quos uacare a tali periculo
maiores nostri solebant promittere.
Nonis Februa- 2.1
riis hic fuit motus Regulo et Verginio consulibus,
qui Campaniam, numquam securam huius mali,
indemnem tamen et totiens defunctam metu, magna
strage uastauit. Nam et Herculanensis oppidi pars 5
ruit dubieque stant etiam quae relicta sunt, et Nuce-
rinorum colonia, ut sine clade, ita non sine querela
est. Neapolis quoque priuatim multa, publice nihil
amisit leuiter ingenti malo perstricta; uillae uero
prorutae, passim sine iniuria tremuere. 10
Adiciuntur 3.1
his illa: sexcentarum ouium gregem exanimatum et
diuisas statuas, motae post hoc mentis aliquos atque
impotentes sui errasse. Quorum ut causas excutiamus,
et propositi operis contextus exigit et ipse in hoc 5
tempus congruens casus.
Quaerenda sunt trepidis 4.1
solacia et demendus ingens timor. Quid enim cui-
quam satis tutum uideri potest, si mundus ipse
concutitur et partes eius solidissimae labant? Si
quod unum immobile est in illo fixumque, ut 5
cuncta in se intenta sustineat, fluctuatur; si quod
proprium habet terra perdidit, stare, ubi tandem
resident metus nostri? Quod corpora receptaculum
inuenient, quo sollicita confugient, si ab imo metus
nascitur et funditus trahitur? 10
Consternatio omnium 5.1
est, ubi tecta crepuerunt et ruina signum dedit.
Tunc praeceps quisque se proripit et penates suos
deserit ac se publico credit. Quam latebram prospi-
cimus, quod auxilium, si orbis ipse ruinas agitat, si hoc 5
quod nos tuetur ac sustinet, supra quod urbes sitae
sunt, quod fundamentum quidam mundi esse dixe-
runt, discedit ac titubat?
Quid tibi esse non dico 6.1
auxilii sed solacii potest, ubi timor fugam perdidit?
Quid est, inquam, satis munitum, quid ad tutelam
alterius ac sui firmum? Hostem muro repellam, et
praeruptae altitudinis castella uel magnos exercitus 5
difficultate aditus morabuntur; a tempestate nos
uindicat portus; nimborum uim effusam et sine
fine cadentes aquas tecta propellunt; fugientes non
sequitur incendium; aduersus tonitruum et minas
caeli subterraneae domus et defossi in altum specus 10
remedia sunt—ignis ille caelestis non transuer-
berat terram, sed exiguo eius obiectu retunditur—;
in pestilentia mutare sedes licet; nullum malum
sine effugio est;
numquam fulmina populos perus- 7.1
serunt; pestilens caelum exhausit urbes, non abstulit.
Hoc malum latissime patet ineuitabile, auidum, publice
noxium. Non enim domos solum aut familias aut urbes
singulas haurit; gentes totas regionesque submergit, et 5
modo ruinis operit, modo in altam uoraginem condit,
ac ne id quidem relinquit ex quo appareat quod non
est saltem fuisse, sed supra nobilissimas urbes sine
ullo uestigio prioris habitus solum extenditur.
  Nec desunt qui hoc genus mortis magis timeant 8.1
quo in abruptum cum sedibus suis eunt et e uiuorum
numero uiui auferuntur, tamquam non omne fatum
ad eundem terminum ueniat. Hoc habet inter cetera
iustitiae suae natura praecipuum quod, cum ad 5
exitum uentum est, omnes in aequo sumus.
Nihil 9.1
itaque interest utrum me lapis unus elidat, an monte
toto premar; utrum supra me domus unius onus
ueniat et sub exiguo eius cumulo ac puluere expirem,
an totus caput meum terrarum orbis abscondat; 5
in luce hunc et in aperto spiritum reddam an in uasto
terrarum dehiscentium sinu; solus in illud profundum
an cum magno comitatu populorum concadentium
ferar. Nihil interest mea quantus circa mortem
meam tumultus sit. Ipsa ubique tantundem est. 10
  Proinde magnum sumamus animum aduersus 10.1
istam cladem quae nec euitari nec prouideri potest,
desinamusque audire istos qui Campaniae renun-
tiauerunt quique post hunc casum emigrauerunt
negantque ipsos umquam in illam regionem acces- 5
suros. Quis enim illis promittit melioribus funda-
mentis hoc aut illud solum stare?
Omnia eiusdem 11.1
sortis sunt et, si nondum mota, tamen mobilia.
Hunc fortasse in quo securius consistitis locum haec
nox aut hic ante noctem dies scindet. Vnde scis
an melior eorum locorum condicio sit in quibus iam 5
uires suas fortuna consumpsit et quae in futurum
ruina sua fulta sunt?
Erramus enim, si ullam 12.1
terrarum partem exceptam immunemque ab hoc
periculo credimus. Omnes sub eadem iacent lege;
nihil ita ut immobile esset natura concepit; alia
temporibus aliis cadunt et, quemadmodum in urbi- 5
bus magnis nunc haec domus nunc illa suspenditur,
ita in hoc orbe terrarum nunc haec pars facit uitium
nunc illa.
Tyros aliquando infamis ruinis fuit; 13.1
Asia duodecim urbes simul perdidit; anno priore
Achai<am> et Macedoni<am>, quaecumque est ista uis
mali quae incurrit nunc Campaniam, laesit. Circumit
fatum et, si quid diu praeterit, repetit. Quaedam 5
rarius sollicitat, saepius quaedam; nihil immune
esse et innoxium sinit.
Non homines tantum, 14.1
qui breuis et caduca res nascimur, urbes oraeque
terrarum et litora et ipsum mare in seruitutem fati
uenit. Nos tamen nobis permansura promittimus
bona fortunae, et felicitatem, cuius ex omnibus 5
rebus humanis uelocissima est leuitas, habituram
in aliquo pondus ac moram credimus.
Et perpetua 15.1
sibi omnia promittentibus in mentem non uenit id
ipsum supra quod stamus stabile non esse. Neque
enim Campaniae istud aut Achaiae sed omnis soli
uitium est, male cohaerere et ex causis pluribus solui 5
et summa manere, partibus ruere.