Sed haec atque his similia uirtutis aliquid 3.7.pr.1
sibi in consuetudine nouanda licentiae sumentis in-
dicia sunt: illis autem, quae deinceps subnectam,
quantam sui fiduciam habere soleat cognoscetur.
DE FIDVCIA SVI
  Publio et Gnaeo Scipionibus in Hispania cum 1.1
maiore parte exercitus acie Punica oppressis omni-
busque prouinciae eius nationibus Karthaginiensium
amicitiam secutis, nullo ducum nostrorum illuc ad
corrigendam rem proficisci audente, <P.> Scipio quar- 5
tum et uicesimum agens annum iturum se pollicitus
est. qua quidem fiducia populo Romano salutis ac
uictoriae spem dedit.
  Eademque in ipsa Hispania usus est: nam 1a.1
cum oppidum Badiam circumsederet, tribunal suum
adeuntis in aedem, quae intra moenia hostium erat,
uadimonia in posterum diem facere iussit continuo-
que urbe potitus et tempore et loco, quo praedixe- 5
rat, sella posita ius eis dixit. nihil hac fiducia ge-
nerosius, nihil praedictione uerius, nihil celeritate
efficacius, nihil etiam dignitate dignius.
  Nec minus animosus minusue prosperus illius 1b.1
in Africam transitus, in quam ex Sicilia exercitum
senatu uetante transduxit, quia, nisi plus in ea re suo
quam patrum conscriptorum consilio credidisset, se-
cundi Punici belli finis inuentus non esset. 5
  Cui facto par illa fiducia, quod, postquam 1c.1
Africam attigit, speculatores Hannibalis in castris de-
prehensos et ad se perductos nec supplicio adfecit nec
de consiliis ac uiribus Poenorum percontatus est, sed
circa omnis manipulos diligentissime ducendos cura- 5
uit interrogatosque an satis ea considerassent, quae
speculari iussi erant, prandio dato ipsis iumentisque
eorum incolumes dimisit. quo tam pleno fiduciae
spiritu prius animos hostium quam arma contudit.
  Verum ut ad domestica eius eximiae fiduciae 1d.1
acta ueniamus, cum a L. Scipione ex Antiochensi pe-
cunia sestertii quadragies ratio in curia reposceretur,
prolatum ab eo librum, quo acceptae et expensae sum-
mae continebantur refellique inimicorum accusatio 5
poterat, discerpsit, indignatus de ea re dubitari, quae
sub ipso legato administrata fuerat. quin etiam in
hunc modum egit: 'non reddo, patres conscripti,
aerario uestro sestertii quadragies rationem, alieni
imperii minister, quod meo ductu meisque auspiciis 10
bis milies sestertio uberius feci: neque enim huc puto
[eo] malignitatis uentum, ut de mea innocentia quae-
rendum sit: nam cum Africam totam potestati ue-
strae subiecerim, nihil ex ea, quod meum diceretur,
praeter cognomen retuli. non me igitur Punicae, 15
non fratrem meum Asiaticae gazae auarum reddide-
runt, sed uterque nostrum inuidia magis quam pecu-
nia locupletior est'. tam constantem defensionem
Scipionis uniuersus senatus conprobauit, sicut illud
factum, quod, cum ad necessarium rei publicae usum 20
pecuniam ex aerario promi opus esset, idque quaesto-
res, quia lex obstare uideretur, aperire non auderent,
priuatus claues poposcit patefactoque aerario legem
utilitati cedere coegit. quam quidem ei fiduciam
conscientia illa dedit, qua meminerat omnes leges 25
a se esse seruatas.
  Non fatigabor eiusdem facta identidem refe- 1e.1
rendo, quoniam ne ille quidem in consimili genere
uirtutes edendo fatigatus est. diem illi ad populum M.
Naeuius tr. pl. aut, <ut> quidam memorant, duo Petilii
dixerant. quo ingenti frequentia in forum deductus 5
rostra conscendit capitique suo corona triumphali
inposita 'hoc ego' inquit, 'Quirites, die Karthaginem
magna spirantem leges nostras accipere iussi: pro-
inde aecum est uos mecum ire in Capitolium suppli-
catum'. speciosissimam deinde eius uocem aeque 10
clarus euentus <secutus> est, si quidem et senatum to-
tum et uniuersum equestrem ordinem et cunctam
plebem Iouis optimi maximi puluinaria petens comi-
tem habuit. restabat ut tribunus apud populum sine
populo ageret desertusque in foro cum magno ca- 15
lumniae suae ludibrio solus moraretur. cuius deui-
tandi ruboris causa in Capitolium processit deque
accusatore Scipionis uenerator factus est.
  Auiti spiritus egregius successor Scipio Aemi- 2.1
lianus, cum urbem praeualidam obsideret, suadenti-
bus quibusdam ut circa moenia eius ferreos murices
spargeret omniaque uada plumbatis tabulis conster-
neret habentibus clauorum cacumina, ne subita erup- 5
tione hostes in praesidia nostra impetum facere pos-
sent, respondit non esse eiusdem et capere aliquos
uelle et timere.
  In quamcumque memorabilium partem exem- 3.1
plorum conuertor, uelim nolimue, in cognomine Sci-
pionum haeream necesse est: qui enim licet hoc loci
Nasicam praeterire, fidentis animi dicti[que] cla-
rissimum auctorem? annonae caritate increscente 5
C. Curiatius tr. pl. productos in contionem consules
conpellebat ut de frumento emendo adque id nego-
tium explicandum mittendis legatis in curia referrent.
cuius instituti minime utilis interpellandi gratia
Nasica contrariam actionem ordiri coepit. obstre- 10
pente deinde plebe 'tacete, quaeso, Quirites', in-
quit: 'plus ego enim quam uos quid rei publicae
expediat intellego'. qua uoce audita omnes pleno
uenerationis silentio maiorem auctoritatis eius quam
suorum alimentorum respectum egerunt. 15
  Liui quoque Salinatoris aeternae memoriae tra- 4.1
dendus animus. qui cum Hasdrubalem exercitumque
Poenorum in Vmbria delesset et ei diceretur Gallos
ac Ligures ex acie sine ducibus et signis sparsos ac
palantes parua manu opprimi posse, respondit in 5
hoc eis oportere parci, ne hostibus tantae cladis
domestici nuntii deessent.
  Bellica haec praestantia animi, togata illa, sed 5.1
<non> minus laudabilis, quam P. Furius Philus consul
in senatu exhibuit: Q. enim Metellum Quintumque
Pompeium consulares uiros, uehementes inimicos
suos, cupidam sibi profectionem in prouinciam Hispa- 5
niam, quam sortitus erat, identidem exprobrantis,
legatos secum illuc ire coegit: fiduciam non solum
fortem, sed paene etiam temerariam, quae duobus
acerrimis odiis latera sua cingere ausa est usum-
que ministerii uix tutum in amicis e sinu inimico- 10
rum petere sustinuit!
  Cuius factum si cui placet, necesse est L. etiam 6.1
Crassi, qui apud maiores eloquentia clarissimus fuit,
propositum non displiceat: nam cum ex consulatu
prouinciam Galliam obtineret atque in eam C. Carbo,
cuius patrem damnauerat, ad speculanda acta sua 5
uenisset, non solum eum inde non summouit, sed in-
super locum ei in tribunali adsignauit nec ulla de re
nisi eo in consilium adhibito cognouit. itaque acer
et uehemens Carbo nihil aliud Gallica peregrinatione
consecutus est quam ut animaduerteret sontem pa- 10
trem suum ab integerrimo uiro in exilium missum.
  Cato uero superior saepe numero ab inimicis 7.1
ad causae dictionem uocatus nec ullo umquam cri-
mine conuictus ad ultimum tantum fiduciae in sua
innocentia reposuit, ut ab his in quaestionem publi-
cam deductus Ti. Gracchum, a quo in administratione 5
rei publicae ad multum odium dissidebat, iudicem
deposceret. qua quidem animi praestantia pertina-
ciam eorum insectandi se inhibuit.
  Eadem M. Scauri fortuna, aeque senectus longa 8.1
ac robusta, idem animus. qui cum pro rostris accu-
saretur, quod ab rege Mitridate ob rem publicam
prodendam pecuniam accepisset, causam suam ita
egit: 'est enim inicum, Quirites, cum inter alios ui- 5
xerim, apud alios me rationem uitae reddere, sed
tamen audebo uos, quorum maior pars honoribus et
actis meis interesse non potuit, interrogare: Varius
Seuerus Sucronensis Aemilium Scaurum regia mer-
cede corruptum imperium populi Romani prodidisse 10
ait, Aemilius Scaurus huic se adfinem esse culpae
negat: utri creditis'? cuius admiratione populus
conmotus Varium ab illa dementissima actione per-
tinaci clamore depulit.
  Contra M. Antonius ille disertus—non enim 9.1
respuendo, sed amplectendo causae dictionem quam
innocens esset testatus est—quaestor proficiscens
in Asiam, Brundisium iam peruenerat, ubi litteris
certior incesti se postulatum apud L. Cassium prae- 5
torem, cuius tribunal propter nimiam seueritatem
scopulus reorum dicebatur, cum id uitare beneficio
legis Memmiae liceret, quae eorum, qui rei publicae
causa abessent, recipi nomina uetabat, in urbem ta-
men recurrit. quo tam pleno fiduciae bonae consilio 10
cum absolutionem celerem tum profectionem hone-
stiorem consecutus est.
  Sunt et illa speciosa fiduciae publicae exem- 10.1
pla: nam cum eo bello, quod aduersus Pyrrum gere-
batur, Karthaginienses c ac xxx nauium classem
in praesidium Romanis Ostiam ultro misissent, sena-
tui placuit legatos ad ducem eorum ire, qui dicerent 5
populum Romanum bella suscipere solere, quae suo
milite gerere posset: proinde classem Karthaginem
reducerent.
  Idem post aliquot annos Cannensi clade exhaustis
Romani imperii uiribus supplementum in Hispaniam 10
exercitu mittere ausus fecit ne locus hostilium ca-
strorum tum maxime Capenam portam armis Hanni-
bale pulsante minoris ueniret quam si illum Poeni
non obtinerent. ita se gerere in aduersis rebus quid
aliud est quam saeuientem fortunam in adiutorium 15
sui pudore uictam conuertere?
  Magno spatio diuisus est a senatu ad poetam 11.1
Accium transitus. ceterum ut ab eo decentius ad
externa transeamus, producatur in medium. is Iulio
Caesari amplissimo ac florentissimo uiro in con-
legium poetarum uenienti numquam adsurrexit, non 5
maiestatis eius inmemor, sed quod in conparatione
communium studiorum aliquanto se superiorem esse
confideret. quapropter insolentiae crimine caruit,
quia ibi uoluminum, non imaginum certamina exer-
cebantur. 10