DE SOMNIIS
  Sed quoniam diuitem Midae disertumque Pla- 1.7.1.1
tonis somnum adtigi, referam quam certis imagini-
bus multorum quies adumbrata sit. quem locum unde
potius ordiar quam a diui Augusti sacratissima me-
moria? eius medico Artorio somnum capienti nocte, 5
quam dies insecutus est, quo in campis Philippiis
Romani inter se exercitus concurrerunt, Mineruae
species oborta praecepit ut illum graui morbo impli-
citum moneret ne propter aduersam ualitudinem pro-
ximo proelio non interesset. quod cum Caesar au- 10
disset, lectica se in aciem deferri iussit. ubi dum
supra uires corporis pro adipiscenda uictoria excu-
bat, castra eius a Bruto capta sunt. quid ergo aliud
putamus quam diuino numine effectum ne destina-
tum iam immortalitati caput indignam caelesti spi- 15
ritu fortunae uiolentiam sentiret?
  Augustum uero praeter naturalem animi in 2.1
omnibus rebus subtiliter perspiciendis uigorem etiam
recens et domesticum exemplum ut Artori somnio
obtemperaret admonuit: audiuerat enim diui Iuli
patris sui uxorem Calpurniam nocte, quam is ulti- 5
mam in terris egit, in quiete uidisse multis eum con-
fectum uulneribus in suo sinu iacentem, somnique
atrocitate uehementer exterritam rogare non desti-
tisse ut proximo die curia se abstineret. at illum, ne
muliebri somnio motus id fecisse existimaretur, se- 10
natum, in quo ei parricidarum manus adlatae sunt,
habere contendisse. † non est inter patrem et filium
ullius rei conparationem fieri praesertim diuini-
tatis fastigio iunctos, sed iam alter operibus suis adi-
tum sibi ad caelum struxerat, alteri longus adhuc 15
terrestrium uirtutum orbis restabat. quapropter ab
hoc tantummodo <im>pendentem mutationem status co-
gnosci, ab illo etiam differri dii immortales uoluerunt,
ut aliud caelo decus daretur, aliud promitteretur.
  Illud etiam somnium et magnae admirationis 3.1
et clari exitus, quod eadem nocte duo consules P.
Decius Mus et T. Manlius Torquatus Latino bello
graui ac periculoso non procul a Vesuui montis ra-
dicibus positis castris uiderunt: utrique enim quae- 5
dam per quietem species praedixit ex altera acie
imperatorem, ex altera exercitum diis Manibus ma-
trique Terrae deberi: utrius autem dux copias ho-
stium superque eas sese ipsum deuouisset, uictricem
abituram. id luce proxima consulibus sacrificio uel 10
expiaturis, si posset auerti, uel, si certum deorum
etiam monitu uisum foret, exsecuturis hostiarum
exta somnio congruerunt, conuenitque inter eos,
cuius cornu prius laborare coepisset, ut is capite suo
fata patriae lueret. quae neutro reformidante De- 15
cium depoposcerunt.
  Sequitur aeque ad publicam religionem perti- 4.1
nens somnium. cum plebeis quidam ludis pater fa-
milias per circum Flaminium, prius quam pompa in-
duceretur, seruum suum uerberibus mulcatum sub
furca ad supplicium egisset, <T>. Latinio homini ex 5
plebe Iuppiter in quiete praecepit ut consulibus di-
ceret sibi praesultorem ludis circensibus proximis
non placuisse: quae res nisi adtenta ludorum in-
stauratione expiata esset, secuturum non mediocre
urbis periculum. ille ueritus ne cum aliquo incommodo 10
suo religione summum implicaret imperium, silen-
tium egit, e uestigioque filius eius subita ui morbi
correptus interiit. ipse etiam per quietem ab eodem
deo interrogatus an satis magnam poenam neglecti
imperii sui pependisset, in proposito perseuerans 15
debilitate corporis solutus est ac tum demum ex
consilio amicorum lecticula ad tribunal consulum et
inde ad senatum perlatus ordine totius casus sui ex-
posito magna cum omnium admiratione recuperata
membrorum firmitate pedibus domum rediit. 20
  Ac ne illud quidem inuoluendum silentio. ini- 5.1
micorum conspiratione urbe pulsus M. Cicero, cum
in uilla quadam campi Atinatis deuersaretur, animo
in somnum profuso per loca deserta et inuias regio-
nes uaganti sibi C. Marium consulatus ornatum in- 5
signibus putauit obuium factum, interrogantem eum
quid ita tam tristi uultu incerto itinere ferretur. au-
dito deinde casu, quo conflictabatur, conprehendisse
dexteram suam ac se proximo lictori in monumen-
tum ipsius ducendum tradidisse, quod diceret ibi 10
esse ei laetioris status spem repositam. nec aliter
euenit: nam in aede Iouis Mariana senatus consul-
tum de reditu est eius factum.
  C. autem Graccho inminentis casus atrocitas 6.1
palam atque aperte per quietem denuntiata est:
somno enim pressus Tiberii [Gracchi] fratris effigiem
uidit dicentis sibi nulla ratione eum uitare posse ne
eo fato [non] periret, quo ipse occidisset. id ex Graccho 5
prius quam tribunatum, in quo fraternum exitum ha-
buit, iniret multi audierunt. Caelius etiam certus
Romanae historiae auctor sermonem de ea re ad
suas aures illo adhuc uiuo peruenisse scribit.
  Vincit huiusce somni dirum aspectum quod 7.1
insequitur. apud Actium M. Antonii fractis opibus
Cassius Parmensis, qui partes eius secutus fuerat,
Athenas confugit. ubi concubia nocte cum sollicitu-
dinibus et curis mente sopita in lectulo iaceret, exi- 5
stimauit ad se uenire hominem ingentis magnitudi-
nis, coloris nigri, squalidum barba et capillo inmisso,
interrogatumque quisnam esset respondisse κακὸν
δαίμονα. perterritus deinde taetro uisu et nomine
horrendo seruos inclamauit sciscitatusque est ecquem 10
talis habitus aut intrantem cubiculum aut exeun-
tem uidissent. quibus adfirmantibus neminem illuc
accessisse, iterum se quieti et somno dedit, atque ea-
dem animo eius obuersata species est. itaque fugato
somno lumen intro ferri iussit puerosque a se disce- 15
dere uetuit. inter hanc noctem et supplicium capitis,
quo eum Caesar adfecit, paruulum admodum tempo-
ris intercessit.
  Propioribus tamen, ut ita dicam, lineis Haterii 8.1
Rufi equitis Romani somnium certo euentu admo-
tum est. qui, cum gladiatorium munus Syracusis
ederetur, inter quietem retiari se manu confodi ui-
dit idque postero die in spectaculo consessoribus 5
narrauit. incidit deinde ut proximo ab equite loco
retiarius cum murmillone introduceretur. cuius cum
faciem uidisset, isdem dixit ab illo retiario trucidari
putasse protinusque inde discedere uoluit. illi ser-
mone suo metu eius discusso causam exitii misero 10
attulerunt: retiarius enim in eum locum conpulso
murmillone et abiecto, dum iacentem ferire conatur,
traiectum gladio Haterium interemit.