DE FIDE SERVORVM
  Restat ut seruorum etiam erga dominos quo mi- 6.8.pr.1
nus expectatam hoc laudabiliorem fidem referamus.
  M. Antonius auorum nostrorum temporibus 1.1
clarissimus orator incesti reus agebatur. cuius in
iudicio accusatores seruum in quaestionem perseue-
rantissime postulabant, quod ab eo, cum ad stuprum
irent, lanternam praelatam contenderent. erat autem 5
is etiam tum inberbis et stabat <in> corona uidebat-
que rem ad suos cruciatus pertinere, nec tamen eos
fugitauit. ille uero, ut domum quoque uentum est,
Antonium hoc nomine uehementius confusum et sol-
licitum ultro est hortatus ut se iudicibus torquen- 10
dum traderet, adfirmans nullum ore suo uerbum ex-
iturum, quo causa eius laederetur, ac promissi fidem
mira patientia praestitit: plurimis etenim laceratus
uerberibus eculeoque inpositus, candentibus etiam
lamminis ustus omnem uim accusationis custodita 15
rei salute subuertit. argui fortuna merito potest,
quod tam pium et tam fortem spiritum seruili no-
mine inclusit.
  Consulem autem C. Marium Praenestinae ob- 2.1
sidionis miserabilem exitum sortitum, cuniculi late-
bris frustra euadere conatum leuique uulnere a Te-
lesino, cum quo conmori destinauerat, perstrictum
seruus suus, ut Sullanae crudelitatis expertem face- 5
ret, gladio traiectum interemit, cum magna praemia
sibi proposita uideret, si eum uictoribus tradidisset.
cuius dexterae tam opportunum ministerium nihil
eorum pietati cedit, a quibus salus dominorum pro-
tecta est, quia eo tempore Mario non uita, sed mors 10
in beneficio reposita erat.
  Aeque inlustre quod sequitur. C. Gracchus, 3.1
ne in potestatem inimicorum perueniret, Philocrati
seruo suo ceruices incidendas praebuit. quas cum
celeri ictu abscidisset, gladium cruore domini ma-
nantem per sua egit praecordia. Euporum alii hunc 5
uocitatum existimant: ego de nomine nihil disputo,
famularis tantum modo fidei robur admiror. cuius
si praesentiam animi generosus iuuenis imitatus fo-
ret, suo, non serui beneficio inminentia supplicia
uitasset: nunc conmisit ut Philocratis quam Gracchi 10
cadauer speciosius iaceret.
  Alia nobilitas, alius furor, sed fidei par ex- 4.1
emplum. Pindarus <C.> Cassium Philippensi proelio
uictum, nuper ab eo manu missus, iussu ipsius ob-
truncatum insultationi hostium subtraxit seque e
conspectu hominum uoluntaria morte abstulit ita, 5
ut ne corpus quidem eius absumpti inueniretur. quis
deorum grauissimi sceleris ultor illam dexteram, quae
in necem patriae parentis exarserat, tanto torpore
inligauit, ut se tremibunda Pindari genibus summit-
teret, ne publici parricidii quas merebatur poenas 10
arbitrio piae uictoriae exsolueret? tu profecto tunc,
diue Iuli, caelestibus tuis uulneribus debitam exegisti
uindictam, perfidum erga te caput sordidi auxilii
supplex fieri cogendo, eo animi aestu conpulsum,
ut neque retinere uitam uellet neque finire sua manu 15
auderet.
  Adiunxit se his cladibus C. Plotius Plancus 5.1
Munatii Planci consularis et censorii frater. qui,
cum a triumuiris proscriptus in regione Salernitana
lateret, delicatiore uitae genere et odore unguenti
occultam salutis custodiam detexit: istis enim uesti- 5
giis eorum, qui miseros persequebantur, sagax in-
ducta cura abditum fugae eius cubile odorata est. a
quibus conprehensi serui latentis multumque ac diu
torti negabant se scire ubi dominus esset. non sus-
tinuit deinde Plancus tam fideles tamque boni ex- 10
empli seruos ulterius cruciari, sed processit in me-
dium iugulumque gladiis militum obiecit. quod cer-
tamen mutuae beniuolentiae arduum dinosci facit
utrum dignior dominus fuerit, qui tam constantem
seruorum fidem experiretur, an serui, qui tam iusta 15
domini misericordia quaestionis saeuitia liberarentur.
  Quid Vrbini Panapionis seruus, quam admi- 6.1
rabilis fidei! cum ad dominum proscriptum occiden-
dum domesticorum indicio certiores factos milites in
Reatinam uillam uenisse cognosset, conmutata cum
eo ueste, permutato etiam anulo illum postico clam 5
emisit, se autem in cubiculum ac lectulum recepit
et ut Panapionem occidi passus est. breuis huius
facti narratio, sed non parua materia laudationis:
nam si quis ante oculos ponere uelit subitum mili-
tum adcursum, conuulsa ianuae claustra, minacem 10
uocem, truces uultus, fulgentia arma, rem uera aesti-
matione prosequetur, nec quam cito dicitur aliquem
pro alio mori uoluisse, tam id ex facili etiam fieri
potuisse arbitrabitur. Panapio autem quantum seruo
deberet amplum ei faciendo monumentum ac testi- 15
monium pietatis grato titulo reddendo confessus est.
  Contentus essem huius exemplis generis, nisi 7.1
unum me <a>dicere admiratio facti cogeret. Antius
Restio proscriptus a triumuiris, cum omnes dome-
sticos circa rapinam et praedam occupatos uideret,
quam maxime poterat dissimulata fuga se penatibus 5
suis intempesta nocte subduxit. cuius furtiuum egres-
sum seruos ab eo uinculorum poena coercitus inex-
piabilique litterarum nota per summam oris contu-
meliam inustus curiosis speculatus oculis ac uestigia
huc atque illuc errantia beniuolo studio subsecutus 10
lateri uoluntarius comes adrepsit. quo quidem tam
exquisito tamque ancipiti officio perfectissimum <in>-
expectatae pietatis cumulum expleuerat: his enim,
quorum felicior in domo status fuerat, lucro intentis
ipse, nihil quam umbra et imago suppliciorum suo- 15
rum, maximum esse emolumentum eius, a quo tam
grauiter punitus erat, salutem iudicauit, cumque ab-
unde foret iram remittere, adiecit etiam caritatem.
nec hactenus beniuolentia processit, sed in eo con-
seruando mira quoque arte usus est: nam ut sensit 20
cupidos sanguinis milites superuenire, amoto domino
rogum extruxit eique egentem a se conprehensum et
occisum senem superiecit. interrogantibus deinde
militibus ubinam esset Antius manum rogo inten-
tans ibi illum datis sibi crudelitatis piaculis uri re- 25
spondit. quia ueri similia loquebatur, habita est
uoci fides. quo euenit ut Antius tutam quaerendae
incolumitatis occasionem adsequeretur.