DE RELIGIONE
|
|
Maiores statas sollemnesque caerimonias pon-
|
1.1.1.1
|
tificum scientia, bene gerendarum rerum auctoritates
|
|
augurum obseruatione, Apollinis praedictiones uatum
|
|
libris, portentorum depulsi<one>s Etrusca disciplina
|
|
explicari uoluerunt. prisco etiam instituto rebus di-
|
5
|
uinis opera datur, cum aliquid conmendandum est,
|
|
precatione, cum exposcendum, uoto, cum soluendum,
|
|
gratulatione, cum inquirendum uel extis uel sortibus,
|
|
inpetrito, cum sollemni ritu peragendum, sacrificio,
|
|
quo etiam ostentorum ac fulgurum denuntiationes
|
10
|
procurantur.
|
|
Tantum autem studium antiquis non solum ser-
|
|
uandae sed etiam amplificandae religionis fuit, ut
|
|
florentissima tum et opulentissima ciuitate decem
|
|
principum filii senatus consulto singulis Etruriae
|
15
|
populis percipiendae sacrorum disciplinae gratia tra-
|
|
derentur, Cererique, quam more Graeco uenerari
|
|
instituerant, sacerdotem a Velia, cum id oppidum
|
|
nondum ciuitatem accepisset, nomine Calliphanam
|
|
peterent [uel, ut alii dicunt, Calliphoenam], ne deae
|
20
|
uetustis ritibus perita deesset antistes.
|
|
Cuius cum in urbe pulcherrimum templum habe-
|
|
rent, Gracchano tumultu moniti Sibyllinis libris ut
|
|
uetustissimam Cererem placarent, Hennam, quoniam
|
|
sacra eius inde orta credebant, Xuiros ad eam pro-
|
25
|
pitiandam miserunt. item Matri deum saepe numero
|
|
imperatores nostri conpotes uictoriarum suscepta
|
|
uota Pessinuntem profecti soluerunt.
|
|
Metellus vero pontifex maximus Postumium
|
2.1
|
consulem eundemque flaminem Martialem ad bellum
|
|
gerendum Africam petentem, ne a sacris discederet,
|
|
multa dicta urbem egredi passus non est, religioni-
|
|
que summum imperium cessit, quo<d> tuto se Postu-
|
5
|
mius Martio certamini conmissurus non uidebatur
|
|
caerimoniis Martis desertis.
|
|
Laudabile duodecim fascium religiosum ob-
|
3.1
|
sequium, laudabilior quattuor et XX in consimili
|
|
re oboedientia: a Tiberio enim Graccho ad colle-
|
|
gium augurum litteris ex prouincia missis, quibus
|
|
significabat se, cum libros ad sacra populi perti-
|
5
|
nentes legeret, animaduertisse uitio tabernaculum
|
|
captum comitiis consularibus, quae ipse fecisset,
|
|
eaque re ab auguribus ad senatum relata iussu eius
|
|
C. Figulus e Gallia, Scipio Nasica e Corsica Romam
|
|
redierunt et se consulatu abdicauerunt.
|
10
|
Consimili ratione P. Cloelius <Siculus>, M. Cor-
|
4.1
|
nelius Cethegus, C. Claudius propter exta parum
|
|
curiose admota [deorum inmortalium <aris> uariis tem-
|
|
poribus bellisque diuersis] flaminio abire iussi sunt
|
|
coactique etiam.
|
5
|
At <Q.> Sulpicio inter sacrificandum e capite
|
5.1
|
apex prolapsus idem sacerdotium abstulit, occen-
|
|
tusque soricis auditus Fabio Maximo dictaturam,
|
|
C. Flaminio magisterium equitum deponendi causam
|
|
praebuit.
|
5
|
Adiciendum his quod P. Licinio pontifici
|
6.1
|
maximo uirgo Vestalis, quia quadam nocte parum
|
|
diligens ignis aeterni custos fuisset, digna uisa est
|
|
quae flagro admoneretur.
|
|
Maximae uero uirginis Aemiliae discipulam
|
7.1
|
extincto igne tutam ab omni reprehensione Vestae
|
|
numen praestitit. qua adorante, cum carbasum,
|
|
quem optimum habebat, foculo inposuisset, subito
|
|
ignis emicuit.
|
5
|
Non mirum igitur, si pro eo imperio augendo
|
8.1
|
custodiendoque pertinax deorum indulgentia semper
|
|
excubuit, quo tam scrupulosa cura paruula quoque
|
|
momenta religionis examinari uidentur, quia num-
|
|
quam remotos ab exactissimo cultu caerimoniarum
|
5
|
oculos habuisse nostra ciuitas existimanda est. in
|
|
qua cum <M.> Marcellus quintum consulatum gerens
|
|
templum Honori et Virtuti Clastidio prius, deinde
|
|
Syracusis potitus nuncupatis debitum uotis conse-
|
|
crare uellet, a collegio pontificum inpeditus est, ne-
|
10
|
gante unam cellam duobus diis recte dicari: futurum
|
|
enim, si quid prodigii in ea accidisset, ne dinoscere-
|
|
tur utri rem diuinam fieri oporteret, nec duobus nisi
|
|
certis diis una sacrificari solere. ea pontificum ad-
|
|
monitione effectum est ut Marcellus separatis aedi-
|
15
|
bus Honoris ac Virtutis simulacra statueret, neque
|
|
aut collegio pontificum auctoritas amplissimi uiri aut
|
|
Marcello adiectio inpensae inpedimento fuit quo mi-
|
|
nus religionibus suus tenor suaque obseruatio redde-
|
|
retur.
|
20
|
Obruitur tot et tam inlustribus consulatibus
|
9.1
|
L. Furius Bibaculus exemplique locum uix post
|
|
Marcellum inuenit, sed pii simul ac religiosi animi
|
|
laude fraudandus non est. qui praetor a patre suo
|
|
collegii Saliorum magistro iussus sex lictoribus
|
5
|
praecedentibus arma ancilia tulit, quamuis uacatio-
|
|
nem huius officii honoris beneficio haberet: omnia
|
|
namque post religionem ponenda semper nostra ciui-
|
|
tas duxit, etiam in quibus summae maiestatis con-
|
|
spici decus uoluit. quapropter non dubitauerunt sa-
|
10
|
cris imperia seruire, ita se humanarum rerum futura
|
|
regimen existimantia, si diuinae potentiae bene at-
|
|
que constanter fuissent famulata.
|
|
Quod animi iudicium in priuatorum quoque
|
10.1
|
pectoribus uersatum est: urbe enim a Gallis capta,
|
|
cum flamen Quirinalis uirginesque Vestales sacra
|
|
onere partito ferrent, easque pontem sublicium trans-
|
|
gressas et cliuum, qui ducit ad Ianiculum, ascendere
|
5
|
incipientes L. Albanius plaustro coniugem et libe-
|
|
ros uehens aspexisset, propior publicae religioni
|
|
quam priuatae caritati suis ut plaustro descende-
|
|
rent inperauit atque in id uirgines et sacra inposita
|
|
omisso coepto itinere Caere oppidum peruexit, ubi
|
10
|
cum summa ueneratione recepta. grata memoria ad
|
|
hoc usque tempus hospitalem humanitatem testatur:
|
|
inde enim institutum est sacra caerimonias uocari,
|
|
quia Caeretani ea infracto rei publicae statu perinde
|
|
ac florente sancte coluerunt. quorum agreste illud et
|
15
|
sordidius plaustrum tempestiue capax cuiuslibet ful-
|
|
gentissimi triumphalis currus uel aequauerit gloriam
|
|
uel antecesserit.
|
|
Eadem rei publicae tempestate C. Fabius
|
11.1
|
Dorsuo memorabile exemplum seruatae religionis
|
|
dedit: namque Gallis Capitolium obsidentibus, ne
|
|
statum Fabiae gentis sacrificium interrumperetur,
|
|
gabino ritu cinctus, manibus umerisque sacra ge-
|
5
|
rens per medias hostium stationes in Quirinalem
|
|
collem peruenit. ubi omnibus sollemni more peractis
|
|
in Capitolium prope diuina ueneratione uictricium
|
|
armorum perinde uictor rediit.
|
|
Magna conseruandae religionis etiam P. Cor-
|
12.1
|
nelio Baebio Tamphilo consulibus apud maiores
|
|
nostros acta cura est. si quidem in agro L. Petili
|
|
scribae sub Ianiculo cultoribus terram altius uersan-
|
|
tibus, duabus arcis lapideis repertis, quarum in altera
|
5
|
scriptura indicabat corpus Numae Pompili fuisse, in
|
|
altera libri reconditi erant Latini septem de iure
|
|
pontificum totidemque Graeci de disciplina sapien-
|
|
tiae, Latinos magna diligentia adseruandos curaue-
|
|
runt, Graecos, quia aliqua ex parte ad soluendam
|
10
|
religionem pertinere existimabantur, Q. Petilius
|
|
praetor urbanus ex auctoritate senatus per uictima-
|
|
rios facto igni in conspectu populi cremauit: nolue-
|
|
runt enim prisci uiri quidquam in hac adseruari
|
|
ciuitate, quo animi hominum a deorum cultu auoca-
|
15
|
rentur.
|
|
Tarquinius autem rex M. Atilium duumui-
|
13.1
|
rum, quod librum secreta ri<tu>um ciuilium sacrorum
|
|
continentem, custodiae suae conmissum corruptus
|
|
Petronio Sabino describendum dedisset, culleo in-
|
|
sutum in mare abici iussit, idque supplicii genus
|
5
|
multo post parricidis lege inrogatum est, iustissime
|
|
quidem, quia pari uindicta parentum ac deorum uio-
|
|
latio expianda est.
|
|
Sed quae ad custodiam religionis adtinent,
|
14.1
|
nescio an omnes M. Atilius Regulus praecesserit, qui
|
|
ex uictore speciosissimo insidiis Hasdrubalis et Xan-
|
|
tippi Lacedaemonii ducis ad miserabilem captiui for-
|
|
tunam deductus ac missus ad senatum populumque
|
5
|
Romanum legatus, ut [ex] se et uno et sene conplures
|
|
Poenorum iuuenes pensarentur, in contrarium dato
|
|
consilio Karthaginem petiit, non quidem ignarus ad
|
|
quam crudeles quamque merito sibi infestos [deos]
|
|
reuerteretur, uerum quia his iurauerat, si captiui
|
10
|
eorum redditi non forent, ad eos sese rediturum.
|
|
potuerunt profecto dii inmortales efferatam mitigare
|
|
saeuitiam. ceterum, quo clarior esset Atilii gloria,
|
|
Karthaginienses moribus suis uti passi sunt, tertio
|
|
Punico bello religiosissimi spiritus tam crudeliter
|
15
|
uexati urbis eorum interitu iusta exacturi piacula.
|
|
Quanto nostrae ciuitatis senatus uenerabilior
|
15.1
|
in deos! qui post Cannensem cladem decreuit ne
|
|
matronae ultra tricesimum diem luctus suos exten-
|
|
derent, uti ab his sacra Cereris peragi possent, quia
|
|
maiore paene Romanarum uirium parte in execra-
|
5
|
bili ac diro solo iacente nullius penates maeroris ex-
|
|
pertes erant. itaque matres ac filiae coniugesque et
|
|
sorores nuper interfectorum abstersis lacrimis depo-
|
|
sitisque doloris insignibus candidam induere uestem
|
|
et aris tura dare coactae sunt. qua quidem constan-
|
10
|
tia optinendae religionis magnus caelestibus iniectus
|
|
est rubor ulterius aduersus eam saeuiendi gentem,
|
|
quae ne iniuriarum quidem acerbitate ab eorum
|
|
cultu absterreri potuerit.
|
|
[DE NEGLECTA RELIGIONE]
|
|
Creditum est Varronem consulem apud Can-
|
16.1
|
nas cum Karthaginiensibus tam infeliciter dimicasse
|
|
ob iram Iunonis, quod, cum ludos circenses aedilis
|
|
faceret, in Iouis optimi maximi tensa eximia facie
|
|
puerum histrionem ad exuuias tenendas posuisset.
|
5
|
quod factum, post aliquot annos memoria repetitum,
|
|
sacrificiis expiatum est.
|
|
Hercules quoque detractae religionis suae et
|
17.1
|
grauem et manifestam poenam exegisse traditur: nam
|
|
cum Potitii sacrorum eius ritum, quem pro dono
|
|
genti eorum ab ipso adsignatum uelut hereditarium
|
|
optinuerant, auctore Appio censore ad humile seruo-
|
5
|
rum <publicorum> ministerium transtulissent, omnes,
|
|
qui erant numero super XXX, puberes intra annum
|
|
extincti sunt nomenque Potitium in XII familias
|
|
diuisum † prope interiit, Appius uero luminibus
|
|
captus est.
|
10
|
Acer etiam sui numinis uindex Apollo, qui
|
18.1
|
Karthagine a Romanis oppressa ueste aurea nudatus
|
|
id egit ut sacrilegae manus inter fragmenta eius abs-
|
|
cisae inuenirentur.
|
|
Nec minus efficax ultor contemptae religionis
|
19.1
|
filius quoque eius Aesculapius, qui consecratum
|
|
templo suo lucum a Turullio praefecto Antonii ad
|
|
naues ei faciendas magna ex parte succisum * * * , in-
|
|
ter ipsum nefarium ministerium deuictis partibus
|
5
|
Antonii, imperio Caesaris morti destinatum Turul-
|
|
lium manifestis numinis sui uiribus in eum locum,
|
|
quem uiolauerat, traxit effecitque ut ibi potissimum
|
|
a militibus Caesarianis occisus eodem exitio et euer-
|
|
sis iam arboribus poenas lueret et adhuc superanti-
|
10
|
bus inmunitatem consimilis iniuriae pareret suam-
|
|
que uenerationem, quam apud colentes maximam
|
|
semper habuerat, † dis multiplicauit.
|
|
Q. autem Fuluius Flaccus inpune non tulit,
|
20.1
|
quod in censura tegulas marmoreas ex Iunonis La-
|
|
ciniae templo in aedem Fortunae equestris, quam
|
|
Romae faciebat, transtulit: negatur enim post hoc
|
|
factum mente constitisse. quin etiam per summam
|
5
|
aegritudinem animi expirauit, cum ex duobus filiis
|
|
in Illyrico militantibus alterum decessisse, alterum
|
|
grauiter audisset adfectum. cuius casu motus sena-
|
|
tus tegulas Locros reportandas curauit decretique
|
|
circumspectissima sanctitate inpium opus censoris
|
10
|
retexuit:
|
|
tam me hercule quam Plemini legati
|
21.1
|
Scipionis in thesauro Proserpinae spoliando scelera-
|
|
tam auaritiam iusta animaduersione uindicauit: cum
|
|
enim eum uinctum Romam pertrahi iussisset, † qui
|
|
ante causae dictionem in carcere taeterrimo genere
|
5
|
morbi consumptus est, pecuniam dea eiusdem se-
|
|
natus imperio et quidem summam duplicando recu-
|
|
perauit.
|
|