| DE RELIGIONE | |
| Maiores statas sollemnesque caerimonias pon- | 1.1.1.1 |
| tificum scientia, bene gerendarum rerum auctoritates | |
| augurum obseruatione, Apollinis praedictiones uatum | |
| libris, portentorum depulsi<one>s Etrusca disciplina | |
| explicari uoluerunt. prisco etiam instituto rebus di- | 5 |
| uinis opera datur, cum aliquid conmendandum est, | |
| precatione, cum exposcendum, uoto, cum soluendum, | |
| gratulatione, cum inquirendum uel extis uel sortibus, | |
| inpetrito, cum sollemni ritu peragendum, sacrificio, | |
| quo etiam ostentorum ac fulgurum denuntiationes | 10 |
| procurantur. | |
| Tantum autem studium antiquis non solum ser- | |
| uandae sed etiam amplificandae religionis fuit, ut | |
| florentissima tum et opulentissima ciuitate decem | |
| principum filii senatus consulto singulis Etruriae | 15 |
| populis percipiendae sacrorum disciplinae gratia tra- | |
| derentur, Cererique, quam more Graeco uenerari | |
| instituerant, sacerdotem a Velia, cum id oppidum | |
| nondum ciuitatem accepisset, nomine Calliphanam | |
| peterent [uel, ut alii dicunt, Calliphoenam], ne deae | 20 |
| uetustis ritibus perita deesset antistes. | |
| Cuius cum in urbe pulcherrimum templum habe- | |
| rent, Gracchano tumultu moniti Sibyllinis libris ut | |
| uetustissimam Cererem placarent, Hennam, quoniam | |
| sacra eius inde orta credebant, Xuiros ad eam pro- | 25 |
| pitiandam miserunt. item Matri deum saepe numero | |
| imperatores nostri conpotes uictoriarum suscepta | |
| uota Pessinuntem profecti soluerunt. | |
| Metellus vero pontifex maximus Postumium | 2.1 |
| consulem eundemque flaminem Martialem ad bellum | |
| gerendum Africam petentem, ne a sacris discederet, | |
| multa dicta urbem egredi passus non est, religioni- | |
| que summum imperium cessit, quo<d> tuto se Postu- | 5 |
| mius Martio certamini conmissurus non uidebatur | |
| caerimoniis Martis desertis. | |
| Laudabile duodecim fascium religiosum ob- | 3.1 |
| sequium, laudabilior quattuor et XX in consimili | |
| re oboedientia: a Tiberio enim Graccho ad colle- | |
| gium augurum litteris ex prouincia missis, quibus | |
| significabat se, cum libros ad sacra populi perti- | 5 |
| nentes legeret, animaduertisse uitio tabernaculum | |
| captum comitiis consularibus, quae ipse fecisset, | |
| eaque re ab auguribus ad senatum relata iussu eius | |
| C. Figulus e Gallia, Scipio Nasica e Corsica Romam | |
| redierunt et se consulatu abdicauerunt. | 10 |
| Consimili ratione P. Cloelius <Siculus>, M. Cor- | 4.1 |
| nelius Cethegus, C. Claudius propter exta parum | |
| curiose admota [deorum inmortalium <aris> uariis tem- | |
| poribus bellisque diuersis] flaminio abire iussi sunt | |
| coactique etiam. | 5 |
| At <Q.> Sulpicio inter sacrificandum e capite | 5.1 |
| apex prolapsus idem sacerdotium abstulit, occen- | |
| tusque soricis auditus Fabio Maximo dictaturam, | |
| C. Flaminio magisterium equitum deponendi causam | |
| praebuit. | 5 |
| Adiciendum his quod P. Licinio pontifici | 6.1 |
| maximo uirgo Vestalis, quia quadam nocte parum | |
| diligens ignis aeterni custos fuisset, digna uisa est | |
| quae flagro admoneretur. | |
| Maximae uero uirginis Aemiliae discipulam | 7.1 |
| extincto igne tutam ab omni reprehensione Vestae | |
| numen praestitit. qua adorante, cum carbasum, | |
| quem optimum habebat, foculo inposuisset, subito | |
| ignis emicuit. | 5 |
| Non mirum igitur, si pro eo imperio augendo | 8.1 |
| custodiendoque pertinax deorum indulgentia semper | |
| excubuit, quo tam scrupulosa cura paruula quoque | |
| momenta religionis examinari uidentur, quia num- | |
| quam remotos ab exactissimo cultu caerimoniarum | 5 |
| oculos habuisse nostra ciuitas existimanda est. in | |
| qua cum <M.> Marcellus quintum consulatum gerens | |
| templum Honori et Virtuti Clastidio prius, deinde | |
| Syracusis potitus nuncupatis debitum uotis conse- | |
| crare uellet, a collegio pontificum inpeditus est, ne- | 10 |
| gante unam cellam duobus diis recte dicari: futurum | |
| enim, si quid prodigii in ea accidisset, ne dinoscere- | |
| tur utri rem diuinam fieri oporteret, nec duobus nisi | |
| certis diis una sacrificari solere. ea pontificum ad- | |
| monitione effectum est ut Marcellus separatis aedi- | 15 |
| bus Honoris ac Virtutis simulacra statueret, neque | |
| aut collegio pontificum auctoritas amplissimi uiri aut | |
| Marcello adiectio inpensae inpedimento fuit quo mi- | |
| nus religionibus suus tenor suaque obseruatio redde- | |
| retur. | 20 |
| Obruitur tot et tam inlustribus consulatibus | 9.1 |
| L. Furius Bibaculus exemplique locum uix post | |
| Marcellum inuenit, sed pii simul ac religiosi animi | |
| laude fraudandus non est. qui praetor a patre suo | |
| collegii Saliorum magistro iussus sex lictoribus | 5 |
| praecedentibus arma ancilia tulit, quamuis uacatio- | |
| nem huius officii honoris beneficio haberet: omnia | |
| namque post religionem ponenda semper nostra ciui- | |
| tas duxit, etiam in quibus summae maiestatis con- | |
| spici decus uoluit. quapropter non dubitauerunt sa- | 10 |
| cris imperia seruire, ita se humanarum rerum futura | |
| regimen existimantia, si diuinae potentiae bene at- | |
| que constanter fuissent famulata. | |
| Quod animi iudicium in priuatorum quoque | 10.1 |
| pectoribus uersatum est: urbe enim a Gallis capta, | |
| cum flamen Quirinalis uirginesque Vestales sacra | |
| onere partito ferrent, easque pontem sublicium trans- | |
| gressas et cliuum, qui ducit ad Ianiculum, ascendere | 5 |
| incipientes L. Albanius plaustro coniugem et libe- | |
| ros uehens aspexisset, propior publicae religioni | |
| quam priuatae caritati suis ut plaustro descende- | |
| rent inperauit atque in id uirgines et sacra inposita | |
| omisso coepto itinere Caere oppidum peruexit, ubi | 10 |
| cum summa ueneratione recepta. grata memoria ad | |
| hoc usque tempus hospitalem humanitatem testatur: | |
| inde enim institutum est sacra caerimonias uocari, | |
| quia Caeretani ea infracto rei publicae statu perinde | |
| ac florente sancte coluerunt. quorum agreste illud et | 15 |
| sordidius plaustrum tempestiue capax cuiuslibet ful- | |
| gentissimi triumphalis currus uel aequauerit gloriam | |
| uel antecesserit. | |
| Eadem rei publicae tempestate C. Fabius | 11.1 |
| Dorsuo memorabile exemplum seruatae religionis | |
| dedit: namque Gallis Capitolium obsidentibus, ne | |
| statum Fabiae gentis sacrificium interrumperetur, | |
| gabino ritu cinctus, manibus umerisque sacra ge- | 5 |
| rens per medias hostium stationes in Quirinalem | |
| collem peruenit. ubi omnibus sollemni more peractis | |
| in Capitolium prope diuina ueneratione uictricium | |
| armorum perinde uictor rediit. | |
| Magna conseruandae religionis etiam P. Cor- | 12.1 |
| nelio Baebio Tamphilo consulibus apud maiores | |
| nostros acta cura est. si quidem in agro L. Petili | |
| scribae sub Ianiculo cultoribus terram altius uersan- | |
| tibus, duabus arcis lapideis repertis, quarum in altera | 5 |
| scriptura indicabat corpus Numae Pompili fuisse, in | |
| altera libri reconditi erant Latini septem de iure | |
| pontificum totidemque Graeci de disciplina sapien- | |
| tiae, Latinos magna diligentia adseruandos curaue- | |
| runt, Graecos, quia aliqua ex parte ad soluendam | 10 |
| religionem pertinere existimabantur, Q. Petilius | |
| praetor urbanus ex auctoritate senatus per uictima- | |
| rios facto igni in conspectu populi cremauit: nolue- | |
| runt enim prisci uiri quidquam in hac adseruari | |
| ciuitate, quo animi hominum a deorum cultu auoca- | 15 |
| rentur. | |
| Tarquinius autem rex M. Atilium duumui- | 13.1 |
| rum, quod librum secreta ri<tu>um ciuilium sacrorum | |
| continentem, custodiae suae conmissum corruptus | |
| Petronio Sabino describendum dedisset, culleo in- | |
| sutum in mare abici iussit, idque supplicii genus | 5 |
| multo post parricidis lege inrogatum est, iustissime | |
| quidem, quia pari uindicta parentum ac deorum uio- | |
| latio expianda est. | |
| Sed quae ad custodiam religionis adtinent, | 14.1 |
| nescio an omnes M. Atilius Regulus praecesserit, qui | |
| ex uictore speciosissimo insidiis Hasdrubalis et Xan- | |
| tippi Lacedaemonii ducis ad miserabilem captiui for- | |
| tunam deductus ac missus ad senatum populumque | 5 |
| Romanum legatus, ut [ex] se et uno et sene conplures | |
| Poenorum iuuenes pensarentur, in contrarium dato | |
| consilio Karthaginem petiit, non quidem ignarus ad | |
| quam crudeles quamque merito sibi infestos [deos] | |
| reuerteretur, uerum quia his iurauerat, si captiui | 10 |
| eorum redditi non forent, ad eos sese rediturum. | |
| potuerunt profecto dii inmortales efferatam mitigare | |
| saeuitiam. ceterum, quo clarior esset Atilii gloria, | |
| Karthaginienses moribus suis uti passi sunt, tertio | |
| Punico bello religiosissimi spiritus tam crudeliter | 15 |
| uexati urbis eorum interitu iusta exacturi piacula. | |
| Quanto nostrae ciuitatis senatus uenerabilior | 15.1 |
| in deos! qui post Cannensem cladem decreuit ne | |
| matronae ultra tricesimum diem luctus suos exten- | |
| derent, uti ab his sacra Cereris peragi possent, quia | |
| maiore paene Romanarum uirium parte in execra- | 5 |
| bili ac diro solo iacente nullius penates maeroris ex- | |
| pertes erant. itaque matres ac filiae coniugesque et | |
| sorores nuper interfectorum abstersis lacrimis depo- | |
| sitisque doloris insignibus candidam induere uestem | |
| et aris tura dare coactae sunt. qua quidem constan- | 10 |
| tia optinendae religionis magnus caelestibus iniectus | |
| est rubor ulterius aduersus eam saeuiendi gentem, | |
| quae ne iniuriarum quidem acerbitate ab eorum | |
| cultu absterreri potuerit. | |
| [DE NEGLECTA RELIGIONE] | |
| Creditum est Varronem consulem apud Can- | 16.1 |
| nas cum Karthaginiensibus tam infeliciter dimicasse | |
| ob iram Iunonis, quod, cum ludos circenses aedilis | |
| faceret, in Iouis optimi maximi tensa eximia facie | |
| puerum histrionem ad exuuias tenendas posuisset. | 5 |
| quod factum, post aliquot annos memoria repetitum, | |
| sacrificiis expiatum est. | |
| Hercules quoque detractae religionis suae et | 17.1 |
| grauem et manifestam poenam exegisse traditur: nam | |
| cum Potitii sacrorum eius ritum, quem pro dono | |
| genti eorum ab ipso adsignatum uelut hereditarium | |
| optinuerant, auctore Appio censore ad humile seruo- | 5 |
| rum <publicorum> ministerium transtulissent, omnes, | |
| qui erant numero super XXX, puberes intra annum | |
| extincti sunt nomenque Potitium in XII familias | |
| diuisum † prope interiit, Appius uero luminibus | |
| captus est. | 10 |
| Acer etiam sui numinis uindex Apollo, qui | 18.1 |
| Karthagine a Romanis oppressa ueste aurea nudatus | |
| id egit ut sacrilegae manus inter fragmenta eius abs- | |
| cisae inuenirentur. | |
| Nec minus efficax ultor contemptae religionis | 19.1 |
| filius quoque eius Aesculapius, qui consecratum | |
| templo suo lucum a Turullio praefecto Antonii ad | |
| naues ei faciendas magna ex parte succisum * * * , in- | |
| ter ipsum nefarium ministerium deuictis partibus | 5 |
| Antonii, imperio Caesaris morti destinatum Turul- | |
| lium manifestis numinis sui uiribus in eum locum, | |
| quem uiolauerat, traxit effecitque ut ibi potissimum | |
| a militibus Caesarianis occisus eodem exitio et euer- | |
| sis iam arboribus poenas lueret et adhuc superanti- | 10 |
| bus inmunitatem consimilis iniuriae pareret suam- | |
| que uenerationem, quam apud colentes maximam | |
| semper habuerat, † dis multiplicauit. | |
| Q. autem Fuluius Flaccus inpune non tulit, | 20.1 |
| quod in censura tegulas marmoreas ex Iunonis La- | |
| ciniae templo in aedem Fortunae equestris, quam | |
| Romae faciebat, transtulit: negatur enim post hoc | |
| factum mente constitisse. quin etiam per summam | 5 |
| aegritudinem animi expirauit, cum ex duobus filiis | |
| in Illyrico militantibus alterum decessisse, alterum | |
| grauiter audisset adfectum. cuius casu motus sena- | |
| tus tegulas Locros reportandas curauit decretique | |
| circumspectissima sanctitate inpium opus censoris | 10 |
| retexuit: | |
| tam me hercule quam Plemini legati | 21.1 |
| Scipionis in thesauro Proserpinae spoliando scelera- | |
| tam auaritiam iusta animaduersione uindicauit: cum | |
| enim eum uinctum Romam pertrahi iussisset, † qui | |
| ante causae dictionem in carcere taeterrimo genere | 5 |
| morbi consumptus est, pecuniam dea eiusdem se- | |
| natus imperio et quidem summam duplicando recu- | |
| perauit. |