| LIBER OCTAVVS | |
| Vt subitus uates pallentibus incidit umbris | 8.1 |
| letiferasque domos orbisque arcana sepulti | |
| rupit et armato turbauit funere manes, | |
| horror habet cunctos, Stygiis mirantur in oris | |
| tela et equos corpusque nouum; nec enim ignibus atris | 5 |
| conditus aut maesta niger aduentabat ab urna, | |
| sed belli sudore calens, clipeumque cruentis | |
| roribus et scissi respersus puluere campi. | |
| necdum illum aut trunca lustrauerat obuia taxo | |
| Eumenis, aut furuo Proserpina poste notarat | 10 |
| coetibus adsumptum functis; quin comminus ipsa | |
| Fatorum deprensa colus, uisoque pauentes | |
| augure tunc demum rumpebant stamina Parcae. | |
| illum et securi circumspexere fragorem | |
| Elysii, et si quos procul ulteriore barathro | 15 |
| altera nox aliisque grauat plaga caeca tenebris. | |
| tunc regemunt pigrique lacus ustaeque paludes, | |
| umbriferaeque fremit sulcator pallidus undae | |
| dissiluisse nouo penitus telluris hiatu | |
| Tartara et admissos non per sua flumina manes. | 20 |
| forte sedens media regni infelicis in arce | |
| dux Erebi populos poscebat crimina uitae, | |
| nil hominum miserans iratusque omnibus umbris. | |
| stant Furiae circum uariaeque ex ordine Mortes, | |
| saeuaque multisonas exertat Poena catenas; | 25 |
| Fata serunt animas et eodem pollice damnant: | |
| uincit opus. iuxta Minos cum fratre uerendo | |
| iura bonus meliora monet regemque cruentum | |
| temperat; adsistunt lacrimis atque igne tumentes | |
| Cocytos Phlegethonque, et Styx periuria diuum | 30 |
| arguit. ille autem supera compage soluta | |
| nec solitus sentire metus expauit oborta | |
| sidera, iucundaque offensus luce profatur: | |
| 'quae superum labes inimicum impegit Auerno | |
| aethera? quis rupit tenebras uitaeque silentes | 35 |
| admonet? unde minae? uter haec mihi proelia fratrum? | |
| congredior, pereant agedum discrimina rerum. | |
| nam cui dulce magis? magno me tertia uictum | |
| deiecit fortuna polo, mundumque nocentem | |
| seruo; nec iste meus: diris quin peruius astris | 40 |
| inspicitur. tumidusne meas regnator Olympi | |
| explorat uires? habeo iam quassa Gigantum | |
| uincula et aetherium cupidos exire sub axem | |
| Titanas miserumque patrem: quid me otia maesta | |
| saeuus et implacidam prohibet perferre quietem | 45 |
| amissumque odisse diem? pandam omnia regna, | |
| si placet, et Stygio praetexam Hyperiona caelo. | |
| Arcada nec superis (quid enim mihi nuntius ambas | |
| itque reditque domos?) emittam et utrumque tenebo | |
| Tyndariden. cur autem auidis Ixiona frango | 50 |
| uerticibus? cur non expectant Tantalon undae? | |
| anne profanatum totiens Chaos hospite uiuo | |
| perpetiar? me Pirithoi temerarius ardor | |
| temptat et audaci Theseus iuratus amico, | |
| me ferus Alcides tum cum custode remoto | 55 |
| ferrea Cerbereae tacuerunt limina portae; | |
| Odrysiis etiam pudet (heu!) patuisse querelis | |
| Tartar: uidi egomet blanda inter carmina turpes | |
| Eumenidum lacrimas iterataque pensa Sororum; | |
| me quoque—sed durae melior uiolentia legis. | 60 |
| ast ego uix unum, nec celsa ad sidera, furto | |
| ausus iter Siculo rapui conubia campo: | |
| nec licuisse ferunt; iniustaeque a Ioue leges | |
| protinus, et sectum genetrix mihi computat annum. | |
| sed quid ego haec? i, Tartareas ulciscere sedes, | 65 |
| Tisiphone; si quando nouis asperrima monstris, | |
| triste, insuetum, ingens, quod nondum uiderit aether, | |
| ede nefas, quod mirer ego inuideantque sorores. | |
| atque adeo fratres (nostrique haec omina sunto | |
| prima odii), fratres alterna in uulnera laeto | 70 |
| Marte ruant; sit qui rabidarum more ferarum | |
| mandat atrox hostile caput, quique igne supremo | |
| arceat exanimes et manibus aethera nudis | |
| commaculet: iuuet ista ferum spectare Tonantem. | |
| praeterea ne sola furor mea regna lacessat, | 75 |
| quaere deis qui bella ferat, qui fulminis ignes | |
| infestumque Iouem clipeo fumante repellat. | |
| faxo haud sit cunctis leuior metus atra mouere | |
| Tartara frondenti quam iungere Pelion Ossae.' | |
| dixerat: atque illi iamdudum regia tristis | 80 |
| attremit oranti, suaque et quae desuper urguet | |
| nutabat tellus: non fortius aethera uultu | |
| torquet et astriferos inclinat Iuppiter axes. | |
| 'at tibi quos,' inquit, 'manes, qui limite praeceps | |
| non licito per inane ruis?' subit ille minantem | 85 |
| iam tenuis uisu, iam uanescentibus armis, | |
| iam pedes: extincto tamen interceptus in ore | |
| augurii perdurat honos, obscuraque fronti | |
| uitta manet, ramumque tenet morientis oliuae. | |
| 'si licet et sanctis hic ora resoluere fas est | 90 |
| manibus, o cunctis finitor maxime rerum | |
| (at mihi, qui quondam causas elementaque noram, | |
| et sator), oro, minas stimulataque corda remulce, | |
| neue ira dignare hominem et tua iura timentem; | |
| nam nec ad Herculeos (unde haec mihi pectora?) raptus, | 95 |
| nec uenerem inlicitam (crede his insignibus) ausi | |
| intramus Lethen: fugiat ne tristis in antrum | |
| Cerberus, aut nostros timeat Proserpina currus. | |
| augur Apollineis modo dilectissimus aris, | |
| testor inane Chaos (quid enim hic iurandus Apollo?), | 100 |
| crimine non ullo subeo noua fata, nec alma | |
| sic merui de luce rapi; scit iudicis urna | |
| Dictaei uerumque potest deprendere Minos. | |
| coniugis insidiis et iniquo uenditus auro | |
| Argolicas acies (unde haec tibi turba recentum | 105 |
| umbrarum, et nostrae ueniunt quoque funera dextrae) | |
| non ignarus ini: subito me turbine mundi | |
| (horret adhuc animus) mediis e milibus hausit | |
| nox tua. quae mihi mens, dum per caua uiscera terrae | |
| uado diu pendens et in aere uoluor operto? | 110 |
| ei mihi! nil ex me sociis patriaeque relictum, | |
| uel captum Thebis; iam non Lernaea uidebo | |
| tecta, nec attonito saltem cinis ibo parenti. | |
| non tumulo, non igne miser lacrimisque meorum | |
| productus, toto pariter tibi funere ueni, | 115 |
| nil istis ausurus equis; nec deprecor umbram | |
| accipere et tripodum iam non meminisse meorum. | |
| nam tibi praesagi quis iam super auguris usus, | |
| cum Parcae tua iussa trahant? sed pectora flectas | |
| et melior sis, quaeso, deis. si quando nefanda | 120 |
| huc aderit coniunx, illi funesta reserua | |
| supplicia: illa tua, rector bone, dignior ira.' | |
| accipit ille preces indignaturque moueri. | |
| ut leo, Massyli cum lux stetit obuia ferri, | |
| tunc iras, tunc arma citat; si decidit hostis, | 125 |
| ire supra satis est uitamque relinquere uicto. | |
| interea uittis lauruque insignis opima | |
| currus et egregiis modo formidatus in armis | |
| luce palam, fusus nulli nullique fugatus, | |
| quaeritur: absistunt turmae, suspectaque tellus | 130 |
| omnibus, infidi miles uestigia campi | |
| circumit, atque auidae tristis locus ille ruinae | |
| cessat et inferni uitatur honore sepulcri. | |
| nuntius hortanti diuersa in parte maniplos | |
| Adrasto, uix ipse ratus uidisse, Philaemon | 135 |
| aduolat et trepidans (steterat nam forte cadenti | |
| proximus inspectoque miser pallebat hiatu), | |
| 'uerte gradum, fuge rector' ait 'si Dorica saltem | |
| terra loco patriaeque manent, ubi liquimus, arces. | |
| non armis, non sanguine opus: quid inutile ferrum | 140 |
| stringimus in Thebas? currus humus impia sorbet | |
| armaque bellantesque uiros; fugere ecce uidetur | |
| hic etiam, quo stamus, ager. uidi ipse profundae | |
| noctis iter ruptaque soli compage ruentem | |
| illum heu, praesagis quo nullus amicior astris, | 145 |
| Oecliden, frustraque manus cum uoce tetendi. | |
| mira loquor, sulcos etiamnum, rector, equorum | |
| fumantemque locum et spumis madida arua reliqui. | |
| nec commune malum est: tellus agnoscit alumnos, | |
| stat Thebana acies.' stupet haec et credere Adrastus | 150 |
| cunctatur; sed Mopsus idem trepidusque ferebat | |
| Actor idem. iam Fama nouis terroribus audax | |
| non unum cecidisse refert. sponte agmina retro | |
| non expectato reuocantum more tubarum | |
| praecipitant: sed torpet iter, falluntque ruentes | 155 |
| genua uiros; ipsique (putes sensisse) repugnant | |
| cornipedes nulloque truces hortamine parent | |
| nec celerare gradum nec tollere lumina terra. | |
| fortius incursant Tyrii, sed Vesper opacus | |
| lunares iam ducit equos; data foedere paruo | 160 |
| maesta uiris requies et nox auctura timores. | |
| quae tibi nunc facies postquam permissa gemendi | |
| copia! qui fletus galeis cecidere solutis! | |
| nil solitum fessos iuuat; abiecere madentes, | |
| sicut erant, clipeos, nec quisquam spicula tersit, | 165 |
| nec laudauit equum, nitidae nec cassidis altam | |
| compsit adornauitque iubam; uix magna lauare | |
| uulnera et efflantes libet internectere plagas: | |
| tantus ubique dolor. mensas alimentaque bello | |
| debita nec pugnae suasit timor: omnia laudes, | 170 |
| Amphiarae, tuas fecundaque pectora ueri | |
| commemorant lacrimis, et per tentoria sermo | |
| unus: abisse deos dilapsaque numina castris: | |
| 'heu ubi laurigeri currus sollemniaque arma | |
| et galeae uittatus apex? hoc antra lacusque | 175 |
| Castalii tripodumque fides? sic gratus Apollo? | |
| quis mihi sidereos lapsus mentemque sinistri | |
| fulguris, aut caesis saliat quod numen in extis, | |
| quando iter, unde morae, quae saeuis utilis armis, | |
| quae pacem magis hora uelit? quis iam omne futurum | 180 |
| proferet, aut cum quo uolucres mea fata loquentur? | |
| hos quoque bellorum casus nobisque tibique | |
| praescieras et (quanta sacro sub pectore uirtus!) | |
| uenisti tamen et miseris comes additus armis. | |
| et cum te tellus fatalisque hora uocaret, | 185 |
| tu Tyrias acies aduersaque signa uacasti | |
| sternere; tunc etiam media de morte timendum | |
| hostibus infestaque abeuntem uidimus hasta. | |
| et nunc te quis casus habet? poterisne reuerti | |
| sedibus a Stygiis altaque erumpere terra? | 190 |
| anne sedes hilaris iuxta, tua numina, Parcas | |
| et uice concordi discis uentura docesque? | |
| an tibi felices lucos miseratus Auerni | |
| rector et Elysias dedit inseruare uolucres? | |
| quidquid es, aeternus Phoebo dolor et noua clades | 195 |
| semper eris mutisque diu plorabere Delphis. | |
| hic Tenedon Chrysenque dies partuque ligatum | |
| Delon et intonsi claudet penetralia Branchi, | |
| nec Clarias hac luce fores Didymaeaque quisquam | |
| limina nec Lyciam supplex consultor adibit. | 200 |
| quin et cornigeri uatis nemus atque Molosso | |
| quercus anhela Ioui Troianaque Thymbra tacebit. | |
| ipsi amnes ipsaeque uolent arescere laurus, | |
| ipse nihil certum sagis clangoribus aether | |
| praecinet, et nulla ferientur ab alite nubes. | 205 |
| iamque erit ille dies quo te quoque conscia fatis | |
| templa colant reddatque tuus responsa sacerdos.' | |
| talia fatidico peragunt sollemnia regi, | |
| ceu flammas ac dona rogo tristesque rependant | |
| exequias mollique animam tellure reponant. | 210 |
| fracta dehinc cunctis auersaque pectora bello. | |
| sic fortes Minyas subito cum funere Tiphys | |
| destituit, non arma sequi, non ferre uidetur | |
| remus aquas, ipsique minus iam ducere uenti. | |
| iam fessis gemitu paulatim corda leuabat | 215 |
| exhaustus sermone dolor; nox addita curas | |
| obruit et facilis lacrimis inrepere somnus. | |
| at non Sidoniam diuersa in parte per urbem | |
| nox eadem: uario producunt sidera ludo | |
| ante domos intraque, ipsaeque ad moenia marcent | 220 |
| excubiae; gemina aera sonant Idaeaque terga | |
| et moderata sonum uario spiramine buxus. | |
| tunc dulces superos atque omne ex ordine alumnum | |
| numen ubique sacri resonant paeanes, ubique | |
| serta coronatumque merum. nunc funera rident | 225 |
| auguris ignari, contraque in tempore certant | |
| Tiresian laudare suum; nunc facta reuoluunt | |
| maiorum ueteresque canunt ab origine Thebas: | |
| hi mare Sidonium manibusque attrita Tonantis | |
| cornua et ingenti sulcatum Nerea tauro, | 230 |
| hi Cadmum lassamque bouem fetosque cruenti | |
| Martis agros, alii Tyriam reptantia saxa | |
| ad chelyn et duras animantem Amphiona cautes, | |
| hi grauidam Semelen, illi Cythereia laudant | |
| conubia et multa deductam lampade fratrum | 235 |
| Harmoniam: nullis deest sua fabula mensis. | |
| ceu modo gemmiferum thyrso populatus Hydaspen | |
| Eoasque domos nigri uexilla triumphi | |
| Liber et ignotos populis ostenderet Indos. | |
| tunc primum ad coetus sociaeque ad foedera mensae | 240 |
| semper inaspectum diraque in sede latentem | |
| Oedipoden exisse ferunt uultuque sereno | |
| canitiem nigram squalore et sordida fusis | |
| ora comis laxasse manu sociumque benignos | |
| adfatus et abacta prius solacia passum, | 245 |
| quin hausisse dapes insiccatumque cruorem | |
| deiecisse genis. cunctos auditque refertque, | |
| qui Ditem et Furias tantum et si quando regentem | |
| Antigonen maestis solitus pulsare querelis. | |
| causa latet. non hunc Tyrii fors prospera belli, | 250 |
| tantum bella iuuant; natum hortaturque probatque | |
| nec uicisse uelit; sed primos comminus enses | |
| et sceleris tacito rimatur semina uoto. | |
| inde epulae dulces ignotaque gaudia uultu. | |
| qualis post longae Phineus ieiunia poenae, | 255 |
| nil stridere domi uolucresque ut sensit abactas | |
| (necdum tota fides), hilaris mensasque torosque | |
| nec turbata feris tractauit pocula pennis. | |
| cetera Graiorum curis armisque iacebat | |
| fessa cohors; alto castrorum ex aggere Adrastus | 260 |
| laetificos tenui captabat corde tumultus, | |
| quamquam aeger senio, sed agit miseranda potestas | |
| inuigilare malis. illum aereus undique clamor | |
| Thebanique urunt sonitus, et amara lacessit | |
| tibia, tum nimio uoces marcore superbae | 265 |
| incertaeque faces et iam male peruigil ignis. | |
| sic ubi per fluctus uno ratis obruta somno | |
| conticuit, tantique maris secura iuuentus | |
| mandauere animas: solus stat puppe magister | |
| peruigil inscriptaque deus qui nauigat alno. | 270 |
| tempus erat iunctos cum iam soror ignea Phoebi | |
| sensit equos penitusque cauam sub luce parata | |
| Oceani mugire domum, seseque uagantem | |
| colligit et leuiter moto fugat astra flagello: | |
| concilium rex triste uocat, quaeruntque gementes | 275 |
| quis tripodas successor agat, quo prodita laurus | |
| transeat atque orbum uittae decus. haud mora, cuncti | |
| insignem fama sanctoque Melampode cretum | |
| Thiodamanta uolunt, quicum ipse arcana deorum | |
| partiri et uisas uni sociare solebat | 280 |
| Amphiaraus aues, tantaeque haud inuidus artis | |
| gaudebat dici similem iuxtaque secundum. | |
| illum ingens confundit honos inopinaque turbat | |
| gloria et oblatas frondes summissus adorat | |
| seque oneri negat esse parem, cogique meretur. | 285 |
| sicut Achaemenius solium gentesque paternas | |
| excepit si forte puer, cui uiuere patrem | |
| tutius, incerta formidine gaudia librat | |
| an fidi proceres, ne pugnet uulgus habenis, | |
| cui latus Euphratae, cui Caspia limina mandet; | 290 |
| sumere tunc arcus ipsumque onerare ueretur | |
| patris equum uisusque sibi nec sceptra capaci | |
| sustentare manu nec adhuc implere tiaran. | |
| atque is ubi intorto signatus uellere crinem | |
| conuenitque deis, hilari per castra tumultu | 295 |
| uadit ouans ac, prima sui documenta, sacerdos | |
| Tellurem placare parat: nec futile maestis | |
| id uisum Danais. geminas ergo ilicet aras | |
| arboribus uiuis et adulto caespite texi | |
| imperat, innumerosque deae, sua munera, flores | 300 |
| et cumulos frugum et quidquid nouat impiger annus | |
| addit et intacto spargens altaria lacte | |
| incipit: 'o hominum diuumque aeterna creatrix, | |
| quae fluuios siluasque animarum et semina mundo | |
| cuncta Prometheasque manus Pyrrhaeaque saxa | 305 |
| gignis, et impastis quae prima alimenta dedisti | |
| mutastique uiris, quae pontum ambisque uehisque: | |
| te penes et pecudum gens mitis et ira ferarum | |
| et uolucrum requies; firmum atque inmobile mundi | |
| robur inoccidui, te uelox machina caeli | 310 |
| aere pendentem uacuo, te currus uterque | |
| circumit, o rerum media indiuisaque magnis | |
| fratribus! ergo simul tot gentibus alma, tot altis | |
| urbibus ac populis, subterque ac desuper una | |
| sufficis, astriferumque domos Atlanta supernas | 315 |
| ferre laborantem nullo uehis ipsa labore: | |
| nos tantum portare negas? nos, diua, grauaris? | |
| quod, precor, ignari luimus scelus? an quia plebes | |
| externa Inachiis huc aduentamus ab oris? | |
| omne homini natale solum, nec te, optima, saeuo | 320 |
| tamque humili populos deceat distinguere fine | |
| undique ubique tuos; maneas communis et arma | |
| hinc atque inde feras; liceat, precor, ordine belli | |
| pugnaces efflare animas et reddere caelo. | |
| ne rape tam subitis spirantia corpora bustis, | 325 |
| ne propera: ueniemus enim, quo limite cuncti, | |
| qua licet ire uia; tantum exorata Pelasgis | |
| siste leuem campum, celeres neu praecipe Parcas. | |
| at tu, care deis, quem non manus ulla nec enses | |
| Sidonii, sed magna sinu Natura soluto, | 330 |
| ceu te Cirrhaeo meritum tumularet hiatu, | |
| sic amplexa coit, hilaris des, oro, precatus | |
| nosse tuos, caeloque et uera monentibus aris | |
| concilies, et quae populis proferre parabas, | |
| me doceas: tibi sacra feram praesaga, tuique | 335 |
| numinis interpres te Phoebo absente uocabo. | |
| ille mihi Delo Cirrhaque potentior omni, | |
| quo ruis, ille adytis melior locus.' haec ubi dicta, | |
| nigrantes terra pecudes obscuraque mergit | |
| armenta, ac uiuis cumulos undantis harenae | 340 |
| aggerat et uati mortis simulacra rependit. | |
| talia apud Graios, cum iam Mauortia contra | |
| cornua, iam saeuos fragor aereus excitat enses. | |
| addit acerba sonum Teumesi e uertice crinem | |
| incutiens acuitque tubas et sibila miscet | 345 |
| Tisiphone: stupet insolito clangore Cithaeron | |
| marcidus et turres carmen non tale secutae. | |
| iam trepidas Bellona fores armataque pulsat | |
| limina, iam multo laxantur cardine Thebae. | |
| turbat eques pedites, currus properantibus obstant, | 350 |
| ceu Danai post terga premant: sic omnibus alae | |
| artantur portis septemque excursibus haerent. | |
| Ogygiis it sorte Creon, Eteoclea mittunt | |
| Neistae, celsas Homoloidas occupat Haemon, | |
| Hypsea Proetiae, celsum fudere Dryanta | 355 |
| Electrae, quatit Hypsistas manus Eurymedontis, | |
| culmina magnanimus stipat Dircaea Menoeceus. | |
| qualis ubi auersi secretus pabula caeli | |
| Nilus et Eoas magno bibit ore pruinas, | |
| scindit fontis opes septemque patentibus aruis | 360 |
| in mare fert hiemes; penitus cessere fugatae | |
| Nereides dulcique timent occurrere ponto. | |
| tristis at inde gradum tarde mouet Inacha pubes, | |
| praecipue Eleae Lacedaemoniaeque cohortes | |
| et Pylii; subitum nam Thiodamanta sequuntur | 365 |
| augure fraudati, necdum accessere regenti. | |
| nec tua te, princeps tripodum, sola agmina quaerunt: | |
| cuncta phalanx sibi deesse putat; minor ille per alas | |
| septimus extat apex. liquido uelut aethere nubes | |
| inuida Parrhasiis unum si detrahat astris, | 370 |
| truncus honor Plaustri, nec idem riget igne reciso | |
| axis, et incerti numerant sua sidera nautae. | |
| sed iam bella uocant: alias noua suggere uires, | |
| Calliope, maiorque chelyn mihi tendat Apollo. | |
| fatalem populis ultro poscentibus horam | 375 |
| admouet atra dies, Stygiisque emissa tenebris | |
| Mors fruitur caelo bellatoremque uolando | |
| campum operit nigroque uiros inuitat hiatu, | |
| nil uulgare legens, sed quae dignissima uita | |
| funera, praecipuos annis animisque, cruento | 380 |
| ungue notat: iamque in miseros pensum omne Sororum | |
| scinditur, et Furiae rapuerunt licia Parcis. | |
| stat medius campis etiamnum cuspide sicca | |
| Bellipotens, iamque hos clipeum, iam uertit ad illos | |
| arma ciens aboletque domos, conubia, natos. | 385 |
| pellitur et patriae et, qui mente nouissimus exit, | |
| lucis amor; tenet in capulis hastisque paratas | |
| ira manus, animusque ultra thoracas anhelus | |
| conatur, galeaeque tremunt horrore comarum. | |
| quid mirum caluisse uiros? flammantur in hostem | 390 |
| cornipedes niueoque rigant sola putria nimbo, | |
| corpora ceu mixti dominis irasque sedentum | |
| induerint: sic frena terunt, sic proelia poscunt | |
| hinnitu tolluntque armos equitesque supinant. | |
| iamque ruunt, primusque uirum concurrere puluis | 395 |
| incipit, et spatiis utrimque aequalibus acti | |
| aduentant mediumque uident decrescere campum. | |
| iam clipeus clipeis, umbone repellitur umbo, | |
| ense minax ensis, pede pes et cuspide cuspis: | |
| sic obnixa acies pariter suspiria fumant, | 400 |
| admotaeque nitent aliena in casside cristae. | |
| pulcher adhuc belli uultus: stant uertice coni, | |
| plena armenta uiris, nulli sine praeside currus, | |
| arma loco, splendent clipei pharetraeque decorae | |
| cingulaque et nondum deforme cruoribus aurum. | 405 |
| at postquam rabies et uitae prodiga uirtus | |
| emisere animos, non tanta cadentibus Haedis | |
| aeriam Rhodopen solida niue uerberat Arctos, | |
| nec fragor Ausoniae tantus cum Iuppiter omni | |
| arce tonat, tanta quatitur nec grandine Syrtis | 410 |
| cum Libyae Boreas Italos niger attulit imbres. | |
| exclusere diem telis, stant ferrea caelo | |
| nubila, nec iaculis artatus sufficit aer. | |
| hi pereunt missis, illi redeuntibus hastis, | |
| concurrunt per inane sudes et mutua perdunt | 415 |
| uulnera, concurrunt hastae, stridentia funda | |
| saxa pluunt, uolucres imitantur fulgura glandes | |
| et formidandae non una morte sagittae. | |
| nec locus ad terram telis: in corpora ferrum | |
| omne cadit; saepe ignari perimuntque caduntque | 420 |
| casus agit uirtutis opus: nunc turba recedit, | |
| nunc premit, ac uicibus tellurem amittit et aufert. | |
| ut uentis nimbisque minax cum soluit habenas | |
| Iuppiter alternoque adfligit turbine mundum: | |
| stat caeli diuersa acies, nunc fortior Austri, | 425 |
| nunc Aquilonis hiems, donec pugnante procella | |
| aut nimiis hic uicit aquis, aut ille sereno. | |
| principium pugnae turmas Asopius Hypseus | |
| Oebalias (namque hae magnum et gentile tumentes | |
| Euboicum duris rumpunt umbonibus agmen) | 430 |
| reppulit erepto cunei ductore Menalca. | |
| hic et mente Lacon, crudi torrentis alumnus | |
| (nec turpauit auos), hastam ultra pectus euntem, | |
| ne pudor in tergo, per et ossa et uiscera retro | |
| extrahit atque hosti dextra labente remittit | 435 |
| sanguineam: dilecta genis morientis oberrant | |
| Taygeta et pugnae laudataque uerbera matri. | |
| Phaedimon Iasiden arcu Dircaeus Amyntas | |
| destinat: heu celeres Parcae! iam palpitat aruis | |
| Phaedimus, et certi nondum tacet arcus Amyntae. | 440 |
| abstulit ex umero dextram Calydonius Agreus | |
| Phegeos: illa suum terra tenet improba ferrum | |
| et mouet; extimuit sparsa inter tela iacentem | |
| praegrediens truncamque tamen percussit Acoetes. | |
| Iphin atrox Acamas, Argum ferus impulit Hypseus, | 445 |
| strauit Abanta Pheres, diuersaque uulnera flentes | |
| Iphis eques, pedes Argus, Abas auriga iacebant. | |
| Inachidae gemini geminos e sanguine Cadmi | |
| occultos galeis (saeua ignorantia belli) | |
| perculerant ferro; sed dum spolia omnia caesis | 450 |
| eripiunt, uidere nefas, et maestus uterque | |
| respicit ad fratrem pariterque errasse queruntur. | |
| cultor Ion Pisae cultorem Daphnea Cirrhae | |
| turbatis prostrauit equis: hunc laudat ab alto | |
| Iuppiter, hunc tardus frustra miseratur Apollo. | 455 |
| ingentes Fortuna uiros inlustrat utrimque | |
| sanguine in aduerso: Danaos Cadmeius Haemon | |
| sternit agitque, furens sequitur Tyria agmina Tydeus; | |
| Pallas huic praesens, illum Tirynthius implet. | |
| qualiter hiberni summis duo montibus amnes | 460 |
| franguntur geminaque cadunt in plana ruina: | |
| contendisse putes uter arua arbustaque tollat | |
| altius aut superet pontes; et cum una receptas | |
| confundit iam uallis aquas, sibi quisque superbus | |
| ire cupit, pontoque negant descendere mixti. | 465 |
| ibat fumiferam quatiens Onchestius Idas | |
| lampada per medios turbabatque agmina Graium, | |
| igne uiam rumpens; magno quem comminus ictu | |
| Tydeos hasta feri dispulsa casside fixit. | |
| ille ingens in terga iacet, stat fronte superstes | 470 |
| lancea, conlapsae ueniunt in tempora flammae. | |
| prosequitur Tydeus: 'saeuos ne dixeris Argos, | |
| igne tuo, Thebane, (rogum concedimus) arde!' | |
| inde, uelut primo tigris gauisa cruore | |
| per totum cupit ire pecus, sic Aona saxo, | 475 |
| ense Pholum, Chromin ense, duos Helicaonas hasta | |
| transigit, Aegaeae Veneris quod Maera sacerdos | |
| ediderat prohibente dea; uos praeda cruenti | |
| Tydeos, it saeuas etiamnum mater ad aras. | |
| nec minus Herculeum contra uagus Haemona ducit | 480 |
| sanguis: inexpleto rapitur per milia ferro, | |
| nunc tumidae Calydonis opes, nunc torua Pylenes | |
| agmina, nunc maestae fundens Pleuronis alumnos, | |
| donec in Olenium fessa iam cuspide Buten | |
| incidit. hunc turmis obuersum et abire uetantem | 485 |
| adgreditur; puer ille, puer malasque comamque | |
| integer, ignaro cui tunc Thebana bipennis | |
| in galeam librata uenit: finduntur utroque | |
| tempora diuiduique cadunt in bracchia crines, | |
| et non hoc metuens inopino limine uita | 490 |
| exiluit. tunc flauum Hypanin flauumque Politen | |
| (ille genas Phoebo, crinem hic pascebat Iaccho: | |
| saeuus uterque deus), uictis Hyperenora iungit | |
| conuersumque fuga Damasum; sed lapsa per armos | |
| hasta uiri trans pectus abit parmamque tenenti | 495 |
| excutit et summa fugiens in cuspide portat. | |
| sterneret aduersos etiamnum Ismenius Haemon | |
| Inachidas (nam tela regit uiresque ministrat | |
| Amphitryoniades), saeuum sed Tydea contra | |
| Pallas agit. iamque aduerso uenere fauore | 500 |
| comminus, et placido prior haec Tirynthius ore: | |
| 'fida soror, quaenam hunc belli caligine nobis | |
| congressum fortuna tulit? num regia Iuno | |
| hoc molita nefas? citius me fulmina contra | |
| (infandum!) ruere et magno bellare parenti | 505 |
| aspiciat. genus huic—sed mitto agnoscere, quando | |
| tu diuersa foues, nec si ipsum comminus Hyllum | |
| Tydeos hasta tui Stygioque ex orbe remissum | |
| Amphitryona petat; teneo aeternumque tenebo | |
| quantum haec, diua, manus, quotiens sudauerit aegis | 510 |
| ista mihi, duris famulus dum casibus omnes | |
| lustro uagus terras; ipsa (heu!) comes inuia mecum | |
| Tartara, ni superos Acheron excluderet, isses. | |
| tu patriam caelumque mihi—quis tanta relatu | |
| aequet? habe totas, si mens excindere, Thebas. | 515 |
| cedo equidem ueniamque precor.' sic orsus abibat. | |
| Pallada mulcet honos: rediit ardore remisso | |
| uultus et erecti sederunt pectoris angues. | |
| sensit abisse deum; leuius Cadmeius Haemon | |
| tela rotat nulloque manum cognoscit in ictu. | 520 |
| tunc magis atque magis uires animusque recedunt, | |
| nec pudor ire retro; cedentem Acheloius heros | |
| impetit, et librans uni sibi missile telum | |
| derexit iactus summae qua margine parmae | |
| ima sedet galea et iuguli uitalia lucent. | 525 |
| nec frustrata manus, mortemque inuenerat hasta; | |
| sed prohibet paulumque umeri libare sinistri | |
| praebuit et merito parcit Tritonia fratri. | |
| ille tamen nec stare loco nec comminus ire | |
| amplius aut uultus audet perferre cruenti | 530 |
| Tydeos, aegra animo uis ac fiducia cessit. | |
| qualis saetigeram Lucana cuspide frontem | |
| strictus aper, penitus cui non infossa cerebro | |
| uulnera, nec felix dextrae tenor, in latus iras | |
| frangit et expertae iam non uenit obuius hastae. | 535 |
| ecce ducem turmae certa indignatus in hostem | |
| spicula felici Prothoum torquere lacerto, | |
| turbidus Oenides una duo corpora pinu, | |
| cornipedemque equitemque, ferit: ruit ille ruentem | |
| in Prothoum lapsasque manu quaerentis habenas | 540 |
| in uultus galeam clipeumque in pectora calcat, | |
| saucius extremo donec cum sanguine frenos | |
| respuit et iuncta domino ceruice recumbit. | |
| sic ulmus uitisque, duplex iactura colenti, | |
| Gaurano de monte cadunt, sed maestior ulmus | 545 |
| quaerit utrumque nemus, nec tam sua bracchia labens | |
| quam gemit adsuetas inuitaque proterit uuas. | |
| sumpserat in Danaos Heliconius arma Corymbus, | |
| ante comes Musis, Stygii cui conscia pensi | |
| ipsa diu positis letum praedixerat astris | 550 |
| Vranie. cupit ille tamen pugnasque uirosque, | |
| forsitan ut caneret; longa iacet ipse canendus | |
| laude, sed amissum mutae fleuere Sorores. | |
| pactus Agenoream primis Atys ibat ab annis | |
| Ismenen, Tyrii iuuenis non Aduena belli. | 555 |
| quamuis Cirrha domus, soceros nec tristibus actis | |
| auersatus erat; sponsam quin castus amanti | |
| squalor et indigni commendat gratia luctus. | |
| ipse quoque egregius, nec pectora uirginis illi | |
| diuersa, inque uicem, sineret fortuna, placebant. | 560 |
| bella uetant taedas, iuuenique hinc maior in hostes | |
| ira; ruit primis inmixtus et agmina Lernae | |
| nunc pedes ense uago, prensis nunc celsus habenis, | |
| ceu spectetur, agit. triplici uelauerat ostro | |
| surgentes etiamnum umeros et leuia mater | 565 |
| pectora; tunc auro phaleras auroque sagittas | |
| cingulaque et manicas, ne coniuge uilior iret, | |
| presserat et mixtum cono crispauerat aurum. | |
| talibus (heu!) fidens uocat ultro in proelia Graios. | |
| ac prima in faciles grassatus cuspide turmas | 570 |
| arma refert sociis et in agmina fida peracta | |
| caede redit. sic Hyrcana leo Caspius umbra | |
| nudus adhuc nulloque iubae flauentis honore | |
| terribilis magnique etiamnum sanguinis insons, | |
| haud procul a stabulis captat custode remoto | 575 |
| segne pecus teneraque famem consumit in agna. | |
| mox ignotum armis ac solo corpore mensus | |
| Tydea non timuit, fragilique lacessere telo | |
| saepius infrendentem aliis aliosque sequentem | |
| ausus erat. tandem inualidos Aetolus ad ictus | 580 |
| forte refert oculos et formidabile ridens, | |
| 'iamdudum uideo, magnum cupis, improbe, leti | |
| nomen' ait; simul audacem non ense nec hasta | |
| dignatus leuiter digitis imbelle solutis | |
| abiecit iaculum: latebras tamen inguinis alte | 585 |
| missile, ceu totis intortum uiribus, hausit. | |
| praeterit haud dubium fati et spoliare superbit | |
| Oenides. 'neque enim has Marti aut tibi, bellica Pallas, | |
| exuuias figemus' ait 'procul arceat ipsum | |
| ferre pudor; uix, si bellum comitata relictis | 590 |
| Deipyle thalamis, illi inludenda tulissem.' | |
| sic ait, et belli maiora ad praemia mente | |
| ducitur: innumeris ueluti leo forte potitus | |
| caedibus imbelles uitulos mollesque iuuencas | |
| transmittit: magno furor est in sanguine mergi | 595 |
| nec nisi regnantis ceruice recumbere tauri. | |
| at non semianimi clamore Menoecea lapsus | |
| fallit Atys: praeuertit equos curruque citato | |
| desilit: instabat pubes Tegeaea iacenti, | |
| nec prohibent Tyrii. 'pudeat, Cadmea iuuentus, | 600 |
| terrigenas mentita patres! quo tenditis,' inquit, | |
| 'degeneres? meliusne iacet pro sanguine nostro | |
| hospes Atys? tantum hospes adhuc et coniugis ultor | |
| infelix nondum iste suae; nos pignora tanta | |
| prodimus?' insurgunt iusto firmata pudore | 605 |
| agmina, cuique suae rediere in pectora curae. | |
| interea thalami secreta in parte sorores, | |
| par aliud morum miserique innoxia proles | |
| Oedipodae, uarias miscent sermone querelas. | |
| nec mala quae iuxta, sed longa ab origine fati, | 610 |
| haec matris taedas, oculos ast illa paternos, | |
| altera regnantem, profugum gemit altera fratrem, | |
| bella ambae. grauis hinc miseri cunctatio uoti: | |
| nutat utroque timor, quemnam hoc certamine uictum, | |
| quem uicisse uelint: tacite praeponderat exul. | 615 |
| sic Pandioniae repetunt ubi fida uolucres | |
| hospitia atque larem bruma pulsante relictum | |
| stantque super nidos ueterisque exordia fati | |
| adnarrant tectis: it truncum ac flebile murmur; | |
| uerba putant, uoxque illa tamen non dissona uerbis. | 620 |
| atque ibi post lacrimas et longa silentia rursus | |
| incohat Ismene: 'quisnam hic mortalibus error? | |
| quae decepta fides? curam inuigilare quieti | |
| claraque per somnos animi simulacra reuerti? | |
| ecce ego, quae thalamos, nec si pax alta maneret, | 625 |
| tractarem sensu, (pudet heu!) conubia uidi | |
| nocte, soror; sponsum unde mihi sopor attulit amens | |
| uix notum uisu? semel his in sedibus illum, | |
| dum mea nescio quo spondentur foedera pacto, | |
| respexi non sponte, soror. turbata repente | 630 |
| omnia cernebam, subitusque intercidit ignis, | |
| meque sequebatur rabido clamore reposcens | |
| mater Atyn. quaenam haec dubiae praesagia cladis? | |
| nec timeo, dum tuta domus milesque recedat | |
| Doricus et tumidos liceat componere fratres.' | 635 |
| talia nectebant, subito cum pigra tumultu | |
| expauit domus, et multo sudore receptus | |
| fertur Atys, seruans animam iam sanguine nullo, | |
| cui manus in plaga, dependet languida ceruix | |
| exterior clipeo, crinesque a fronte supini. | 640 |
| prima uidet caramque tremens Iocasta uocabat | |
| Ismenen: namque hoc solum moribunda precatur | |
| uox generi, solum hoc gelidis iam nomen inerrat | |
| faucibus. exclamant famulae, tollebat in ora | |
| uirgo manus, tenuit saeuus pudor; attamen ire | 645 |
| cogitur, indulget summum hoc Iocasta iacenti | |
| ostenditque offertque. quater iam morte sub ipsa | |
| ad nomen uisus defectaque fortiter ora | |
| sustulit; illam unam neglecto lumine caeli | |
| aspicit et uultu non exatiatur amato. | 650 |
| tunc quia nec genetrix iuxta positusque beata | |
| morte pater, sponsae munus miserabile tradunt | |
| declinare genas; ibi demum teste remoto | |
| fassa pios gemitus lacrimasque in lumina fudit. | |
| dumque ea per Thebas, aliis serpentibus ardens | 655 |
| et face mutata bellum integrabat Enyo. | |
| arma uolunt, primos ueluti modo comminus ictus | |
| sustulerint omnisque etiamnum luceat ensis. | |
| eminet Oenides: quamuis et harundine certa | |
| Parthenopaeus agat, morientumque ora furenti | 660 |
| Hippomedon proculcet equo, Capaneaque pinus | |
| iam procul Aoniis uolet agnoscenda cateruis, | |
| Tydeos illa dies, illum fugiuntque tremuntque | |
| clamantem: 'quo terga datis? licet ecce peremptos | |
| ulcisci socios maestamque rependere noctem. | 665 |
| ille ego inexpletis solus qui caedibus hausi | |
| quinquaginta animas: totidem, totidem heia gregatim | |
| ferte manus! nulline patres, nulline iacentum | |
| unanimi fratres? quae tanta obliuio luctas? | |
| quam pudet Inachias contentum abiisse Mycenas! | 670 |
| hine super Thebis? haec robora regis? ubi autem | |
| egregius dux ille mihi?' simul ordine laeuo | |
| ipsum exhortantem cuneos capitisque superbi | |
| insignem fulgore uidet; nec segnius ardens | |
| occurrit, niueo quam flammiger ales olori | 675 |
| inminet et magna trepidum circumligat umbra. | |
| tunc prior: 'Aoniae rex o iustissime gentis, | |
| imus in arma palam tandemque ostendimus enses, | |
| an noctem et solitas placet expectare tenebras?' | |
| ille nihil contra, sed stridula cornus in hostem | 680 |
| it referens mandata ducis, quam prouidus heros | |
| iam iam in fine uiae percussam obliquat, et ipse | |
| telum ingens auide et quanto non ante lacerto | |
| impulit. ibat atrox finem positura duello | |
| lancea (conuertere oculos utrimque fauentes | 685 |
| Sidonii Graique dei), crudelis Erinys | |
| obstat et infando differt Eteoclea fratri, | |
| cuspis in armigerum Phlegyan peccauit. ibi ingens | |
| pugna uirum, stricto nam saeuior inruit ense | |
| Aetolus, retroque datum Thebana tegebant | 690 |
| arma ducem. sic densa lupum iam nocte sub atra | |
| arcet ab apprenso pastorum turba iuuenco; | |
| improbus erigitur contra, nec cura uetantes | |
| impetere: illum, illum, semel in quem uenerat, urguet. | |
| non secus obiectas acies turbamque minorem | 695 |
| dissimulat transitque manu; tamen ora Thoantis, | |
| pectora Deilochi, Clonii latus, ilia torui | |
| perforat Hippotadae; truncis sua membra remittit | |
| interdum galeasque rotat per nubila plenas. | |
| et iam corporibus sese spoliisque cadentum | 700 |
| clauserat; unum acies circum consumitur, unum | |
| omnia tela uouent: summis haec ossibus haerent, | |
| pars frustrata cadunt, partem Tritonia uellit, | |
| multa rigent clipeo. densis iam consitus hastis | |
| ferratum quatit umbo nemus, tergoque fatiscit | 705 |
| atque umeris gentilis aper; nusquam ardua coni | |
| gloria, quique apicem toruae Gradiuus habebat | |
| cassidis, haud laetum domino ruit omen: inusta | |
| temporibus nuda aera sedent, circumque sonori | |
| uertice percusso uoluuntur in arma molares. | 710 |
| iam cruor in galea, iam saucia proluit ater | |
| pectora permixtus sudore et sanguine torrens. | |
| respicit hortantes socios et Pallada fidam | |
| longius opposita celantem lumina parma: | |
| ibat enim magnum lacrimis inflectere patrem. | 715 |
| ecce secat Zephyros ingentem fraxinus iram | |
| fortunamque ferens; teli non eminet auctor: | |
| Astacides Melanippus erat, nec prodidit ipse | |
| et uellet latuisse manum, sed gaudia turmae | |
| monstrabant trepidum; nam flexus in ilia Tydeus | 720 |
| summissum latus et clipei laxauerat orbem. | |
| clamorem Aonii miscent gemitumque Pelasgi, | |
| obiectantque manus indignantemque tuentur. | |
| ille per oppositos longe rimatus amarum | |
| Astaciden, totis animae se cogit in ictum | 725 |
| reliquiis telumque iacit quod proximus Hopleus | |
| praebuerat: perit expressus conamine sanguis. | |
| tunc tristes socii cupidum bellare (quis ardor!) | |
| et poscentem hastas mediaque in morte negantem | |
| expirare trahunt, summique in margine campi | 730 |
| effultum gemina latera inclinantia parma | |
| ponunt, ac saeui rediturum ad proelia Martis | |
| promittunt flentes. sed et ipse recedere caelum | |
| ingentesque animos extremo frigore labi | |
| sensit, et innixus terrae, 'miserescite,' clamat, | 735 |
| 'Inachidae: non ossa precor referantur ut Argos | |
| Aetolumue larem; nec enim mihi cura supremi | |
| funeris: odi artus fragilemque hunc corporis usum, | |
| desertorem animi. caput, o caput, o mihi si quis | |
| apportet, Melanippe, tuum! nam uolueris aruis, | 740 |
| fido equidem, nec me uirtus suprema fefellit. | |
| i, precor, Atrei si quid tibi sanguinis umquam, | |
| Hippomedon, uade, o primis puer inclute bellis | |
| Arcas, et Argolicae Capaneu iam maxime turmae.' | |
| moti omnes, sed primus abit primusque repertum | 745 |
| Astaciden medio Capaneus e puluere tollit | |
| spirantem laeuaque super ceruice reportat, | |
| terga cruentantem concussi uulneris unda: | |
| qualis ab Arcadio rediit Tirynthius antro | |
| captiuumque suem clamantibus intulit Argis. | 750 |
| erigitur Tydeus uultuque occurrit et amens | |
| laetitiaque iraque, ut singultantia uidit | |
| ora trahique oculos seseque agnouit in illo, | |
| imperat abscisum porgi, laeuaque receptum | |
| spectat atrox hostile caput, gliscitque tepentis | 755 |
| lumina torua uidens et adhuc dubitantia figi. | |
| infelix contentus erat: plus exigit ultrix | |
| Tisiphone; iamque inflexo Tritonia patre | |
| uenerat et misero decus inmortale ferebat, | |
| atque illum effracti perfusum tabe cerebri | 760 |
| aspicit et uiuo scelerantem sanguine fauces | |
| (nec comites auferre ualent): stetit aspera Gorgon | |
| crinibus emissis rectique ante ora cerastae | |
| uelauere deam; fugit auersata iacentem, | |
| nec prius astra subit quam mystica lampas et insons | 765 |
| Ilissos multa purgauit lumina lympha. |