DE IVSTITIA
  Tempus est iustitiae quoque sancta penetralia ad- 6.5.pr.1
ire, in quibus semper aequi ac probi facti respectus
religiosa cum obseruatione uersatur et ubi studium
uerecundiae, cupiditas rationi cedit nihilque utile,
quod parum honestum uideri possit, ducitur. eius 5
autem praecipuum et certissimum inter omnes gentes
nostra ciuitas exemplum est.
  Camillo consule Falerios circumsedente magi- 1.1
ster ludi plurimos et nobilissimos inde pueros uelut
am<bul>andi gratia eductos in castra Romanorum per-
duxit. quibus interceptis non erat dubium quin Fa-
lisci deposita belli gerendi pertinacia tradituri se 5
nostro imperatori essent. ea re senatus censuit ut
pueri uinctum magistrum uirgis caedentes in patriam
remitterentur. qua iustitia animi eorum sunt capti,
quorum moenia expugnari non poterant: namque
Falisci beneficio magis quam armis uicti portas Ro- 10
manis aperuerunt.
  Eadem ciuitas aliquotiens rebellando semper-
que aduersis contusa proeliis tandem se Q. Lutatio
consuli dedere coacta est. aduersum quam saeuire
cupiens populus Romanus, postquam a Papirio, cuius 15
manu iubente consule uerba deditionis scripta erant,
doctus est Faliscos non potestati, sed fidei se Roma-
norum conmisisse, omnem iram placida mente depo-
suit pariterque et uiribus odii, non sane facile uinci
adsuetis, et uictoriae obsequio, quae promptissime li- 20
centiam subministrat, ne iustitiae suae deesset obstitit.
  Idem, cum P. Claudius Camerinos ductu atque
auspiciis suis captos sub hasta uendidisset, etsi aera-
rium pecunia, fines agris auctos animaduertebat,
tamen, quod parum liquida fide id gestum ab impe- 25
ratore uidebatur, maxima cura conquisitos redemit
iisque habitandi gratia locum in Auentino adsignauit
et praedia restituit. pecuniam etiam † non ad curiam
sed sacraria aedificanda sacrificiaque facienda tribuit
iustitiaeque promptissimo tenore effecit ut exitio suo 30
laetari possent, quia sic renati erant.
  Moenibus nostris et finitimis regionibus quae ad-
huc retuli * * * , quod sequitur per totum terrarum
orbem manauit. Timochares Ambraciensis Fabricio
consuli pollicitus est se Pyrrum ueneno per filium 35
suum, qui potionibus eius praeerat, necaturum. ea
res cum ad senatum esset delata, missis legatis Pyr-
rum monuit ut aduersus huius generis insidias cau-
tius se gereret, memor urbem a filio Martis conditam
armis bella, non uenenis gerere debere. Timocharis 40
autem nomen suppressit, utroque modo aequitatem
amplexus, quia nec hostem malo exemplo tollere
neque eum, qui bene mereri paratus fuerat, pro-
dere uoluit.
  Summa iustitia in quattuor quoque tribunis pl. 2.1
eodem tempore conspecta est: nam cum L. Atratino,
sub quo duce aciem nostram apud Verruginem a
Volscis inclinatam cum ceteris equitibus correxerant,
diem ad populum L. Hortensius collega eorum dixis- 5
set, pro rostris iurauerunt in squalore se esse, quoad
imperator ipsorum reus esset, futuros: non sustinu-
erunt enim egregii iuuenes, cuius armati periculum
uulneribus et sanguine suo defenderant, eius togati
ultimum discrimen potestatis insignia retinentes in- 10
tueri. qua iustitia mota contio actione Hortensium
desistere coegit: nec * * * se eo facto, quod sequitur,
exhibuit.
  Cum Ti. Gracchus et C. Claudius ob nimis se- 3.1
uere gestam censuram maiorem partem ciuitatis ex-
asperassent, diem iis P. Popilius tribunus pl. per-
duellionis ad populum dixit, praeter communem
consternationem priuata etiam ira accensus, quia ne- 5
cessarium eius Rutilium ex publico loco parietem
demoliri iusserant. quo in iudicio primae classis per-
multae centuriae Claudium aperte damnabant, de
Gracchi absolutione uniuersae consentire uidebantur.
qui clara uoce iurauit, si de collega suo grauius esset 10
iudicatum, in factis se paribus eandem cum illo poe-
nam exilii subiturum, eaque iustitia tota illa tempe-
stas ab utriusque fortunis et capite depulsa est:
Claudium enim populus absoluit, Graccho causae
dictionem Popilius remisit. 15
  Magnam laudem et illud collegium tribunorum 4.1
tulit, quod, cum unus ex eo L. Cotta fiducia sacro-
sanctae potestatis creditoribus suis satis facere nollet,
decreuit, si neque solueret pecuniam neque daret cum
quo sponsio fieret, se appellantibus eum creditoribus 5
auxilio futurum, inicum ratum maiestatem publicam
priuatae perfidiae obtentu esse. itaque Cottam in
tribunatu quasi in aliquo sacrario latentem tribunicia
inde iustitia extraxit.
  Cuius ut ad alium aeque inlustrem actum 5.1
transgrediar, Cn. Domitius tribunus pl. M. Scaurum
principem ciuitatis in iudicium populi deuocauit, ut,
si fortuna aspirasset, ruina, sin minus, certe ipsa
obtrectatione amplissimi uiri incrementum claritatis 5
adprehenderet. cuius opprimendi cum summo studio
flagraret, seruus Scauri noctu ad eum peruenit, in-
structurum se eius accusationem multis et grauibus
domini criminibus promittens. erat in eodem pectore
<et> inimicus et Domitius [et dominus], diuersa aesti- 10
matione nefarium indicium perpendens. iustitia ui-
cit odium: continuo enim et suis auribus obseratis
et indicis ore clauso duci eum ad Scaurum iussit.
accusatorem etiam reo suo, ne dicam diligendum,
certe laudandum! quem populus cum propter alias 15
uirtutes tum hoc nomine libentius et consulem et
censorem et pontificem maximum fecit.
  Nec aliter <se> L. Crassus in eodem iustitiae 6.1
experimento gessit. Cn. Carbonis nomen infesto
animo utpote inimicissimi sibi detulerat, sed tamen
scrinium eius a seruo adlatum ad se, conplura con-
tinens, quibus facile opprimi posset, ut erat signatum 5
cum seruo catenato ad eum remisit. quo pacto igi-
tur inter amicos uiguisse tunc iustitiam credimus,
cum inter accusatores quoque et reos tantum uirium
obtinuisse uideamus?
  Iam L. Sulla non se tam incolumem quam 7.1
Sulpicium Rufum perditum uoluit, tribunicio furore
eius sine ullo fine uexatus. ceterum cum eum pro-
scriptum et in uilla latentem a seruo proditum con-
perisset, manu missum parricidam, ut fides edicti 5
sui constaret, praecipitari protinus saxo Tarpeio cum
illo scelere parto pilleo iussit, uictor alioquin inso-
lens, hoc imperio iustissimus.